Qogham damuynyng qazirgi kezeninde mýgedektikting anomalidy qúbylys emes, kerisinshe «әleumettik әrtýrliliktin» nysany bolyp tabylatyndyghy jayly dýniyetanymdyq týsinikting ornygha bastauy ózine nazar audarugha túrarlyq.

Dәl qazir qazaq elinde mýgedektik problemalaryna degen azamattyq ústanym, qoghamdyq sana ózgerude. DDÚ derekterine sәikes әlemdegi halyqtyng shamamen 15% -y týrli dengeydegi mýgedektikke iye. Búl DDÚ deregi boyynsha 1970 jyldary bar-joghy 10% -dy qúraghan edi. Memleketting sayasaty mýgedekterding jәne densaulyghynyng mýmkindigi shekteuli (DMSh) adamdardyng әleumettik qorghaluyn qamtamasyz ete otyryp, әrtýrli salalardaghy basqa azamattarmen birdey ómir sýru dengeyine qol jetkizu ýshin qajetti jaghdaylar jasaugha, olardyng qoghamnyng tynys-tirshiligine qatysuy jolyndaghy kedergilerdi jonggha jәrdemdesuge tiyis. Elimizde búl baghytta keleli júmystar istelinip jatqanyn jasyryp jabugha bolmaydy.

«Mýgedektik turaly dýniyejýzilik bayandamada» qolayly qorshaghan orta qúru, tiyisti әleumettik qoldaudy qamtamasyz etu, sayasat pen baghdarlamalardyng inkluzivti sharalaryn әzirleu jәne mýgedekter mýddesin qorghaudy qamtamasyz etetin jana jәne qoldanystaghy standarttar men zannamalyq aktilerdi qoldanudy qamtamasyz etu jóninde praktikalyq úsynymdar úsynylady. Búl tәsilding negizinde barlyq adamdardyng salauatty, jayly jәne layyqty ómir sýruge mýmkindigi bar inkluzivti әlem tújyrymdamasy jatyr.

Songhy ondaghan jyldar ishinde elimizde DMSh jәne mýgedektigi bar adamdardyng әleumettik jәne bilim beru integrasiyasy salasynda: jalpy jәne kәsiptik bilim beru, әleumettik sala, sport, turizm jýiesinde týrli baghyttardy keneytu jәne olardy keninen damytu ýrdisi bayqalady.
Mýgedekterding elimiz boyynsha qoghamdyq ómirge әleumettik kirigui songhy jyldary belsendi damyp keledi, alayda búl ýderisti qiyndatatyn jәne bayaulatatyn birqatar qiyndyqtar bar.

Qoghamnyng әdette BAQ ókilderi silteme jasaytyn mýgedekterding әleumettik integrasiyasyna «dayyn emestigin» talday otyryp, qoghamnyng «dayyndyghyn» әleumettik inkluzivting belsendi prosesi bastalghangha deyin qalyptastyru mýmkin emestigin eskeru qajet. Halyqtyng әr týrli toptarynyng әleumettik inkluziyagha qatysuy jәne olardyng mýgedektigi bar adamdarmen ózara is-qimyl jasaudaghy tikeley tәjiriybesining boy kórsetui arqyly ghana búl problemany sheshuge bolady. Adamdardyng osynday tәjiriybe almasu jәne ony týsinu mýmkindikteri neghúrlym joghary bolsa, olar basqalardyng qajettilikterine týsinistikpen qarap soghúrlym qúrmetteytin bolady.

Qabyldaushy qoghamdastyqty qalyptastyru bala kezden bastalady. Dәl osy maqsatta elimiz boyynsha balanyng әleumettik daghdylaryn qalyptastyru prosesinde sheshushi faktory bolyp tabylatyn inkluzivti bilim beru belsendi ilgeriletilip, memleket pen biznes tarapynan keninen qoldau kórsetile bastady.

Mýgedekterding qoghamgha әleumettik kiriguinen bastalatyn prosess bolyp sanalatyn Inkluzivti bilim berudi ilgeriletudegi qiyndyqtardy sanamalap ketetin bolsaq, keyde ata-analar men pedagogikalyq qoghamdastyqtardyng mýgedektigi bar balanyng jalpy bilim beretin mekemede oqugha qol jetkizuine belsendi qarsylyq kórsetuinen túrady.

Inkluziya prosesin úiymdastyrushylar kóbinese ata-analar men pedagogtardyng synypta/mektepte mýgedektigi bar balanyng boluy deni sau balalargha ziyandy әser etui jәne nәtiyjesinde olardyng ýlgerimine әser etui mýmkin degen alandaushylyghyna tap bolady. Búdan basqa, deni sau adamdargha aurularmen jәne dene kemistigi barlarmen qarym-qatynas jasau ynghaysyz, sondyqtan olardy mýgedektermen kәsiby qarym-qatynas jasauda osynday mýmkindikten qorghau qajet degen de pikir bar.

Ókinishke qaray, balalarmen, ata-analarmen jәne mamandarmen belsendi júmys istemeyinshe, mýgedekterding qoghamgha odan әri qalypty kirigui mýmkin emes. Mýgedek balalargha jәne olardyng ata-analaryna degen qarym-qatynas - qalypty әleumettik inkluziyadaghy birinshi jәne eng manyzdy qadam.

Taghy bir problema mýgedekterdi әleumettik onaltu ortalyqtarynyng mýgedekterdi dayyndaudy jýzege asyrugha jәne qoghamgha engizumen ainalysuyna baylanysty, keyde júmysty inkluziya boyynsha emes, mýgedektigi bar adamdardy ekskluzivteu boyynsha oryndaydy, olar ýshin onaltu men bos uaqytty úiymdastyra otyryp, jeke arnayy is-sharalar ótkizedi.

Ong tәjiriybe alu ýshin mýgedekting ómir sýru sapasyn arttyrudan basqa, qoghamdastyq aldynda mýgedektigi bar adamnyng beynesin birtindep ózgertetin arnayy jaghdaylar jasalugha tiyis. Qoldaugha múqtaj ghana emes, basqalardy qoldaugha jәne olar ýshin qyzyqty bolugha qabiletti mýgedek adamnyng jaghymdy beynesin qalyptastyru - qoghamdyq pikirdi ózgertu joldarynyng biri jәne búl birtindep elarasynda mýgedekterding barlyq sanattaryna qatysty kórinis tabatyn bolady.

Osylaysha, mýgedektigi bar adamnyng jәne onyng otbasynyng jaghymdy beynesin qalyptastyru - qoghamdaghy mýgedekterding tolerantty jәne qabyldaushy qatynasynyng kilti bolyp tabylady.

Adamdarmen júmys isteytin barlyq derlik mekemeler osy problemany sheshuge atsalysugha jәne mýgedektigi bar adamdardyng әleumettik inkluziyasy belsendirek bolyp, mýgedektigi bar adamdargha Astana, Almaty jәne Shymkent siyaqty ýlken megapolisterde ómir sýrulerin jenildetiluine kýsh-jiger júmsaugha tiyis.

Abai.kz