Dýisenbi, 1 Jeltoqsan 2025
Jahan janghyryghy 396 0 pikir 1 Jeltoqsan, 2025 saghat 16:46

Izrailidyng әlemdegi maqsaty ne?

Suret: bbc.com saytynan alyndy.

Jer sharynda Jerorta tenizining alyp tolqyndary jiyegin shayyp jatqan kishkentay ghana memleket bar. Ol – Izraili. Jaghrapiyalyq jaghynan qarasanyz, jer kólemi óte kishkene, tabighy resursy shaghyn, ainalasy belgisizdik pen alapat tarihtyng shany búrqyraghan teperishti aimaq. Biraq dәl osy shaghyn aumaq әlemdik sayasattyng basty ainasyna ainalyp, talay myndaghan jyldar boyy órilgen taghdyr iyirimderin boyyna sinirgen.

Izrailiding әlemdegi maqsaty ne? Búl súraqty әr úrpaq ózine әr dәuirde qoyyp keledi. Mysaly, bireu Izrailidi «әrdayym soghysqa dayyn túrghan qamal» deydi, endi biri «ghylym men tehnologiyadan quat alghan jana zaman derjavasy» deydi. Ýshinshiler «ótken ghasyrdyng jarasyn jazamyn degen halyqtyng ruhany mekeni» dep týisinedi. Alayda, bizding týsinigimizshe, shyn mәninde Izrailiding úmtylysy da, maqsaty da kóp qabatty. Búl maqalamyzda sol qabattardyng arasynan kórinetin negizgi baghyttargha әdeby týrde ýniludi maqsat ettik.

Qauipsizdik — mәngilik janghyryq 

Izrailiding býgingi tynysy, ótkenning qasiretin esten shygharmau. Ekinshi dýniyejýzilik soghys jyldarynda ýnsiz kýirep, әlemdi ýnsiz tang qaldyrghan Holokost qasireti evrey halqynyng jýreginde jara bolyp qaldy. Sondyqtan Izrailiding býgingi syrtqy sayasaty, eng aldymen, qauipsizdikke baghyttalghan. El sayasatynyng ózegin qúraytyn osy týsinik – jay ghana qorghanys emes, taghdyrdyng talqysyna jauap retinde tughan tabighy instinkt.

Izrailiding әskery doktrinasyna qarasanyz, ol tek shekarany kýzetumen shektelmeydi. Búl — aman qalugha baghyttalghan filosofiya. «Temir kýmbez» atty zymyrangha qarsy jýie – tek tehnologiyalyq jetistik emes, qauip-qaterdi aspanda qarsy alugha arnalghan qalqan. Ár dauyldan keyin kýn shyghatyny sekildi, әr qauipten keyingi tynyshtyqty sezinu – Izraili ýshin eng ýlken jenis.

Tayau Shyghys – myndaghan jyldardyng tarihy qatparlanghan aimaghy. Onda bir kýn tynysh bolsa, erteninde dauyl kóteriletini ejelden belgili. Izraili osy dauyldardyng ortasynda ornalasqan.

Onyng aimaqtyq maqsaty – teniz ortasynda túrghan shaghyn aral siyaqty ózin shayqaghan tolqyndardyng ekpinin baqylau.

Irannyng yadrolyq baghdarlamasy – Izraili ýshin tek sayasy poblema emes, ózin-ózi saqtau súraghy. Siriyadaghy úzaqqa sozylghan soghys – kórshining basyndaghy órt. Gaza men Batys jaghalaudaghy qaqtyghystar – jaqynnan estiletin dýrsil. Osynday almaghayyp jaghdayda Izraili aimaqtaghy kýsh tepe-tendigin ózgertpeudi, ózine qauip tóndiretin baghyttardy әlsiretudi oilaydy.

Degenmen tarihta bolmaghan jana betbúrys — Izrailiding key arab elderimen ornatqan diplomatiyalyq baylanysy. Kezinde, ózara qas bolghan memleketter býgin ortaq mýdde tabuda. Búl – aimaqtyq sayasattyng jana paraghy.

Jer kólemi shaghyn, tabighy qorlary kem, el qalaysha әlemdik ekonomikada aldynghy qatargha shyqty? Búl súraqqa jauap — bilim, enbek jәne tehnologiyada. Izraili ózin «startaptar eli» dep ataydy. Studentter, jas kәsipkerler, injenerler – bәri negizgi maqsat ýshin júmys isteydi: әlemdi algha jyljytatyn jana sheshim úsynady.

Kiyberqauipsizdik, medisinalyq tehnologiyalar, su resurstaryn basqaru, auyl sharuashylyghyn sifrlandyru – Izrailiding әlemge úsynghan janalyqtary. Búl el – tehnologiyany tek paydaly kәsip emes, últtyq sayasattyng bóligi retinde qarastyrady. Óitkeni innovasiya – ekonomikalyq tәuelsizdikting kepili.

Izraili — tek memleket emes. Ol әlemning әr týkpirine taraghan milliondaghan evreyler ýshin ruhany ortalyq. Osy sebepti Izrailiding әlemdik sayasy maqsatynyng negizgi bútaghy – diasporanyng qauipsizdigin qamtamasyz etu, olardy mәdeny túrghydan biriktiru.

Sonau Parijde, Niu-Yorkte, Londonda, Almatyda nemese Buenos-Ayreste ómir sýrip jatqan evreyler ýshin Izraili — tek tarihy otan ghana emes. Ol – olardyng ghasyrlar boyghy ýmitining jalghasy. Izraili olargha qay kezde de pana bolugha dayyn ekenin jariyalaghan. Búl – elding ishki iydeologiyasyndaghy eng sezimtal, eng manyzdy tús.

Kez kelgen jurnalist, diplomat nemese sarapshy Tayau Shyghysqa barsa, eng alghash qozghalar jaghday — Izraili men Palestina arasyndaghy qaqtyghys. Búl tek eki halyqtyng arasyndaghy dau-damay demeyik, әlemdegi eng kýrdeli, tarihi, sayasi, diny túrghydan shiyelenisken týiinderding biri.

Izraili ýshin búl jaghday — sayasat pen qauipsizdik ghana emes. Ol – elding halyqaralyq imidjining synaghy. Gaza sektoryndaghy qaqtyghystar, Batys jaghalaudaghy jaghday, IYerusalim mәrtebesi – bәri de Izrailiding maqsattaryn әlem aldyndaghy súraqtar.

Izraili búl jaghdaydy baqylauda ústaugha tyrysady. Qauipsizdik túrghysynan da, sayasy túrghydan da. Óitkeni búl týiindi sheshu — tek Izrailige ghana emes, býkil әlemge ortaq mindet.

AQSh-pen strategiyalyq odaq — Izrailiding tiregi 

Izrailiding әlemdik sayasattaghy ornyn týsinu ýshin AQSh-pen qarym-qatynasyn ainalyp ótu mýmkin emes. Búl odaq — strategiyalyq, tarihi, sayasi, mәdeny baylanystargha negizdelgen.

AQSh Izrailige әskery kómek kórsetedi, tehnologiyalyq seriktestik ornatady, aimaqtyq sayasatta qoldau beredi. Al Izraili AQSh-tyng Tayau Shyghystaghy senimdi serigine ainaldy. Búl baylanys Izrailiding әlemdik sayasattaghy maqsattaryn jýzege asyruda negizgi kýshting biri.

Tayau Shyghystaghy kýrdeli jaghdaylargha qaramastan, Izraili әlemning týkpir-týkpirinde gumanitarlyq kómek kórsetedi. Apatty aimaqtargha dәrigerlerin, qútqarushylaryn jiberedi. Búl tek kómekke múqtajdargha qol sozu ghana emes, әlem aldynda ózin jana qyrynan tanytugha baghyttalghan júmsaq kýsh sayasaty.

Izraili ýshin әlemdik maqsattyng taghy biri — ózin tek qaqtyghystarmen ghana emes, ghylymmen, mәdeniyetpen, tehnologiyamen baylanysty el retinde tanystyru.

Izrailidyng әlemdegi maqsaty — bir ghana jolmen týsindiruge kelmeytin kýrdeli qúrylym. Ol – qauipsizdik ýshin kýres, ol – innovasiya arqyly algha úmtylu, ol – diasporany biriktiru, ol – aimaqtyq túraqtylyqty qalyptastyru әreketi.

Izraili — tarihtyng auyr múrasy men býgingi әlemning jana talaptary toghysqan jer. Osy toghysta memleket ózining bolashaghyn qúrugha tyrysuda.

Jel qarsy soqqanda da tik túratyn, qatal dauylda da berilmeytin emen aghashy bolady. Izraili dәl sonday alyp aghash sekildi óz tamyryn terenge jiberip, dauylmen kýresip keledi. Onyng әlemdegi maqsaty — sol kýreste ózin joghaltpau, óz ornyn tabu, óz ýnin estirtu.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Ghibyrat

Shoqannyng әkesine joldaghan sәlemi

Qúltóleu Múqash 214