«Kenesary hannyng basy men denesi qosylmayynsha, qazaqtyng da basy qosylmaydy!»
Redaksiyamyzgha arnayy hat týsti. Ádette, múnday hattar QR preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng ne bolmasa QR premier-ministri Kәrim Mәsimovting atyna baghyttalatyn. Al búl hat qazaq ziyalylaryna baghyttalypty. Ýndeu retinde. Ýndeu-hattyng astyna 30-dan astam ziyalylarymyz (Toqtar Áubәkirov, Sapabek Ásipov, Ghabbas Qabyshúly jәne taghy basqalar) qol qoyypty. Hattyng kólemi óte ýlken. Endi biz osy hatty qysqartyp, yqshamdap, oqyrmandar nazaryna úsynudy jón kórdik:
«...Osydan biraz jyl búryn Qazaqstannyng bedeldi, syily azamattary men aqsaqaldary QR preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng jәne Reseyding búrynghy preziydenti V.Putinning atyna hat jazyp, Kenesary hannyng denesi men basyn tauyp, ony qúrmetpen qayta jerleu jóninde úsynys tastady. Búdan biraz uaqyt ótkennen son sayasatshylar, jazushylar, ghalymdar (úzyn sany - 99 adam) taghy da QR preziydentining atyna osy mәsele boyynsha qayta hat jazdy. Ázirge búlardan eshqanday nәtiyje bolmay túr...
El qorghaghan, qazaqtyng eli men jerin qorghaghan handar men batyrlardy qúrmettey bilmeu - kýnәharlyq. IYә, baryp túrghan kýnәharlyq. Mәselen, daghystandyqtar ne istedi? Kremlige qayta-qayta úsynys jasap jýrip imam Shәmilding sýiegin Daghystangha әkep jerledi. Búl rette Resey ziyalylary da kóp is tyndyrdy. Al biz she?
Redaksiyamyzgha arnayy hat týsti. Ádette, múnday hattar QR preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng ne bolmasa QR premier-ministri Kәrim Mәsimovting atyna baghyttalatyn. Al búl hat qazaq ziyalylaryna baghyttalypty. Ýndeu retinde. Ýndeu-hattyng astyna 30-dan astam ziyalylarymyz (Toqtar Áubәkirov, Sapabek Ásipov, Ghabbas Qabyshúly jәne taghy basqalar) qol qoyypty. Hattyng kólemi óte ýlken. Endi biz osy hatty qysqartyp, yqshamdap, oqyrmandar nazaryna úsynudy jón kórdik:
«...Osydan biraz jyl búryn Qazaqstannyng bedeldi, syily azamattary men aqsaqaldary QR preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng jәne Reseyding búrynghy preziydenti V.Putinning atyna hat jazyp, Kenesary hannyng denesi men basyn tauyp, ony qúrmetpen qayta jerleu jóninde úsynys tastady. Búdan biraz uaqyt ótkennen son sayasatshylar, jazushylar, ghalymdar (úzyn sany - 99 adam) taghy da QR preziydentining atyna osy mәsele boyynsha qayta hat jazdy. Ázirge búlardan eshqanday nәtiyje bolmay túr...
El qorghaghan, qazaqtyng eli men jerin qorghaghan handar men batyrlardy qúrmettey bilmeu - kýnәharlyq. IYә, baryp túrghan kýnәharlyq. Mәselen, daghystandyqtar ne istedi? Kremlige qayta-qayta úsynys jasap jýrip imam Shәmilding sýiegin Daghystangha әkep jerledi. Búl rette Resey ziyalylary da kóp is tyndyrdy. Al biz she?
Tarihshy-ghalymdardyng aituy boyynsha, Kenesary hannyng denesi shekaranyng manynda (Qarakemerden onsha alys emes jerde) jatyr, al basy... Hannyng basy Reseyde ekeni, Reseyding arnauly oryndarynyng birinde ekeni mәlim. Qazir el arasynda mynaday sóz jii aitylyp jýr: «Kenesary hannyng basy men denesi qosylmayynsha, qazaqtyng basy da qosylmaydy!»
Shyn mәninde, Kenesary hannyng basy men denesin tauyp, ony qúrmettep qayta jerleu - bizding aruaqtardyng jәne úrpaqtarymyzdyng aldyndaghy paryzymyz ghana emes, sonymen birge búl - halqymyzdy dýr silkindiretin, onyng ruhyn oyatatyn iri shara da bolmaq. Qazir Qazaqstanda kim kóp, toghysharlar men mәngýrtter kóp. Tarihymyzgha, tilimizge, dәstýrimizge, últtyq ónerimizge beyjay qaraytyn salghyrttar kóp. Kenesary hannyng basy men denesining qosyluy - osy toghysharlar men salghyrttardyng da sanasynyng oyanyp, olardyng ainalasyna beyjay qaramaugha iygi әserin tiygizetini sózsiz. «Qúday - minsiz, aruaq - ýnsiz» deydi qazaq. Aruaqtar bәrin ýnsiz baqylap-kórip jatady. Aruaqtargha shet bolmas ýshin de biz Kenesary hannyng sýiegi men basyn qaytken kýnde de, qanday jolmen bolsa da tauyp, ony Úlytaudyng etegine, Alasha han men Joshy hannyng janyndaghy qasiyetti de kiyeli jerge jerleuimiz kerek. Búl is, búl tirlik - barshamyzgha syn.
Kez kelgen halyqtyng órleui, órkendeui aryludan bastalady. Ásirese, aruaqtardyng aldyndaghy aryludan. «Óli riza bolmay, tiri bayymaydy», «Atana ne istesen, aldyna sol keledi» dep beker aitpaghan qazaq. Halqymyzdyng «Qúday ondasyn, Áruaq qoldasyn!» deuinde de mәn bar. Óitkeni, olar ýshin ótken (aruaq) men bolashaq (úrpaq) - birtútas.
A.Yassauy qorymyna jerlengen Esim han, Abylay han, Jәngir han, Bógenbay batyr, Jәnibek-tarhandardyng da sýiegin qayta tauyp, naqtylap (DNK-analiz arqyly), olardy qayta jerleudi úiymdastyruymyz kerek. Tariyhqa nazar audarghanda, olardyng «aqsýiek», «qarasýiek», ne bolmasa «úly jýz», «orta jýz», «kishi jýz» ekenine emes, halyqqa qanshalyqty adal әri berile qyzmet etkenine jete kónil bólingeni jón.
...Halyqtyng qarjysyna, halyqtan jinalghan qarjygha «Tәuelsiz Qazaqstan ýshin qan tókken erlerding qabirstany (panteon)» degen arnauly oryn dayarlanyp, ol jerde keshegi Júmabay Tәshenovten bastap Jeltoqsan batyrlaryna deyin eske alynsa, búl da keyingi úrpaqqa ýlken ónege, zor taghlym bolar edi.
Eng jaman nәrse jadysyzdyqtan tuatyn jauapsyz nәrse - әreketsizdik. 1920-30 jyldardaghy ashtyqta qazaq halqynyng jartysynan astamy qyrylyp qalsa da, bizding búl nәubetke әli kýnge deyin sayasy bagha bere almay otyruymyz da - osy әreketsizdikten. Endi sheginetin jer qalghan joq. Biz búl ýndeu hatty qazaq ziyalylaryna, qazaq aqsaqaldaryna, jalpy kýlli qazaqstandyqtargha baghyshtap jazyp otyrmyz. Jogharydaghy iygilikti isterdi tyndyru ýshin qarjyny óz qolymyzben jinasaq qaytedi? Bir adam on adamdy oyatsa, on adam myng adamdy oyatyp, kóp bolyp, el bolyp, halyq bolyp, osy isting ayaghyna jetuge nege bolmasyn?!
Bizding Otanymyz da - ortaq, tarihymyz da - ortaq, ýiimiz de - ortaq. Sondyqtan da búl iske qazaqtyng bankirleri men baylary, qiyn jyldarda osy qazaq dalasyna kelip, osy jerde ósip-ónip otyrghan ózge últtyng auqatty ókilderi de ýles qosar dep senemiz.
Áriyne, búl isti úiymdastyru, ony algha aparu kóp shara-sharuany qajet etedi. Osy ýlken iske tittey de bolsa ýles qosyp, ne bolmasa aqyl-kenes berem deytin azamattardyng myna telefondargha habarlasuyna bolady:
8777288516 (Núrlan Ámireqúlov); 87017755968 (Marat Uathan); 87017210043 (Quanysh Múqtay)».
«Jas Alash» gazeti 3 qarasha 2009 jyl
