Qazaqtyng toy mәdeniyeti jәne biregeylik (identity)
Keyde qazaqtyng qazirgi toyyn ysyraby kóp dep bәrimiz qosylyp jamandaymyz. Ysyraby kóp ekeni ras, degenmen qazaq toyynyng bizding últtyq sayasatymyzda, qazaq biregeyligin qalyptastyruda óz orny bar.
***
Qazaq sonau «Aqtaban shúbyryndy» siyaqty auyr zamandarda da toy toylaudy úmytpaghan siyaqty. Mәshhýr Jýsip babamyz Baghanaly ishindegi zamanynda «han Barlybay» atanghan azamat turaly: «Onyng «han Barlybay» atanghandyghy-«Aqtaban shúbyryndy»- syqyldy bir jút bolghanda, óngede tigerge túyaq, taghaly tory tay qalmaghanda, Barlybayda jalghyz at qalyp, ol zamanda qazaqtan ónge qúrysa da, as, toy, jiyn, bataoqyr qúry ma?! Sonday bas qosylatyn jinalysqa ózge jan jayau-jalghyz, ógiz, týiemen shúbyrsa, jalghyz búl atty bolghan eken de, sondyqtan «han Barlybay» atanghan eken» (Shygharmalary, 5 t, 2013, 113 b.).
Bizge búl әngimedegi Mәshhýrding «ol zamanda qazaqtan ónge qúrysa da, as, toy, jiyn, bataoqyr qúry ma?!» degen sózi manyzdy.
***
Osy toyshyldyqtyng sebebi ne? Sebebi toy –kommunikasiya qúraly, yaghny tirshilik barysyndaghy qarym-qatynas, pikir alysu, oy bólisu, algha jospar jasau siyaqty әreketterding kópshiligi toy arqyly iske asady. Toy ótkizgendegi basty maqsat ysyrap jasau emes, ishki baylanysty kýsheytu arqyly qoghamnyng biregeyligin qamtamasyz etu. Ishki baylanysy myqty qogham qanday qiyndyqty bolsyn jenip shyghady.
***
Jas etnograftardyng nazaryna– Qazaqtyng toy mәdeniyeti jәne onyng әleumettik qyzmeti» degen taqyrypty úsynamyz.
***
Taghy bir mәsele – búl toy mәdeniyeti jәne qazaq biregeyligi. Búl jerdegi biregeylikti biz «Cultural identity» dep belgileymiz. Qazir qarasanyz qazaqtyng «Túsau keser» siyaqty toylary QR-daghy ózge etnostarynyng otbasylyq toylaryna ainaldy. Birte –birte ózge etnostyq toptardyng ýilenu toylary da qazaqsha núsqagha týsetin týri bar. Etnologiya ghylymyndaghy «Cultural identity» degen osy, yaghny memleket ishindegi, әlemdegi әrtýrli etnikalyq toptardyng bir mәdeniyetti qabyldauy, ózara jaqyndasuy. Búl bizding elimizding bolashaghy ýshin asa manyzdy mәsele.
Ekinshiden, jaqynda Stambúlda bolghan uaqytta bir qyzyq әngimelerdi estidim. Toy jasaghanda Qazaqstannan qorjyn t.b. әkelemiz deydi. Túrmysqa shyghatyn qyzdaryna Qazaqstannan arnayy sәukele tiktiremiz deydi. Zәitinbúrynda Qazaqstannan alyp kelip, qazaq toy jabdyghyn satatyn dýken bar deydi. Búl degeniniz qazaqtyng toy mәdeniyeti shet aldegi qazaqtar ýshin de biregeylikti saqtau kepili qyzmetin atqaruda.
Mine, qazaqtyng toyy jәne biregeylik degen taqyryptaghy oilarymyz.
Prof. J.O.Artyqbaev
Abai.kz