«قايرات» كەشە ءوز الاڭىندا ءمادريدتىڭ «رەالىنان» 0:5 ەسەبىمەن ۇتىلدى. ءۇش گولدى سۇرمەرگەن كيليان مباپپە سوقسا، قالعان ەكەۋىن قاقپاعا ەدۋاردو كاماۆينگا مەن برايم دياس ەنگىزدى. «قايراتتىڭ» 18 جاسار قاقپاشىسى شەرحان قالمىرزا وتە قاۋىپتى 7 سوققىنى كەرى قايتاردى، ايتپەسە ەسەپ بۇدان دا ءىرى بولۋى مۇمكىن ەدى.

جالپى «قايراتتىڭ» چەمپيوندار ليگاسىنىڭ نەگىزگى كەزەڭىنە شىعۋىنىڭ ءوزى ۇلكەن ولجا. بۇل – ەۋروپانىڭ مىقتى فۋتبول ۇجىمدارىمەن ويناپ، تاجىريبە جيناۋ ءۇشىن تاپتىرماس مۇمكىندىك. قازاقستان دەڭگەيىندە ۇزدىك سانالعانىمەن، «قايراتتىڭ» الەمدىك دەڭگەيدەگى كۇشتى كوماندالارمەن باسەكەلەسۋگە قاۋقارى شامالى. وتكەندە «سپورتينگتىڭ» (پورتۋگاليا) ءوزى ءبىزدى شەمىشكەشە شاعىپ تاستادى. ال ۋەفا رەيتينگىندە 1-ورىندا تۇرعان «رەالعا» ءبىزدىڭ توتەپ بەرە المايتىنىمىز ونسىز دا بەلگىلى-ءتىن. ەندى 21 قازان كۇنى وتەتىن «پافوس» (كيپر) كومانداسىمەن ويىنعا تىڭعىلىقتى ازىرلەنۋ كەرەك.

سۋرەت: Pedro Castillo/Real Madrid via Getty Images.

«رەالمەن» ويىن بۇكىل قازاقستاننىڭ جانكۇيەرلەر قاۋىمىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ويىن بولدى. الماتىداعى ورتالىق ستاديونعا 23 مىڭ ادام سىيسا، ستاديون سىرتىندا تاعى سونشاما حالىق جۇرگەندەي اسەر قالدىردى. ءبارى دە «قايراتتىڭ» فورماسىن كيگەن، شارفىن تاققان، جالاۋىن كوتەرگەن... ياعني بىزدە دە تۇتاس جانكۇيەرلىك مادەنيەت قالىپتاسىپ كەلە جاتىر دەگەن ءسوز.

ال ءبىز بۇگىن «قايراتتىڭ» حالىقارالىق دەڭگەيدەگى باستى جەتىستىگى جايىندا ءسوز ەتەمىز.

جۇيەسىزدىكتىڭ قۇربانى

جاسامىس جانكۇيەرلەردىڭ دەنى «قايراتتىڭ» قايراتتى شاقتارىن ءالى ۇمىتا قويعان جوق. سونىڭ ءبىرى – الماتىلىقتاردىڭ تۇڭعىش حالىقارالىق جەڭىسى سانالاتىن 1970/71 جىلدارداعى تەمىرجولشىلاردىڭ حالىقارالىق سپورت وداعىنىڭ (قىسقاشا تحسو) كۋبوگىن ۇتىپ الۋى.

ارينە، بۇل – قازىر ءبىز كورىپ جۇرگەن چەمپيوندار ليگاسى نەمەسە ەۋروپا ليگاسى سياقتى تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ، جۇيەلى جۇلدە تىگىلەتىن باسەكە ەمەس-ءتى. كەيدە جىل ارالاتىپ، كەيدە ءتىپتى ءۇش-ءتورت جىلدا ءبىر بولىپ تۇراتىن. ونىڭ ۇستىنە، تحسو كۋبوگى ۇيىمداستىرىلا باستاعان 1947 جىلى الەمدە حالىقارالىق كلۋبتىق تۋرنيرلەر ءتىپتى جوق تا ەدى. سوعان قاراماستان اۋەلگى جىلدارى جۇرتشىلىقتىڭ بۇل جارىسقا دەگەن قىزىعۋشىلىعى اسا جامان بولعان جوق. دودانىڭ العاشقى بولىگى توپتىق كەزەڭ ويىندارىنان باستالىپ، شيرەك فينال ساتىسىنان بىلاي قاراي وليمپيالىق جۇيە بويىنشا جالعاساتىن. فينالدىق ماتچ اۋەلدە ءبىر عانا ويىننان تۇرسا، 60-جىلداردان باستاپ ەكى ويىننان ء(وز الاڭىندا جانە سىرت الاڭدا) قۇرالاتىن بولدى.

تحسو كۋبوگىن يۋگوسلاۆيا، بولگاريا، اۆستريا، گەرمانيا فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسى (گفر), رۋمىنيا، كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكالار وداعى (كسرو) جانە ت.ب. ەلدەردىڭ كوماندالارى جەڭىپ الدى. كەڭەس وداعى وكىلدەرىنەن بۇل كۋبوكتى ماسكەۋدىڭ «لوكوموتيۆى» بەس رەت (1974, 1976, 1977, 1983, 1987) قانجىعاسىنا بايلادى. دەگەنمەن اتالمىش ءتۋرنيردى ۇتىپ العان العاشقى كەڭەستىك كلۋب – الماتىنىڭ «قايراتى» ەدى (ول زاماندا دا «قايرات» تەمىرجول سالاسىنداعى مەكەمەگە قاراستى كوماندا-تۇعىن).

الماتىلىقتاردىڭ بۇل دوداعا ءبىر ەمەس، ەكى رەت قاتىسقانىن قازىر كوپ ەشكىم بىلە بەرمەيدى. 1962/63 جىلعى تحسو كۋبوگىندا ماسكەۋلىك «لوكوموتيۆ» اقتىق ويىندا وزدەرىنىڭ سوفيالىق كلۋبتاستارىنان جەڭىلىپ قالادى. دەگەنمەن وسى كۇمىس جۇلدەنىڭ ارقاسىندا 1967/68 جىلعى كەلەسى جارىسقا كەڭەس فۋتبولىنىڭ وكىلى شيرەك فينالدان باستاپ قاتىسۋ قۇقىعىن يەلەنەدى. ال 1967 جىلعى وداق چەمپيوناتىنىڭ قورىتىندى كەستەسىندە «لوكوموتيۆ» (17-ورىن) «قايراتتان» (14-ورىن) ءۇش ساتى كەيىن قالىپ قويعاندىقتان، ەندىگى تحسو كۋبوگىنا قاتىسۋ مۇمكىندىگىن كەڭەس فۋتبولىنىڭ باسشىلارى الماتىلىقتارعا جۇكتەيدى.

الايدا 1967/68 جىلعى دودانىڭ شيرەك فينالىندا گفر وكىلىن جەڭىپ، كەلەسى كەزەڭگە شىققان «قايرات»... جارتىلاي فينالعا قاتىسا المايدى. سەبەبى بۇل ءتۋرنيردىڭ ءاۋ باستاعى ۇيىمداستىرۋ جۇيەسىندە (ەگەر ونى «جۇيە» دەۋگە بولسا) كەز كەلگەن ەل جارىستىڭ كەز كەلگەن ساتىسىندا ءوز وكىلىن وزگە كلۋبپەن اۋىستىرۋعا قۇقىلى ەدى. وداق فۋتبولىنىڭ باسشىلارى قازاق كومانداسىنىڭ مۇمكىندىگىنە سەنبەدى مە، الدە وسىدان بۇرىنعى جارىستا «لوكوموتيۆتىڭ» فينالعا شىعا العانىن اسىرا باعالادى ما، ايتەۋىر جارتىلاي فينالعا ماسكەۋلىك كلۋبتى قوستى. ءوز ەڭبەگىمەن وسى ساتىعا جەتكەن الماتىلىق فۋتبولشىلار وسىنداي جۇيەسىزدىكتىڭ قۇربانى بولدى. ادىلەتسىزدىكتىڭ ءبارىبىر جەڭىلەتىنىنە دالەل رەتىندە «لوكوموتيۆ» تە يۋگوسلاۆيانىڭ «حايدۋگىنەن» ۇتىلىپ، فينالعا شىعا الماي قالدى.

سۋرەت: ساكەن سىبانبايدىڭ مۇراعاتىنان الىندى.

سوفياداعى سويقان جەڭىس

ايتسە دە، قازاق «ەشتەن كەش جاقسى» نەمەسە «يگىلىكتىڭ ەرتە-كەشى جوق» دەگەن سوزدەردى بەكەر ايتپايدى ەكەن. دودانىڭ ەندىگى جەڭىمپازى – ءبىزدىڭ كوماندا بولدى! 1969 جىلعى كسرو چەمپيوناتىندا «قايرات» تا، نەگىزگى تەمىرجولدىق كلۋب سانالاتىن «لوكوموتيۆ» تە ەكى ساتىلى جارىس قورىتىندىسى بويىنشا جوعارعى توپتان ءبىرىنشى ليگاعا ءتۇسىپ قالعان-دى. بىراق الماتىلىقتار ماسكەۋلىكتەردەن ءبىر ساتى جوعارى تۇرعان ەدى (ايىرماشىلىق – 9 ۇپاي!). ءسويتىپ، 1970 جىلدىڭ جازىندا باستالاتىن تحسو كۋبوگى ءۇشىن كەزەكتى جارىستا وداق اتىنان قاتىسۋ قۇقىعىن تاعى دا «قايرات» يەلەندى.

الماتىلىقتار باسەكەگە شيرەك فينالدان باستاپ كىرىستى (ويتكەنى جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، وسىعان دەيىنگى دودادا كسرو وكىلى، دالىرەك ايتساق، «قايراتتىڭ» ءوزى جارتىلاي فينالعا دەيىن بارعان-دى). بۇل كەزەڭدە ولاردىڭ قارسىلاسى چەحوسلوۆاكيالىق «لوكوموتيۆ» بولدى. جەرلەستەرىمىز ايرىقشا ارىنىن العاشقى ويىندا-اق بايقاتتى – ۆلاديمير چەبوتارەۆ (ەكى), ميحايل تياگۋسوۆ جانە سەرگەي روجكوۆ سوققان ءتورت دوپقا قوناقتار ءبىر عانا گولمەن جاۋاپ قايتارا الدى. راس، بەلگىلى جاتتىقتىرۋشى الەكساندر سەۆيدوۆتىڭ شاكىرتتەرى كوشيتسەدەگى قارىمتا كەزدەسۋدە 0:1 ەسەبىمەن ۇتىلىپ قالدى، بىراق بۇل ساتسىزدىك جەكپە-جەكتىڭ جالپى قورىتىندىسىنا اسەر ەتكەن جوق.

جارتىلاي فينالدا قايراتتىقتار بولگاريانىڭ «سلاۆياسىمەن» توقايلاستى. بۇل – 1971 جىل ەدى، كوماندا باس باپكەرىنىڭ تىزگىنى ۆيكتور كورولكوۆتىڭ قولىنا كوشكەن بولاتىن. ونىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى العاشقى تۇساۋكەسەرى كۇتپەگەن جەردەن ماسقارا ناتيجەمەن اياقتالدى – «قايرات» الماتىداعى ورتالىق ستاديوندا بولگارلاردان 1:3 ەسەبىمەن وڭباي ءسۇرىندى! فۋتبولشىلارىمىزدىڭ بويى قىزباي جاتىپ-اق ەسەپ اشىپ ۇلگەرگەن قوناقتار 23-مينۋتتا ناتيجەنى ءتىپتى ەسەلەي ءتۇستى. 30-مينۋتتا شابۋىلشىمىز ەۆگەني پيۋنوۆسكي ءبىر دوپ سوققانىمەن، ەكىنشى تايمدا قارسىلاسىنان جانە ءبىر گول جىبەرىپ الدى.

اراعا ەكى ايداي ۋاقىت سالىپ، قارسىلاستار سوفيادا كۇش سىناستى. فينالعا شىعۋ ءۇشىن جەرلەستەرىمىزگە ءۇش دوپ ايىرماسىمەن ۇتۋ قاجەت ەدى. ءبىرىنشى تايم ەشقانداي ناتيجە بەرگەن جوق، 0:0. ۇزىلىستەن سوڭ ويىن جالعاسا بەرە جاڭاعى پيۋنوۆسكي قارسى قاقپانى ءدال كوزدەدى – ءتاۋبا، ءبىرىنشى گول بار! ەكى مينۋتتان سوڭ قارىمتا شابۋىلدا يۋري سەۆيدوۆ ەسەپتى 2:0-گە جەتكىزدى! 75-مينۋتتا جارتىلاي قورعاۋشى ۆلاديسلاۆ ماركين الىستان تەۋىپ شەشۋشى گولدى سوقتى – 3:0! «قايرات» – فينالدا! كوماندامىز بۇل جولدامانى العاشقى ويىنداعى جەڭىسكە ماسايراعان «سلاۆيانىڭ» قولىنان كەرەمەت ويىنىمەن جۇلىپ العان ەدى.

سىيماعاندار تەپكىشەكتەردە تۇردى

فينالدىڭ ەكى ويىننان تۇراتىنىن جوعارىدا ايتتىق. ءبىرىنشىسى 1971 جىلدىڭ 8 قازانىندا رۋمىنيا استاناسى بۋحارەستتە ءوتتى. قارسىلاسىمىز – جەرگىلىكتى «راپيد». قازىر ەۋروپا ليگاسىنا قاتىسىپ ءجۇر، ول كەزدە دە ءوز ەلىنىڭ بەلدى كوماندالارىنىڭ ءبىرى-ءتىن. سالعان جەردەن العا لاپ قويىپ، ءبىرىنشى تايمنىڭ ورتاسىندا-اق ەسەپ اشىپ ۇلگەردى. قالت-قۇلت ەتىپ تۇرعان «قايراتتى» ويىن بىتۋگە 15 مينۋت قالعاندا كوماندا كاپيتانى سەرگەي روجكوۆ قۇتقارىپ قالدى – 1:1.

قارىمتا فينال 12 قاراشا كۇنى ءوتتى. 30 000 ادام سىياتىن الماتىنىڭ ورتالىق ستاديونى اۋزى-مۇرنىنان شىعا تولدى. سىيماعاندار ءتىپتى تەپكىشەكتەردە تۇرەگەپ تۇردى. رەسمي مالىمەتتىڭ ءوزى «بۇل كۇنى ويىندى ستاديوننان 32 000 ادام تاماشالادى» دەيدى. «مۇنشاما ءنوپىر جۇرت بۇرىن-سوڭدى كەلىپ كورمەگەندىكتەن ورتالىق ستاديونىمىز ورنىنان قوزعالىپ كەتە جازدادى» دەسەدى ويىندى كورگەن كونەكوز كۋالەر. وبالى قانە، فۋتبولشىلارىمىز تايلى-تاياعىمەن شۇبىرىپ، جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ كەلگەن تىلەۋلەستەرىن جەرگە قاراتقان جوق. بۇكىل ماتچ بويىنا ايقىن باسىمدىق تانىتىپ، قارسىلاسىن ۇنەمى تىقسىرۋمەن بولدى. كەزدەسۋ تاعدىرىن شەشكەن جالعىز گولدى تاعى دا س.روجكوۆ سوقتى – 1:0.

«قايرات» بۇل ويىندى مىنا قۇرامدا وتكىزدى: قاقپاشى – قۇرالبەك ورداباەۆ; قورعاۋشىلار – سەيىلدا بايشاقوۆ پەن الەكساندر جۋيكوۆ (ورتادا), ۆالەري كرۋگلىحين (وڭ جاقتا), ۆلاديمير اسىلباەۆ (سول قاپتالدا); جارتىلاي قورعاۋشىلار – ۆالەنتين سولداتوۆ پەن ەۆگەني ميحايلين (ەكەۋى كوبىنە قورعانىسقا كوڭىل ءبولىپ، ارتقى-العى شەپتەردىڭ ارا-جىگىن جالعادى), ولەگ دولماتوۆ پەن سەرگەي روجكوۆ (ەكەۋى ورتالىق شەپتىڭ قيمىلىنا باعىت بەرىپ، شابۋىلداردى ۇيىمداستىردى); شابۋىلشىلار – ەۆگەني پيۋنوۆسكي جانە يۋري سەۆيدوۆ. 60-مينۋتتا سولداتوۆتىڭ ورنىنا ۆلاديسلاۆ ماركين, ال 65-مينۋتتا سەۆيدوۆتىڭ ورنىنا ۆيكتور ابگولتس شىقتى.

جالپى تۋرنير بارىسىندا «قايراتتىڭ» نامىسىن بۇلاردان باسقا قاقپاشىلار ۆيكتور شۆەدكوۆ، ۆالەري ستەپانوۆ، قورعاۋشىلار ۆالەنتين دىشلەنكو، يۋري مۋسين، اناتولي فەدوتوۆ، جارتىلاي قورعاۋشى فاريد حيسامۋتدينوۆ، شابۋىلشىلار ۆلاديمير چەبوتارەۆ پەن ميحايل تياگۋسوۆتىڭ دا قورعاعانىن ۇمىتپايىق.

«قايرات» 1970/71 جىلدارداعى تحسو كۋبوگىندا 6 ويىن وتكىزدى (3 ۇتىس، 1 تەڭ ويىن، 2 جەڭىلىس). 10 دوپ سوقتى، ءوز قاقپاسىنا 6 گول جىبەرىپ الدى. «قايراتتىڭ» گولىن سوققاندار: روجكوۆ – 3, چەبوتارەۆ جانە پيۋنوۆسكي – 2-دەن، تياگۋسوۆ، سەۆيدوۆ جانە ماركين – 1-دەن.

قازاق فۋتبولىنىڭ تاريحي حالىقارالىق تابىسى ەندى قاشان جالعاسار ەكەن؟

ساكەن سىبانباي

Abai.kz