قوعام دامۋىنىڭ قازiرگi كەزەڭiندە مۇگەدەكتiكتiڭ انومالدى قۇبىلىس ەمەس، كەرىسىنشە «الەۋمەتتiك ارتۇرلiلiكتىڭ» نىسانى بولىپ تابىلاتىندىعى جايلى دۇنيەتانىمدىق تۇسiنiكتىڭ ورنىعا باستاۋى وزىنە نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق.

ءدال قازىر قازاق ەلىندە مۇگەدەكتىك پروبلەمالارىنا دەگەن ازاماتتىق ۇستانىم، قوعامدىق سانا وزگەرۋدە. ددۇ دەرەكتەرىنە سايكەس الەمدەگى حالىقتىڭ شامامەن 15% -ى ءتۇرلى دەڭگەيدەگى مۇگەدەكتىككە يە. بۇل ددۇ دەرەگى بويىنشا 1970 جىلدارى بار-جوعى 10% -دى قۇراعان ەدى. مەملەكەتتىڭ ساياساتى مۇگەدەكتەردىڭ جانە دەنساۋلىعىنىڭ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى (دمش) ادامداردىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ءارتۇرلى سالالارداعى باسقا ازاماتتارمەن بىردەي ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋعا، ولاردىڭ قوعامنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە قاتىسۋى جولىنداعى كەدەرگىلەردى جويۋعا جاردەمدەسۋگە ءتيىس. ەلىمىزدە بۇل باعىتتا كەلەلى جۇمىستار ىستەلىنىپ جاتقانىن جاسىرىپ جابۋعا بولمايدى.

«مۇگەدەكتىك تۋرالى دۇنيەجۇزىلىك باياندامادا» قولايلى قورشاعان ورتا قۇرۋ، ءتيىستى الەۋمەتتىك قولداۋدى قامتاماسىز ەتۋ، ساياسات پەن باعدارلامالاردىڭ ينكليۋزيۆتى شارالارىن ازىرلەۋ جانە مۇگەدەكتەر مۇددەسىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا جانە قولدانىستاعى ستاندارتتار مەن زاڭنامالىق اكتىلەردى قولدانۋدى قامتاماسىز ەتۋ جونىندە پراكتيكالىق ۇسىنىمدار ۇسىنىلادى. بۇل ءتاسىلدىڭ نەگىزىندە بارلىق ادامداردىڭ سالاۋاتتى، جايلى جانە لايىقتى ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىگى بار ينكليۋزيۆتى الەم تۇجىرىمداماسى جاتىر.

سوڭعى ونداعان جىلدار ىشىندە ەلىمىزدە دمش جانە مۇگەدەكتىگى بار ادامداردىڭ الەۋمەتتىك جانە ءبىلىم بەرۋ ينتەگراتسياسى سالاسىندا: جالپى جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ، الەۋمەتتىك سالا، سپورت، تۋريزم جۇيەسىندە ءتۇرلى باعىتتاردى كەڭەيتۋ جانە ولاردى كەڭىنەن دامىتۋ ءۇردىسى بايقالادى.
مۇگەدەكتەردىڭ ەلىمىز بويىنشا قوعامدىق ومىرگە الەۋمەتتىك كىرىگۋى سوڭعى جىلدارى بەلسەندى دامىپ كەلەدى، الايدا بۇل ۇدەرىستى قيىنداتاتىن جانە باياۋلاتاتىن بىرقاتار قيىندىقتار بار.

قوعامنىڭ ادەتتە باق وكىلدەرى سىلتەمە جاسايتىن مۇگەدەكتەردىڭ الەۋمەتتىك ينتەگراتسياسىنا «دايىن ەمەستىگىن» تالداي وتىرىپ، قوعامنىڭ «دايىندىعىن» الەۋمەتتىك ينكليۋزيۆتىڭ بەلسەندى پروتسەسى باستالعانعا دەيىن قالىپتاستىرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ەسكەرۋ قاجەت. حالىقتىڭ ءار ءتۇرلi توپتارىنىڭ الەۋمەتتiك ينكليۋزياعا قاتىسۋى جانە ولاردىڭ مۇگەدەكتiگi بار ادامدارمەن ءوزارا iس-قيمىل جاساۋداعى تiكەلەي تاجiريبەسiنiڭ بوي كورسەتۋى ارقىلى عانا بۇل پروبلەمانى شەشۋگە بولادى. ادامداردىڭ وسىنداي تاجىريبە الماسۋ جانە ونى ءتۇسىنۋ مۇمكىندىكتەرى نەعۇرلىم جوعارى بولسا، ولار باسقالاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ سوعۇرلىم قۇرمەتتەيتىن بولادى.

قابىلداۋشى قوعامداستىقتى قالىپتاستىرۋ بالا كەزدەن باستالادى. ءدال وسى ماقساتتا ەلىمىز بويىنشا بالانىڭ الەۋمەتتىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ پروتسەسىندە شەشۋشى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ بەلسەندى ىلگەرىلەتىلىپ، مەملەكەت پەن بيزنەس تاراپىنان كەڭىنەن قولداۋ كورسەتىلە باستادى.

مۇگەدەكتەردىڭ قوعامعا الەۋمەتتىك كىرىگۋىنەن باستالاتىن پروتسەسس بولىپ سانالاتىن ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى ىلگەرىلەتۋدەگى قيىندىقتاردى سانامالاپ كەتەتىن بولساق، كەيدە اتا-انالار مەن پەداگوگيكالىق قوعامداستىقتاردىڭ مۇگەدەكتىگى بار بالانىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەدە وقۋعا قول جەتكىزۋىنە بەلسەندى قارسىلىق كورسەتۋىنەن تۇرادى.

ينكليۋزيا پروتسەسىن ۇيىمداستىرۋشىلار كوبىنەسە اتا-انالار مەن پەداگوگتاردىڭ سىنىپتا/مەكتەپتە مۇگەدەكتىگى بار بالانىڭ بولۋى دەنى ساۋ بالالارعا زياندى اسەر ەتۋى جانە ناتيجەسىندە ولاردىڭ ۇلگەرىمىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن دەگەن الاڭداۋشىلىعىنا تاپ بولادى. بۇدان باسقا، دەنى ساۋ ادامدارعا اۋرۋلارمەن جانە دەنە كەمىستىگى بارلارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ ىڭعايسىز، سوندىقتان ولاردى مۇگەدەكتەرمەن كاسىبي قارىم-قاتىناس جاساۋدا وسىنداي مۇمكىندىكتەن قورعاۋ قاجەت دەگەن دە پىكىر بار.

وكىنىشكە قاراي، بالالارمەن، اتا-انالارمەن جانە ماماندارمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەمەيىنشە، مۇگەدەكتەردىڭ قوعامعا ودان ءارى قالىپتى كىرىگۋى مۇمكىن ەمەس. مۇگەدەك بالالارعا جانە ولاردىڭ اتا-انالارىنا دەگەن قارىم-قاتىناس - قالىپتى الەۋمەتتىك ينكليۋزياداعى ءبىرىنشى جانە ەڭ ماڭىزدى قادام.

تاعى ءبىر پروبلەما مۇگەدەكتەردى الەۋمەتتىك وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ مۇگەدەكتەردى دايىنداۋدى جۇزەگە اسىرۋعا جانە قوعامعا ەنگىزۋمەن اينالىسۋىنا بايلانىستى، كەيدە جۇمىستى ينكليۋزيا بويىنشا ەمەس، مۇگەدەكتىگى بار ادامداردى ەكسكليۋزيۆتەۋ بويىنشا ورىندايدى، ولار ءۇشىن وڭالتۋ مەن بوس ۋاقىتتى ۇيىمداستىرا وتىرىپ، جەكە ارنايى ءىس-شارالار وتكىزەدى.

وڭ تاجىريبە الۋ ءۇشىن مۇگەدەكتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋدان باسقا، قوعامداستىق الدىندا مۇگەدەكتىگى بار ادامنىڭ بەينەسىن بىرتىندەپ وزگەرتەتىن ارنايى جاعدايلار جاسالۋعا ءتيىس. قولداۋعا مۇقتاج عانا ەمەس، باسقالاردى قولداۋعا جانە ولار ءۇشىن قىزىقتى بولۋعا قابىلەتتى مۇگەدەك ادامنىڭ جاعىمدى بەينەسىن قالىپتاستىرۋ - قوعامدىق پىكىردى وزگەرتۋ جولدارىنىڭ ءبىرى جانە بۇل بىرتىندەپ ەلاراسىندا مۇگەدەكتەردىڭ بارلىق ساناتتارىنا قاتىستى كورىنىس تاباتىن بولادى.

وسىلايشا، مۇگەدەكتىگى بار ادامنىڭ جانە ونىڭ وتباسىنىڭ جاعىمدى بەينەسىن قالىپتاستىرۋ - قوعامداعى مۇگەدەكتەردىڭ تولەرانتتى جانە قابىلداۋشى قاتىناسىنىڭ كىلتى بولىپ تابىلادى.

ادامدارمەن جۇمىس ىستەيتىن بارلىق دەرلىك مەكەمەلەر وسى پروبلەمانى شەشۋگە اتسالىسۋعا جانە مۇگەدەكتىگى بار ادامداردىڭ الەۋمەتتىك ينكليۋزياسى بەلسەندىرەك بولىپ، مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا استانا، الماتى جانە شىمكەنت سياقتى ۇلكەن مەگاپوليستەردە ءومىر سۇرۋلەرىن جەڭىلدەتىلۋىنە كۇش-جىگەر جۇمساۋعا ءتيىس.

Abai.kz