«Áleumettik medisinalyq saqtandyru qory» (ÁMSQ) KeAQ Astana qalalyq filialynyng diyrektory Gýljan Shayhybekovamen otandyq saqtandyru jýiesindegi reformalar men janashyldyqtar, medisinalyq qyzmetting halyqqa qoljetimdiligi men ÁMSQ-nyng býgingi tandaghy qyzmetindegi ózgerister turaly kenirek súhbattasqan edik.

Suret: Avtordyng jeke múraghatynan alyndy.

On tórt standartty engizdik

– Gýljan Túrarqyzy, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2025 jylghy 9 qyrkýiektegi halyqqa Joldauynda jasandy intellekt tehnologiyasyn qoldanyp, medisinalyq qyzmetterding sapasyna jәne kólemine monitoring jýrgizetin jana jýie qalyptastyrugha Ýkimetke tapsyrma berdi. Qazirgi kezde ÁMSQ medisinalyq qyzmetterding sapasy men kólemine qalay monitoring jýrgizip otyr? Sizding oiynyzsha, monitoring jýrgizetin jana jýie qalay qalyptasady?

– Býginde jasandy intellekt arqyly biz medisinalyq kómek kórsetuding 14 standartyn iske qostyq. Sonday-aq jasandy intellekt arqyly 350 aqaular men tәrtip búzulardy anyqtau algoritmderin jýzege asyrdyq. Búl rette JY 45 algoritmdi derbes әzirledi, olar qazir synaqtan ótude. Búl júmysty әri qaray damytu ýshin medisinalyq kómek standarttary men klinikalyq hattamalardy janartu jәne sifrlandyru kózdelip otyr. Áriyne búl júmystardy medisinalyq qauymdastyqpen birigip jasaghan jón dep oilaymyn. Qazir JY algoritmi qolgha alynyp jatqan salalar bar. Búl әrtýrli qyzmetterding spesifikalyq erekshelikterin tolyghyraq zertteudi talap etedi. Býkil әlemde medisinalyq qyzmetter men shyghyndar kóleminin, tehnologiyalyq jetistikterding jәne aqparat kólemining ósuine baylanysty densaulyq saqtau prosesterin avtomattandyru negizgi basymdyqqa ainaluda.

– Memleket basshysy biylghy Joldauynda: «Budjet qarjysy shekteuli kezde Áleumettik medisinalyq saqtandyru qory is jýzinde budjetti retteushi rólin atqaryp otyr. Qor dayyn ónim jetkizetin kәsiporyndargha baqylaudy kýsheytkenning arqasynda shyghyndy kóbeytpey ústap otyr» dey kele MÁMS-ting tiyimdiligi men ómirshendigin atap ótti. Osy orayda Qordyng júmysy, baqylau tetikteri, retteushilik funksiyasy turaly kenirek әngimelep berseniz.

– Áleumettik medisinalyq saqtandyru qory býgingi tanda Qazaqstannyng densaulyq saqtau jýiesindegi manyzdy qarjylyq institut bolyp otyr. Preziydent atap ótkendey, budjet mýmkindigi shekteuli jaghdayda Qor shyghyndardy arttyrmay, tiyimdilikti saqtap, jýiening túraqtylyghyn qamtamasyz etip keledi. Múny birneshe mysaldarmen týsindiruge bolady. Mysaly, Qordyng negizgi qyzmetin alayyq. ÁMSQ — memleket pen azamattar arasyndaghy qarjylyq dәneker. Yaghni, ol azamattar men júmys berushilerding jarnalaryn jinap, sol qarajat esebinen halyqqa kórsetiletin medisinalyq qyzmetterdi satyp alady. Búryn búl funksiyalar tikeley memleketke tiyesili bolsa, qazir Qor satyp alu jәne monitoring jýiesin naryqtyq prinsipterge jaqyndatty: tiyimdi júmys isteytin emhanalar men auruhanalar kóbirek tapsyrys berudi qolgha alyp otyr. Ekinshi mysal - baqylau jәne monitoring tetikteri. Qor qyzmet kórsetushi medisinalyq úiymdargha tek qarjy bólumen shektelmeydi. Sonymen qatar, kórsetilgen qyzmetterding sapasyn tekseredi; әrbir qyzmetting naqty kólemi men qúnyna monitoring jýrgizedi; em-dom alushylardyng shaghymdaryn taldaydy jәne keri baylanys ornatady; jalghan nemese negizsiz kórsetilgen qyzmetterdi anyqtap, qarjyny keri qaytarady. Mysaly, Qor aqparattyq jýieler arqyly emhanalardyng naqty kórsetkishterin (qabyldanghan nauqastar, qoyylghan diagnozdar, emdeu kólemi) onlayn baqylay alady. Retteushilik funksiyany Densaulyq saqtau ministrligi atqarady. Sonymen qatar, Qor is jýzinde densaulyq saqtau salasynyng qarjylyq retteuish qúraldarynyng biri bolghanyn aituymyz kerek. Ol medisinalyq úiymdargha Tegin medisinalyq kómekting kepildik berilgen kólemi (TMKKK) jәne Mindetti әleumettik medisinalyq saqtandyru (MÁMS) sharttaryn belgileydi; saladaghy bәsekelestikti arttyrugha yqpal etedi; qyzmet sapasyna qaray tólem jýiesin engizedi. Osy arqyly budjet shyghynyn kóbeytpey, biraq qyzmet sapasyn jaqsartugha mýmkindik beredi degen maqsatymyz bar. Sonyng nәtiyjesinde tiyimsiz shyghyndar qysqaryp, medisinalyq qyzmetterding ashyqtyghy artyp, azamattardyng saqtandyru arqyly sapaly qyzmetke qol jetkizu mýmkindigi keneyadi. Qorytyndylay aitqanda, ÁMSQ býginde tek qarjy bóletin qúrylym emes — ol saladaghy qarjynyng tiyimdi ainalymyn qamtamasyz etetin, sapany retteytin jәne azamattardyng qúqyqtaryn qorghaytyn strategiyalyq institut dengeyine kóterildi. 

Suret: Avtordyng jeke múraghatynan alyndy.

Qymbat em-domdy tegin alady

– Ýkimet otyrysynda Densaulyq saqtau ministri Aqmaral Álnazarova MÁMS jýiesi iske qosylghannan keyin salany qarjylandyrudyng ortasha jyldyq ósimining qarqyny 2 eseden astam úlghayyp, 23.8 payyzdy qúraghanyn mәlimdedi. Ministr 2027 jylgha qaray MÁMS qarajaty medisina salasynyng shyghystaryn negizinen qarjylandyratyn jiyntyq kózge ainalatynyn aitty. Búl qarapayym halyq ýshin medisinalyq qyzmetterding qoljetimdiligin arttyrugha jәne medisina qyzmetkerlerining enbek jaghdaylaryn jaqsartugha mýmkindik beretinine toqtaldy. Qarapayym halyqqa kórsetiletin medisinalyq qyzmetterding qoljetimdiligi artqanyn neden kóruge bolady? Naqty mysaldar keltirseniz.

– MÁMS jýiesi iske qosylghaly halyqqa medisinalyq qyzmetting qoljetimdiligi naqty artty. Birinshiden, býginde túrghyndardyng 84 payyzdan astamy saqtandyrylghan jәne búryn aqyly bolghan KT, MRT, stomatologiya, qymbat joghary tehnologiyalyq qyzmetterdi tegin ala alady. Ekinshiden, MÁMS-ting qarajaty kóbengine baylanysty medisinalyq kómek kórsetushilerding sany artyp keledi (ónirlerde jana medisinalyq tehnika satyp alynyp, auyldyq emhanalarda diagnostika qoljetimdi boldy). Olardyng dengeyining ósui medisinalyq kómekti halyqqa jaqyndata týsti. Ýshinshiden, sifrlandyrudyng nәtiyjesinde dәrigerding qabyldauyna jazylu men joldama alu jenildep, kezek kýtu uaqyty qysqardy. Nәtiyjesinde qarapayym azamat sapaly medisinalyq kómekke búrynghydan әldeqayda onay qol jetkizedi. MÁMS jýiesinde halyq ýshin qoljetimdi bolghan eng qarapayym mýmkindikterge mysal keltireyin. MÁMS jýiesining basty artyqshylyghy – ay sayynghy shaghyn jarnalar arqyly qymbat emdi tegin alu mýmkindigi. Sozylmaly aurulary bar azamattar (giypertoniya, diabet, demikpe jәne t.b.) dәrigerding túraqty baqylauynda bolyp, tekseruler men em-sharalardan tegin ótedi. Al jedel kómek qajet bolghan jaghdaylarda (infarkt, insulit, operasiya qajet bolghanda) — qymbat em men onaltu da MÁMS esebinen tegin kórsetiledi. Yaghni, ay sayyn az ghana jarna tóley otyryp, adam óz densaulyghyn qarjylay qorghap, kerek kezde sapaly medisinalyq kómekke aqysyz qol jetkizedi. Yaghni, qarapayym tilmen aitqanda, MÁMS-ting arqasynda «auyryp qalsam, bәri aqyly» degen qorqynysh azaydy.

– Aqmaral Álnazarova MÁMS jýiesining negizgi jetistigi – «tabysty adamnyng osal topqa jәrdemi» qaghidatynyng sәtti iske asyrylghanyn ekenin qadap aitty. Osy formulany qarapayym tilmen týsindirip berseniz. Preziydentting Joldauynda da halyqtyng әleumettik jaghynan osal toptaryna qoldau kórsetu turaly ashyq aityldy. Osy baghyttaghy Qordyng júmysy qalay jýrgiziledi?

– «Tabysty adamnyng osal topqa jәrdemi» qaghidaty – MÁMS jýiesining әleumettik ózegin kórsetetin basty ústanym. Qarapayym tilmen aitqanda, júmys isteytin, tabysy bar azamattar tóleytin jarnalar esebinen memleket әleumettik túrghydan osal toptardyng (zeynetkerler, kópbalaly analar, mýgedekter, studentter, balalar jәne t.b.) medisinalyq saqtandyruyn óz moynyna alady. Mysaly, siz resmy júmys isteysiz jәne ay sayyn tabysynyzdan MÁMS jarnasyn tóleysiz. Sol qarajat tek sizding emes, saqtandyru jýiesine qatysqan býkil qoghamnyng densaulyghyna júmsalady. Al óz betimen tabys taba almaytyn adamdar ýshin tólemdi memleket ózi audarady. Nәtiyjesinde, bәrine teng mýmkindik beriledi – adam tabysyna qaramastan birdey sapadaghy medisinalyq kómek ala alady. Búl mәlimetter MÁMS jýiesining әleumettik tendik qaghidatynyng naqty iske asqanyn kórsetedi. 2024 jyly Astana qalasy boyynsha barlyghy 983 myng adam medisinalyq kómek alghan, sonyng ishinde negizgi ýles — әleumettik osal toptargha tiyesili. Jenildigi bar 15 sanatqa kiretin 753 myng adam (zeynetkerler, balalar, kópbalaly analar, studentter jәne t.b.) ýshin ÁMSQ 105 mlrd tenge tólegen. Búl – jalpy somanyng shamamen 76 payyzy, yaghny qarajattyng basym bóligi osal toptargha baghyttalghan. Júmys isteytin azamattar (156 myng adam) ýshin júmys berushilerding jarnalary esebinen 19,3 mlrd tenge tólengen. Jeke kәsipkerler men azamattyq-qúqyqtyq kelisimshartpen (GPH) júmys isteytinder – 51 myng adam, 7 mlrd tenge. Ózin-ózi saqtandyrghan azamattar – 23 myng adam, 6,2 mlrd tenge. Qysqasha aitqanda, búl jýie – qoghamdyq ózara kómek modeli. 

Suret: Avtordyng jeke múraghatynan alyndy.

Eki paket nege biriktirildi?

– Premier-Ministr Oljas Bektenov Ýkimet otyrysynda sóilegen sózinde 2026 jyldan bastap túrmysy tómen azamattar jergilikti budjetter esebinen medisinalyq saqtandyru jýiesinen kómek alatynyn mәlim etti. Búl kómekti qansha adam, qalay alady jәne kimder alady?

– Búl janalyq – әleumettik әdildik pen qoljetimdi medisinalyq kómekti kýsheytuge baghyttalghan manyzdy qadam. Ýkimet basshysy Oljas Bektenov aitqanday, 2026 jyldan bastap túrmysy tómen azamattardyng MÁMS jýiesindegi jarnalary jergilikti budjet esebinen tólenedi. Búl kómek túrmysy tómen, yaghny tabysy eng tómen kýnkóris dengeyinen tómen azamattargha baghyttalady. Olardyng qataryna: resmy tabysy joq nemese tabysy tómen otbasylar; uaqytsha júmyssyz nemese qiyn ómirlik jaghdayda qalghan adamdar kiredi. Múnday azamattar ýshin MÁMS jarnasyn jergilikti әkimdikter óz budjeti esebinen tóleydi. Azamattyng mәrtebesi әleumettik qorghau organdary arqyly anyqtalady — yaghni, ol shynymen de túrmysy tómen sanatqa jatatyny tekseriledi. Osylaysha, ol adam saqtandyrylghan bolyp esepteledi jәne MÁMS ayasyndaghy barlyq tegin medisinalyq qyzmetterge tolyq qol jetkizedi. 50 mynnan astam osy sanattaghy azamattar naqty medisinalyq kómekke múqtaj jandar. D jәne E sanattaghy adam sany 50 myng bolsa 25-30 myng adam medisinalyq kómekke jýginedi. Tek medisinalyq kómekke jýgingen azamattar ýshin әkimdik jarna tóleydi. Osy azamattardyng teng dәrejede medisinalyq kómek alugha mýmkindigi bar. Yaghni, eshkim tabysynyng azdyghynan sapaly emnen aiyrylmaydy — búl «Ádiletti Qazaqstan» qaghidatynyng naqty iske asuy.

– Astana qalasynda MÁMS jýiesinde saqtandyrylghan qansha adam bar jәne qansha adam osy jýiege kirmey otyr? Ár adamgha ay sayyn qansha jarna tólenedi?

– 2025 jylghy 1 qazandaghy jaghday boyynsha Astana qalasynyng saqtandyrylmaghan túrghyndarynyng sany 240 myng adamdy qúraydy. Ayyna 4250 tenge nemese jylyna 51 000 tenge tólep, saqtandyru mәrtebesin alady.

– 2026 jyldan bastap medisinalyq kómekting eki paketi – TMKKK men MÁMS paketi birtindep birynghay medisinalyq kómek paketi retinde biriktiriletini mәlim. Búl ózgeristing tiyimdiligi nede?

– Óte oryndy súraq. 2026 jyldan bastap Tegin medisinalyq kómekting kepildik berilgen kólemi (TMKKK) men Mindetti әleumettik medisinalyq saqtandyru (MÁMS) paketterin biriktiruding basty maqsaty – jýieni jenildetu jәne azamattargha medisinalyq kómekti barynsha qoljetimdi etu. Múnday biriktiruding negizgi tiyimdilikteri kóp. Birinshiden, halyq ýshin týsinikti әri ynghayly jýie qúrylady. Qazir eki paket bar: birinde – shúghyl jәne әleumettik manyzy bar kómek, ekinshisinde – josparly jәne keneytilgen qyzmetter. Kópshilik qaysysyna ne kiredi, qalay paydalanu kerek ekenin týsinbey jatady. Birynghay paket engizilse, azamat «saqtandyrylghanmyn ba, joq pa?» dep alandamay, barlyq negizgi medisinalyq kómekti bir jýie arqyly alady. Ekinshiden, qarjyny tiyimdi bólu. Birtútas paket densaulyq saqtau salasynda qarjynyng bólinuin ontaylandyrady, yaghny qaytalanatyn әkimshilik shyghyndar azayady. Búl – birdey qyzmetterge eki bólek kózden qarjy júmsamaugha mýmkindik beredi. Ýshinshiden, әleumettik tendikti kýsheytu. Jana modeli boyynsha, halyq tabysyna nemese mәrtebesine qaramastan, barlyghy negizgi medisinalyq qyzmetterge teng qoljetimdilikke ie bolady. Búl әsirese auyl túrghyndary men әleumettik osal toptargha tiyimdi. Tórtinshisi, basqaru men baqylaudyng jenildeui.

Qazir eki paket boyynsha esep jýrgizu, monitoring jәne baqylau bólek jýielermen iske asady. Biriktirilgen jýie búl prosesti qarapayym әri ashyq etedi. Qysqasha aitqanda, birynghay medisinalyq kómek paketi — búl azamat ýshin «bir tereze» qaghidaty boyynsha júmys isteytin, týsinikti, teng jәne tiyimdi jýie. Yaghni, kim bolsa da, qay jerde túrsa da — qajetti em men kómekke erkin qol jetkize alady.

– Gýljan Túrarqyzy, saliqaly súhbatynyzgha kóp raqmet! Enbeginizding jemisin kóriniz!

 Súhbattasqan Tólen Tileubay

Abai.kz