جەر شارىندا جەرورتا تەڭىزىنىڭ الىپ تولقىندارى جيەگىن شايىپ جاتقان كىشكەنتاي عانا مەملەكەت بار. ول – يزرايل. جاعراپيالىق جاعىنان قاراساڭىز، جەر كولەمى وتە كىشكەنە، تابيعي رەسۋرسى شاعىن، اينالاسى بەلگىسىزدىك پەن الاپات تاريحتىڭ شاڭى بۇرقىراعان تەپەرىشتى ايماق. بىراق ءدال وسى شاعىن اۋماق الەمدىك ساياساتتىڭ باستى ايناسىنا اينالىپ، تالاي مىڭداعان جىلدار بويى ورىلگەن تاعدىر يىرىمدەرىن بويىنا سىڭىرگەن.

ءيزرايلدىڭ الەمدەگى ماقساتى نە؟ بۇل سۇراقتى ءار ۇرپاق وزىنە ءار داۋىردە قويىپ كەلەدى. مىسالى، بىرەۋ ءيزرايلدى «ءاردايىم سوعىسقا دايىن تۇرعان قامال» دەيدى، ەڭدى ءبىرى «عىلىم مەن تەحنولوگيادان قۋات العان جاڭا زامان دەرجاۆاسى» دەيدى. ۇشىنشىلەر «وتكەن عاسىردىڭ جاراسىن جازامىن دەگەن حالىقتىڭ رۋحاني مەكەنى» دەپ تۇيسىنەدى. الايدا، ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزشە، شىن مانىندە ءيزرايلدىڭ ۇمتىلىسى دا، ماقساتى دا كوپ قاباتتى. بۇل ماقالامىزدا سول قاباتتاردىڭ اراسىنان كورىنەتىن نەگىزگى باعىتتارعا ادەبي تۇردە ءۇڭىلۋدى ماقسات ەتتىك.

قاۋىپسىزدىك — ماڭگىلىك جاڭعىرىق 

ءيزرايلدىڭ بۇگىنگى تىنىسى، وتكەننىڭ قاسىرەتىن ەستەن شىعارماۋ. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا ءۇنسىز كۇيرەپ، الەمدى ءۇنسىز تاڭ قالدىرعان حولوكوست قاسىرەتى ەۆرەي حالقىنىڭ جۇرەگىندە جارا بولىپ قالدى. سوندىقتان ءيزرايلدىڭ بۇگىنگى سىرتقى ساياساتى، ەڭ الدىمەن، قاۋىپسىزدىككە باعىتتالعان. ەل ساياساتىنىڭ وزەگىن قۇرايتىن وسى تۇسىنىك – جاي عانا قورعانىس ەمەس، تاعدىردىڭ تالقىسىنا جاۋاپ رەتىندە تۋعان تابيعي ينستينكت.

ءيزرايلدىڭ اسكەري دوكتريناسىنا قاراساڭىز، ول تەك شەكارانى كۇزەتۋمەن شەكتەلمەيدى. بۇل — امان قالۋعا باعىتتالعان فيلوسوفيا. «تەمىر كۇمبەز» اتتى زىمىرانعا قارسى جۇيە – تەك تەحنولوگيالىق جەتىستىك ەمەس، قاۋىپ-قاتەردى اسپاندا قارسى الۋعا ارنالعان قالقان. ءار داۋىلدان كەيىن كۇن شىعاتىنى سەكىلدى، ءار قاۋىپتەن كەيىنگى تىنىشتىقتى سەزىنۋ – يزرايل ءۇشىن ەڭ ۇلكەن جەڭىس.

تاياۋ شىعىس – مىڭداعان جىلداردىڭ تاريحى قاتپارلانعان ايماعى. وندا ءبىر كۇن تىنىش بولسا، ەرتەڭىندە داۋىل كوتەرىلەتىنى ەجەلدەن بەلگىلى. يزرايل وسى داۋىلداردىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان.

ونىڭ ايماقتىق ماقساتى – تەڭىز ورتاسىندا تۇرعان شاعىن ارال سياقتى ءوزىن شايقاعان تولقىنداردىڭ ەكپىنىن باقىلاۋ.

يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسى – يزرايل ءۇشىن تەك ساياسي پوبلەما ەمەس، ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ سۇراعى. سيرياداعى ۇزاققا سوزىلعان سوعىس – كورشىنىڭ باسىنداعى ءورت. گازا مەن باتىس جاعالاۋداعى قاقتىعىستار – جاقىننان ەستىلەتىن ءدۇرسىل. وسىنداي الماعايىپ جاعدايدا يزرايل ايماقتاعى كۇش تەپە-تەڭدىگىن وزگەرتپەۋدى، وزىنە قاۋىپ توندىرەتىن باعىتتاردى السىرەتۋدى ويلايدى.

دەگەنمەن تاريحتا بولماعان جاڭا بەتبۇرىس — ءيزرايلدىڭ كەي اراب ەلدەرىمەن ورناتقان ديپلوماتيالىق بايلانىسى. كەزىندە، ءوزارا قاس بولعان مەملەكەتتەر بۇگىن ورتاق مۇددە تابۋدا. بۇل – ايماقتىق ساياساتتىڭ جاڭا پاراعى.

جەر كولەمى شاعىن، تابيعي قورلارى كەم، ەل قالايشا الەمدىك ەكونوميكادا الدىڭعى قاتارعا شىقتى؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ — ءبىلىم، ەڭبەك جانە تەحنولوگيادا. يزرايل ءوزىن «ستارتاپتار ەلى» دەپ اتايدى. ستۋدەنتتەر، جاس كاسىپكەرلەر، ينجەنەرلەر – ءبارى نەگىزگى ماقسات ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى: الەمدى العا جىلجىتاتىن جاڭا شەشىم ۇسىنادى.

كيبەرقاۋىپسىزدىك، مەديتسينالىق تەحنولوگيالار، سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىن تسيفرلاندىرۋ – ءيزرايلدىڭ الەمگە ۇسىنعان جاڭالىقتارى. بۇل ەل – تەحنولوگيانى تەك پايدالى كاسىپ ەمەس، ۇلتتىق ساياساتتىڭ بولىگى رەتىندە قاراستىرادى. ويتكەنى يننوۆاتسيا – ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىكتىڭ كەپىلى.

يزرايل — تەك مەملەكەت ەمەس. ول الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنە تاراعان ميلليونداعان ەۆرەيلەر ءۇشىن رۋحاني ورتالىق. وسى سەبەپتى ءيزرايلدىڭ الەمدىك ساياسي ماقساتىنىڭ نەگىزگى بۇتاعى – دياسپورانىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ولاردى مادەني تۇرعىدان بىرىكتىرۋ.

سوناۋ پاريجدە، نيۋ-يوركتە، لوندوندا، الماتىدا نەمەسە بۋەنوس-ايرەستە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەۆرەيلەر ءۇشىن يزرايل — تەك تاريحي وتان عانا ەمەس. ول – ولاردىڭ عاسىرلار بويعى ءۇمىتىنىڭ جالعاسى. يزرايل ولارعا قاي كەزدە دە پانا بولۋعا دايىن ەكەنىن جاريالاعان. بۇل – ەلدىڭ ىشكى يدەولوگياسىنداعى ەڭ سەزىمتال، ەڭ ماڭىزدى تۇس.

كەز كەلگەن جۋرناليست، ديپلومات نەمەسە ساراپشى تاياۋ شىعىسقا بارسا، ەڭ العاش قوزعالار جاعداي — يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى قاقتىعىس. بۇل تەك ەكى حالىقتىڭ اراسىنداعى داۋ-داماي دەمەيىك، الەمدەگى ەڭ كۇردەلى، تاريحي، ساياسي، ءدىني تۇرعىدان شيەلەنىسكەن تۇيىندەردىڭ ءبىرى.

يزرايل ءۇشىن بۇل جاعداي — ساياسات پەن قاۋىپسىزدىك عانا ەمەس. ول – ەلدىڭ حالىقارالىق ءيميدجىنىڭ سىناعى. گازا سەكتورىنداعى قاقتىعىستار، باتىس جاعالاۋداعى جاعداي، يەرۋساليم مارتەبەسى – ءبارى دە ءيزرايلدىڭ ماقساتتارىن الەم الدىنداعى سۇراقتار.

يزرايل بۇل جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاۋعا تىرىسادى. قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان دا، ساياسي تۇرعىدان دا. ويتكەنى بۇل ءتۇيىندى شەشۋ — تەك يزرايلگە عانا ەمەس، بۇكىل الەمگە ورتاق مىندەت.

اقش-پەن ستراتەگيالىق وداق — ءيزرايلدىڭ تىرەگى 

ءيزرايلدىڭ الەمدىك ساياساتتاعى ورنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن اقش-پەن قارىم-قاتىناسىن اينالىپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل وداق — ستراتەگيالىق، تاريحي، ساياسي، مادەني بايلانىستارعا نەگىزدەلگەن.

اقش يزرايلگە اسكەري كومەك كورسەتەدى، تەحنولوگيالىق سەرىكتەستىك ورناتادى، ايماقتىق ساياساتتا قولداۋ بەرەدى. ال يزرايل اقش-تىڭ تاياۋ شىعىستاعى سەنىمدى سەرىگىنە اينالدى. بۇل بايلانىس ءيزرايلدىڭ الەمدىك ساياساتتاعى ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرۋدا نەگىزگى كۇشتىڭ ءبىرى.

تاياۋ شىعىستاعى كۇردەلى جاعدايلارعا قاراماستان، يزرايل الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتەدى. اپاتتى ايماقتارعا دارىگەرلەرىن، قۇتقارۋشىلارىن جىبەرەدى. بۇل تەك كومەككە مۇقتاجدارعا قول سوزۋ عانا ەمەس، الەم الدىندا ءوزىن جاڭا قىرىنان تانىتۋعا باعىتتالعان جۇمساق كۇش ساياساتى.

يزرايل ءۇشىن الەمدىك ماقساتتىڭ تاعى ءبىرى — ءوزىن تەك قاقتىعىستارمەن عانا ەمەس، عىلىممەن، مادەنيەتپەن، تەحنولوگيامەن بايلانىستى ەل رەتىندە تانىستىرۋ.

يزرايلدىڭ الەمدەگى ماقساتى — ءبىر عانا جولمەن تۇسىندىرۋگە كەلمەيتىن كۇردەلى قۇرىلىم. ول – قاۋىپسىزدىك ءۇشىن كۇرەس، ول – يننوۆاتسيا ارقىلى العا ۇمتىلۋ، ول – دياسپورانى بىرىكتىرۋ، ول – ايماقتىق تۇراقتىلىقتى قالىپتاستىرۋ ارەكەتى.

يزرايل — تاريحتىڭ اۋىر مۇراسى مەن بۇگىنگى الەمنىڭ جاڭا تالاپتارى توعىسقان جەر. وسى توعىستا مەملەكەت ءوزىنىڭ بولاشاعىن قۇرۋعا تىرىسۋدا.

جەل قارسى سوققاندا دا تىك تۇراتىن، قاتال داۋىلدا دا بەرىلمەيتىن ەمەن اعاشى بولادى. يزرايل ءدال سونداي الىپ اعاش سەكىلدى ءوز تامىرىن تەرەڭگە جىبەرىپ، داۋىلمەن كۇرەسىپ كەلەدى. ونىڭ الەمدەگى ماقساتى — سول كۇرەستە ءوزىن جوعالتپاۋ، ءوز ورنىن تابۋ، ءوز ءۇنىن ەستىرتۋ.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz