«كەنەسارى حاننىڭ باسى مەن دەنەسi قوسىلمايىنشا، قازاقتىڭ دا باسى قوسىلمايدى!»
رەداكتسيامىزعا ارنايى حات ءتۇستi. ادەتتە، مۇنداي حاتتار قر پرەزيدەنتi ن.ءا.نازارباەۆتىڭ نە بولماسا قر پرەمەر-مينيسترi كارiم ءماسiموۆتiڭ اتىنا باعىتتالاتىن. ال بۇل حات قازاق زيالىلارىنا باعىتتالىپتى. ۇندەۋ رەتiندە. ۇندەۋ-حاتتىڭ استىنا 30-دان استام زيالىلارىمىز (توقتار اۋباكiروۆ، ساپابەك ءاسiپوۆ، عابباس قابىشۇلى جانە تاعى باسقالار) قول قويىپتى. حاتتىڭ كولەمi وتە ۇلكەن. ەندi بiز وسى حاتتى قىسقارتىپ، ىقشامداپ، وقىرماندار نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردiك:
«...وسىدان بiراز جىل بۇرىن قازاقستاننىڭ بەدەلدi, سىيلى ازاماتتارى مەن اقساقالدارى قر پرەزيدەنتi ن.ءا.نازارباەۆتىڭ جانە رەسەيدiڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتi ۆ.پۋتيننiڭ اتىنا حات جازىپ، كەنەسارى حاننىڭ دەنەسi مەن باسىن تاۋىپ، ونى قۇرمەتپەن قايتا جەرلەۋ جونiندە ۇسىنىس تاستادى. بۇدان بiراز ۋاقىت وتكەننەن سوڭ ساياساتشىلار، جازۋشىلار، عالىمدار (ۇزىن سانى - 99 ادام) تاعى دا قر پرەزيدەنتiنiڭ اتىنا وسى ماسەلە بويىنشا قايتا حات جازدى. ازiرگە بۇلاردان ەشقانداي ناتيجە بولماي تۇر...
ەل قورعاعان، قازاقتىڭ ەلi مەن جەرiن قورعاعان حاندار مەن باتىرلاردى قۇرمەتتەي بiلمەۋ - كۇناھارلىق. ءيا، بارىپ تۇرعان كۇناھارلىق. ماسەلەن، داعىستاندىقتار نە iستەدi? كرەملگە قايتا-قايتا ۇسىنىس جاساپ ءجۇرiپ يمام ءشامiلدiڭ سۇيەگiن داعىستانعا اكەپ جەرلەدi. بۇل رەتتە رەسەي زيالىلارى دا كوپ iس تىندىردى. ال بiز شە؟
رەداكتسيامىزعا ارنايى حات ءتۇستi. ادەتتە، مۇنداي حاتتار قر پرەزيدەنتi ن.ءا.نازارباەۆتىڭ نە بولماسا قر پرەمەر-مينيسترi كارiم ءماسiموۆتiڭ اتىنا باعىتتالاتىن. ال بۇل حات قازاق زيالىلارىنا باعىتتالىپتى. ۇندەۋ رەتiندە. ۇندەۋ-حاتتىڭ استىنا 30-دان استام زيالىلارىمىز (توقتار اۋباكiروۆ، ساپابەك ءاسiپوۆ، عابباس قابىشۇلى جانە تاعى باسقالار) قول قويىپتى. حاتتىڭ كولەمi وتە ۇلكەن. ەندi بiز وسى حاتتى قىسقارتىپ، ىقشامداپ، وقىرماندار نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردiك:
«...وسىدان بiراز جىل بۇرىن قازاقستاننىڭ بەدەلدi, سىيلى ازاماتتارى مەن اقساقالدارى قر پرەزيدەنتi ن.ءا.نازارباەۆتىڭ جانە رەسەيدiڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتi ۆ.پۋتيننiڭ اتىنا حات جازىپ، كەنەسارى حاننىڭ دەنەسi مەن باسىن تاۋىپ، ونى قۇرمەتپەن قايتا جەرلەۋ جونiندە ۇسىنىس تاستادى. بۇدان بiراز ۋاقىت وتكەننەن سوڭ ساياساتشىلار، جازۋشىلار، عالىمدار (ۇزىن سانى - 99 ادام) تاعى دا قر پرەزيدەنتiنiڭ اتىنا وسى ماسەلە بويىنشا قايتا حات جازدى. ازiرگە بۇلاردان ەشقانداي ناتيجە بولماي تۇر...
ەل قورعاعان، قازاقتىڭ ەلi مەن جەرiن قورعاعان حاندار مەن باتىرلاردى قۇرمەتتەي بiلمەۋ - كۇناھارلىق. ءيا، بارىپ تۇرعان كۇناھارلىق. ماسەلەن، داعىستاندىقتار نە iستەدi? كرەملگە قايتا-قايتا ۇسىنىس جاساپ ءجۇرiپ يمام ءشامiلدiڭ سۇيەگiن داعىستانعا اكەپ جەرلەدi. بۇل رەتتە رەسەي زيالىلارى دا كوپ iس تىندىردى. ال بiز شە؟
تاريحشى-عالىمداردىڭ ايتۋى بويىنشا، كەنەسارى حاننىڭ دەنەسi شەكارانىڭ ماڭىندا (قاراكەمەردەن ونشا الىس ەمەس جەردە) جاتىر، ال باسى... حاننىڭ باسى رەسەيدە ەكەنi, رەسەيدiڭ ارناۋلى ورىندارىنىڭ بiرiندە ەكەنi ءمالiم. قازiر ەل اراسىندا مىناداي ءسوز جيi ايتىلىپ ءجۇر: «كەنەسارى حاننىڭ باسى مەن دەنەسi قوسىلمايىنشا، قازاقتىڭ باسى دا قوسىلمايدى!»
شىن مانiندە، كەنەسارى حاننىڭ باسى مەن دەنەسiن تاۋىپ، ونى قۇرمەتتەپ قايتا جەرلەۋ - بiزدiڭ ارۋاقتاردىڭ جانە ۇرپاقتارىمىزدىڭ الدىنداعى پارىزىمىز عانا ەمەس، سونىمەن بiرگە بۇل - حالقىمىزدى ءدۇر سiلكiندiرەتiن، ونىڭ رۋحىن وياتاتىن iرi شارا دا بولماق. قازiر قازاقستاندا كiم كوپ، توعىشارلار مەن ماڭگۇرتتەر كوپ. تاريحىمىزعا، تiلiمiزگە، داستۇرiمiزگە، ۇلتتىق ونەرiمiزگە بەيجاي قارايتىن سالعىرتتار كوپ. كەنەسارى حاننىڭ باسى مەن دەنەسiنiڭ قوسىلۋى - وسى توعىشارلار مەن سالعىرتتاردىڭ دا ساناسىنىڭ ويانىپ، ولاردىڭ اينالاسىنا بەيجاي قاراماۋعا يگi اسەرiن تيگiزەتiنi ءسوزسiز. «قۇداي - مiنسiز، ارۋاق - ءۇنسiز» دەيدi قازاق. ارۋاقتار ءبارiن ءۇنسiز باقىلاپ-كورiپ جاتادى. ارۋاقتارعا شەت بولماس ءۇشiن دە بiز كەنەسارى حاننىڭ سۇيەگi مەن باسىن قايتكەن كۇندە دە، قانداي جولمەن بولسا دا تاۋىپ، ونى ۇلىتاۋدىڭ ەتەگiنە، الاشا حان مەن جوشى حاننىڭ جانىنداعى قاسيەتتi دە كيەلi جەرگە جەرلەۋiمiز كەرەك. بۇل iس، بۇل تiرلiك - بارشامىزعا سىن.
كەز كەلگەن حالىقتىڭ ورلەۋi, وركەندەۋi ارىلۋدان باستالادى. اسiرەسە، ارۋاقتاردىڭ الدىنداعى ارىلۋدان. «ءولi ريزا بولماي، تiرi بايىمايدى»، «اتاڭا نە iستەسەڭ، الدىڭا سول كەلەدi» دەپ بەكەر ايتپاعان قازاق. حالقىمىزدىڭ «قۇداي وڭداسىن، ارۋاق قولداسىن!» دەۋiندە دە ءمان بار. ويتكەنi, ولار ءۇشiن وتكەن (ارۋاق) مەن بولاشاق (ۇرپاق) - بiرتۇتاس.
ا.ياسساۋي قورىمىنا جەرلەنگەن ەسiم حان، ابىلاي حان، جاڭگiر حان، بوگەنباي باتىر، جانiبەك-تارحانداردىڭ دا سۇيەگiن قايتا تاۋىپ، ناقتىلاپ (دنك-اناليز ارقىلى), ولاردى قايتا جەرلەۋدi ۇيىمداستىرۋىمىز كەرەك. تاريحقا نازار اۋدارعاندا، ولاردىڭ «اقسۇيەك»، «قاراسۇيەك»، نە بولماسا «ۇلى ءجۇز»، «ورتا ءجۇز»، «كiشi ءجۇز» ەكەنiنە ەمەس، حالىققا قانشالىقتى ادال ءارi بەرiلە قىزمەت ەتكەنiنە جەتە كوڭiل بولiنگەنi ءجون.
...حالىقتىڭ قارجىسىنا، حالىقتان جينالعان قارجىعا «ءتاۋەلسiز قازاقستان ءۇشiن قان توككەن ەرلەردiڭ قابiرستانى (پانتەون)» دەگەن ارناۋلى ورىن دايارلانىپ، ول جەردە كەشەگi جۇماباي تاشەنوۆتەن باستاپ جەلتوقسان باتىرلارىنا دەيiن ەسكە الىنسا، بۇل دا كەيiنگi ۇرپاققا ۇلكەن ونەگە، زور تاعلىم بولار ەدi.
ەڭ جامان نارسە جادىسىزدىقتان تۋاتىن جاۋاپسىز نارسە - ارەكەتسiزدiك. 1920-30 جىلدارداعى اشتىقتا قازاق حالقىنىڭ جارتىسىنان استامى قىرىلىپ قالسا دا، بiزدiڭ بۇل ناۋبەتكە ءالi كۇنگە دەيiن ساياسي باعا بەرە الماي وتىرۋىمىز دا - وسى ارەكەتسiزدiكتەن. ەندi شەگiنەتiن جەر قالعان جوق. بiز بۇل ۇندەۋ حاتتى قازاق زيالىلارىنا، قازاق اقساقالدارىنا، جالپى كۇللi قازاقستاندىقتارعا باعىشتاپ جازىپ وتىرمىز. جوعارىداعى يگiلiكتi iستەردi تىندىرۋ ءۇشiن قارجىنى ءوز قولىمىزبەن جيناساق قايتەدi? بiر ادام ون ادامدى وياتسا، ون ادام مىڭ ادامدى وياتىپ، كوپ بولىپ، ەل بولىپ، حالىق بولىپ، وسى iستiڭ اياعىنا جەتۋگە نەگە بولماسىن؟!
بiزدiڭ وتانىمىز دا - ورتاق، تاريحىمىز دا - ورتاق، ءۇيiمiز دە - ورتاق. سوندىقتان دا بۇل iسكە قازاقتىڭ بانكيرلەرi مەن بايلارى، قيىن جىلداردا وسى قازاق دالاسىنا كەلiپ، وسى جەردە ءوسiپ-ءونiپ وتىرعان وزگە ۇلتتىڭ اۋقاتتى وكiلدەرi دە ۇلەس قوسار دەپ سەنەمiز.
ارينە، بۇل iستi ۇيىمداستىرۋ، ونى العا اپارۋ كوپ شارا-شارۋانى قاجەت ەتەدi. وسى ۇلكەن iسكە تيتتەي دە بولسا ۇلەس قوسىپ، نە بولماسا اقىل-كەڭەس بەرەم دەيتiن ازاماتتاردىڭ مىنا تەلەفوندارعا حابارلاسۋىنا بولادى:
8777288516 (نۇرلان امiرەقۇلوۆ); 87017755968 (مارات ۋاتحان); 87017210043 (قۋانىش مۇقتاي)».
«جاس الاش» گازەتى 3 قاراشا 2009 جىل
