Deputat Temir Qyryqbaev Mәjilisting jalpy otyrysynda baghany túraqtandyru mehanizmderi tiyimdi júmys istemey otyrghanyn, azyq-týlik baghasyn baqylauda kemshilikter oryn alghanyn atap ótti.

«Mәjilisting jalpy otyrysynda Joghary auditorlyq palatanyng jeke kәsipkerlik subektilerine kórsetilip jatqan memlekettik qoldau sharalarynyng tiyimdiligi jónindegi esebi qaraldy. Búl ekonomikanyng ornyqty damuy, jana júmys oryndaryn ashu jәne óndiristi damytu túrghysynan asa ózekti mәsele bolyp túr. Talqylau barysynda Ýkimetting biznesti subsidiyalau sayasatynyng naqty nәtiyjesi, onyng jariyalanghan maqsattargha sәikestigi jәne eng bastysy – búl sharalardyng qarapayym azamattardyng túrmysyna qanshalyqty әser etip otyrghany jóninde ótkir әri oryndy súraqtar qoyyldy», - deydi deputat. 

Onyng aituynsha, túraqtandyru qorlarynyng qazirgi jaghdayyna erekshe nazar audaru kerek.  Sebebi múnda tek biznesti qoldau tetikteri turaly emes, әleumettik manyzy bar azyq-týlik tauarlarynyng baghasyn ústap túrugha baghyttalghan memleketting tikeley mindeti sóz bolyp otyr.

«Esterinizge sala keteyin, túraqtandyru qorlary 2011–2012 jyldary daghdarysqa qarsy qúral retinde qúrylghan bolatyn. Memleketting sol kezdegi logikasy aiqyn edi: bagha qúbylghan kezenderde naqty tauar qory boluy jәne naryqqa jedel shyghu mýmkindigi arqyly baghanyng ósuin tejeu, azamattardyng satyp alu qabiletin qorghau qajet boldy. Alayda arada on jyldan astam uaqyt ótse de, búl mehanizm býgingi tanda bastapqy maqsatyna say júmys istemey otyrghanyn moyyndauymyz kerek», - deydi Qyryqbaev. 

Sonday-aq, Joghary auditorlyq palatanyng esebi әleumettik-kәsipkerlik korporasiyalardyng baghany túraqtandyru prosesine qatysuy tiyimsiz ekenin aiqyn kórsetip otyrghanyna toqtaldy.

«Sonyng saldarynan negizgi azyq-týlik baghasy ósude: bir jyl ishinde kartop shamamen 40 payyzgha, al piyaz 20 payyzgha qymbattaghan. Búl – jýieli boljam men tiyimdi basqarudyng joqtyghyn bildiredi. Eng soraqysy, budjet qarjysyna satyp alynghan ónimderding halyqqa jetpey, qoymalarda búzylyp jatqany. Bәsekelestikti qorghau jәne damytu agenttigining derekterine sýiensek, songhy eki jylda satyp alynghan ónimning nebәri 19 payyzy ghana satylghan. Al qalghan bóligi 2021 jyldan beri qoymalarda jatyp, baghany túraqtandyru mindetin oryndamay otyr. Qyzylorda oblysyndaghy jaghday da osynyng naqty mysaly. Múnda túraqtandyru qorynyng qoymalarynda shamamen 1,8 mlrd tengening ónimi esepte túrghanymen, saqtau oryndary úzaq merzimge layyqtalmaghan, al әleumettik dýkenderde et pen sýt ónimderi jetispeydi», - deydi ol. 

Deputatyng sózinshe, taghy bir alandatatyn jayt, túraqtandyru qorlaryna bólingen qarajattyng ainalymnan shygharylyp, depozitterge ornalastyryluy. Mәselen, Batys Qazaqstan oblysynda «Aqjayyq» әleumettik-kәsipkerlik korporasiyasy bir jyl boyy 2 mlrd tengeden astam qarajatty depozitte ústaghan. Auditorlyq materialdar múnday jaghdaylardyng ózge ónirlerde de bar ekenin kórsetedi.

«Joghary auditorlyq palata qazirgi formatta әleumettik-kәsipkerlik korporasiyalardyng baghany túraqtandyru tetikterine qatysuy oryndy emes ekenin atap ótti. Býginde SPK-lardyng ózinde túraqtandyru qorlarymen júmys isteuding naqty әri týsinikti algoritmi joq. Ónimder qalay jәne qashan satylatyny aldyn ala josparlanbaydy, tauar «qolayly sәtti» kýtip qoymalarda ústalady, al nәtiyjesinde naqty әreket jasalmaydy. Talqylau nәtiyjesi boyynsha Mәjilis deputattary jaghdaydy týbegeyli ózgertuge baghyttalghan naqty úsynymdar berdi. Ýkimet әleumettik-kәsipkerlik korporasiyalar men túraqtandyru qorlarynyng tiyimdiligine keshendi bagha berip, olardyng júmys modelin qayta qarauy tiyis», - dedi Mәjilis deputaty. 

Temir Qyryqbaev jogharyda atap ótkendey, baghany túraqtandyrudyng aiqyn, ólshenetin jәne ashyq tetikteri boluy qajet.

«Túraqtandyru qory qay kezde, qanday kólemde naryqqa shyghady jәne onyng naqty nәtiyjesi qanday bolatyny anyq belgilenui tiyis. Al әkimdikter ónirlik erekshelikterdi eskere otyryp, naqty әri ómirsheng úsynystar úsynuy kerek. Bizge túraqtandyru qorlarynyng ónimdi qalay satyp aluy, qashan jәne qalay satuy kerektigin naqty aiqyndaytyn tiyimdi әri týsinikti modeli qajet», - dedi spiyker.

Mәjilis deputattary búl mәseleni aldaghy uaqytta da qatang baqylauda ústap, Parlament úsynymdarynyng tolyq oryndaluyna jәne túraqtandyru qorlarynyng halyq mýddesine say, óz funksiyasyn naqty atqaruyna kýsh salatyn bolady.

Abai.kz