Dýisenbi, 28 Qazan 2024
Janalyqtar 2671 0 pikir 9 Qarasha, 2009 saghat 06:37

Qauipti Resey ýshin qarymta sayasat

Batystyng aqaparttyq kenistigindegi yqpaldy «International Herald Tribune» basylymynda aimaqtaghy kórshilerine qarata qauipti qadamdar jasap otyrghan Resey ýshin qarymta sayasat ústanudyng qajettigin eskertken maqala jaryq kórdi. «inosmikz.com» saytynyng redaksiyasy aghylshyn tilinen tikeley orys tiline audaryp bergen maqala avtorlary - Qapaqaz institutynyng Londondaghy Kings-kolledjining diyrektory, Eurokomissiyanyng Gýrjistandaghy búrynghy elshisi Denis Korboy, AQSh-tyng Qazaqstan men Gýrjistanda ilgeride bolghan elshisi Uiliyam Kortni, AQSh-tyng Belarussiya men Gýrjistandaghy eks-elshisi Kennet Yaloviys.

Býgingi Reseyding aimaqtaghy kórshilerine qatysty  ústanyp otyrghan sayasaty Europa men Qúrama Shtattar ýshin jәne erkin saylau nәtiyjesinde jeniske jetken preziydent Barak Obama ýshin de jarlys qauipining belgileri anyq  bayqala bastaghan qúbylysqa ainalyp keledi. Ámirshil Resey qonsylarynyng әlsizdigin paydalanyp Kenes Odaghy qúlaghannan keyingi jyldardyng esesin qaytaryp, esebin týgendeuge kiristi dep eskertedi salghan bette maqala avtorlary.

AQSh pen Batystyng strategiyalyq mýddesine әser etui әbden yqtimal maqalagha újymdasyp qol qoyghan avtorlar aldymen 2008 jyly tamyz aiynda Resey әskeriylerining әlemdi shoshyndyrghan әreketterin eske alady.

Batystyng aqaparttyq kenistigindegi yqpaldy «International Herald Tribune» basylymynda aimaqtaghy kórshilerine qarata qauipti qadamdar jasap otyrghan Resey ýshin qarymta sayasat ústanudyng qajettigin eskertken maqala jaryq kórdi. «inosmikz.com» saytynyng redaksiyasy aghylshyn tilinen tikeley orys tiline audaryp bergen maqala avtorlary - Qapaqaz institutynyng Londondaghy Kings-kolledjining diyrektory, Eurokomissiyanyng Gýrjistandaghy búrynghy elshisi Denis Korboy, AQSh-tyng Qazaqstan men Gýrjistanda ilgeride bolghan elshisi Uiliyam Kortni, AQSh-tyng Belarussiya men Gýrjistandaghy eks-elshisi Kennet Yaloviys.

Býgingi Reseyding aimaqtaghy kórshilerine qatysty  ústanyp otyrghan sayasaty Europa men Qúrama Shtattar ýshin jәne erkin saylau nәtiyjesinde jeniske jetken preziydent Barak Obama ýshin de jarlys qauipining belgileri anyq  bayqala bastaghan qúbylysqa ainalyp keledi. Ámirshil Resey qonsylarynyng әlsizdigin paydalanyp Kenes Odaghy qúlaghannan keyingi jyldardyng esesin qaytaryp, esebin týgendeuge kiristi dep eskertedi salghan bette maqala avtorlary.

AQSh pen Batystyng strategiyalyq mýddesine әser etui әbden yqtimal maqalagha újymdasyp qol qoyghan avtorlar aldymen 2008 jyly tamyz aiynda Resey әskeriylerining әlemdi shoshyndyrghan әreketterin eske alady.

Byltyrghy tamyz aiyndaghy tragediyalyq soghys (Resey-Gýrjistan qaqtyghysy.-red) Reseyding qaruly kýshterdi paydalanugha dayyn ekendigin kórsetti. Ekonomikanyng úiyqqa shógui, yqpaldy sarapshylardyng syn-eskertpesi Reseydi qazirgi betinen toqtata almaydy deydi olar.

Jeltoqsannyng 24-kýni Dmitriy Medvedev «Reseyding mýddesi qúral-jabdyqatarmen qamtamasyz etilui kerek» dedi. Búdan búryn Medvedev Resey yadrolyq zymyrannyng oqtúmsyghyn Polishagha qaray búruy mýmkin ekendigin eskertti. Óitkeni Resey Polishamen aradaghy airyqsha jayttardy rettep alugha tiyis eken.

Reseyding Europagha eksporttaytyn kógildir otynyn jetkizip beruge  baylanysty Ukraina  qarsylyq tanytqanda  jeltoqsannyng dәl 31-kýni premier-ministr Putiyn «tranzitti elderding tәrtibine  qarau kerek» dedi.

Mәskeu manayyndaghy shaghyn elderge qarsy qatang sharalar qoldanugha dayyn ekendigin anghartyp jýr. Ótken tamyz aiynan bastap Resey Gruziya men Abhaziyanyng jәne Ontýstik Osetiyanyng seperatister jaylaghan audandaryndaghy ózining әskery kontingentining sanyn kóbeytip jiberdi. Jauyngerler Tblisiyden bar joghy onshaqty mili jerde túr. Qasynda Kaspiy energetikalyq qúbyry men temirjol bar. Álgi nysandardy Resey әskeriyleri kez-kelgen uaqytta tarpa bas salyp tartyp aluy yqtimal.

Qapqazgha ghana emes, kógildir otyn dauyn tútandyryp Reseyding  Ukrainagha da soghys ashuy mýmkin ekendigine alandaghan avtorlar «Mәskeu intervensiya jasap jiberuge ilik izdep jatyr» dep jazady.

Eger Kiyev Mәskeuge ashyq týrde ókpesin tana berse, Resey әskeri Ukraina jerin basyp ótetin qúbyrdy «qorghaugha» dayyn túr.  Onyng ýstine Resey ókimetining etnikalyq orystargha Resey tólqújatyn ýlestirip berui Qyrymnyng qúqyqtyq statusyn kýrdelendire týsude. Ol az bolghanday Resey 2017 jyly jaldyq merzimi ayaqtalatyn Sevastopolidegi әskeriy-teniz bazasyn saqtap qaludy talap etude. Shamasy Mәskeu intervensiya jasaugha ilik izdep jatyr.

Búdan әri «Jarlys qauipi joghary ózge de ónirdi  kózden tasa etuge bolmaydy» dey kelip maqala avtorlary Astananyng Mәskeuge qaraylay bergeninen eshtene ónbesine qynjylady. Sóz astarymen Reseyge qatysty Qazaqstandaghy basqaru jýiesining ózgerui qajettigin andatyp, Ázerbayjan men Týrkimenstandaghy jaghdaydy mysalgha alady.

Tabighy resurstargha bay Qazaqstanda milliondaghan orys ómir sýredi. Eldegi jetekshi túlgha Mәskeuding qybyn tabugha tyrysqanymen quat kózderining jartysyn Zakavkazie arqyly tasymaldaugha yntaly Qazaqstannyng qaraketi Kremliding yzasyn tudyrady. Ázerbayjan men Týrikmenstannyng da jeri  energetikalyq resurstargha bay, alayda atalghan memleketterdegi basqaru jýiesi Reseyding qazirgi sayasatynan syrt әri tiyimsiz. Resey qasaqana týrde tayauda Ortalyq Aziya ýshin jana  «halyqaralyq» әskery kontingent qúrylghanyn jariya qyldy.

Jogharydaghy sóilem joldaryna asa mәn berip qaraghan abzal. Óitkeni maqalagha búl joldardy  elshilik missiyasyn tәmamdaghan Uiliyam Kortny myrzanyng Qazaqstandaghy qazirgi jәitterden týiip qosqandyghyna dauymyz joq.

Avtorlar memleket basshylarynyng Mәskeuge jaltaqtay beruining týbi nәtiyjesizdikke úryndyraryna batyl boljam jasaydy. Sóitip Resey-Belarusi qarym-qatynasyna toqtalady.

Resey naryghy men quat kózderine tәueldi Belarusi Mәskeuden ýlken kómek alyp otyr, sóite túra ol óz betinshe әreket jasaugha búrynghysynan góri mәjbýr bolatyn synayly. Aleksandr Lukashenko siyaqty tәkappar biyleushini taqtan taydyratyn «týrli-týsti tónkeriske» Resey kedergi keltirip baghatyn shyghar, al múnyng aqyry Belarusiti resey-belarusi odaghy turaly úzaqqa sozylghan ónimisiz pikirtalastyng bedeu qalinde qaldyrady.

Áriyne, Batys ýshin Kaspiy aimaghynda iygerilip jatqan quat kózderi bәrinen manyzdy.

Reseyding ainalasyna doq kórsetip, kýsh qoldanuy AQSh pen Batystyng mýddesine qyryn kelip, qauip tóndiredi deydi avtorlar. Sebebi, Reseyding Kaspiy aimaghynyng quat kózderine jeke dara baqylau jýrgizui Batys investisiyasy arqyly kelip qúiylghan milliardtaghan dollardyng túraqsyzdyghyn tudyryp, Europany energetika salasynda tәueldi ete týsedi.

Amerikalyq jәne europalyq jasaqtardyng Ortalyq Aziya men Qapaqaz jerinen jýrip otyryp Aughanstangha baratyn joly da baylana bermek.

Qazirgi jaghdayda Batysqa Reseydi qaterli jolgha jýgingen shataq ambisiyasynan bas tartqyzyp kelege keltiretin, sonday-aq aimaqtaghy elding tynshtyghyn nyghaytatyn eki jaqty qauipsizdik startegiyasy qajet.

Ol ýshin, maqala avtorlaryna jýginsek,  ekonomikalyq mәseleler men qauipsizdik sharalary turaly kelissózdi tezdetken jón kórinedi.

Ekonomikalyq dialog Reseydegi ekonomikalyq daghdarysty júmsartyp, sauda men investisiyany nyghaytyp,  quat kózderin paydalanuda ózgelermen teng әri әdil qatynas jasaugha kómektesedi. Osynday is-sharanyng ayasynda AQSh pen Europa Resey men Gruziyanyng transporttyq, ekonomikalyq baylanysyn qalpyna keltiretin kelissózge týrtki bolmaq. Álgindey sәtti qadam jalghasyn tapsa onyng Armeniyagha da paydasy tiyedi.

Qauipsizdik jónindegi dialog Gruziyanyng barlyq jaghdaydaghy ishki ymyrasyn saqtaugha baghyttalyp; Resey ózining qauipsizdigin kórshi elderding kepildigimen nyghaytyp;  aimaqtaghy әriptestik qarym-qatynasty yadrolyq  terrorshyldyq pen epiydemiyanyng transúlttyq qaterine qarsy túratynday maqsatqa qoldanuy kerek.

Ekinshiden, AQSh pen Europa Reseyding kórshilerine qorghanys jýiesi men manyzdy qúrylymdaryn nyghaytugha kómektesui tiyis.

Osylay dey kelip maqala avtorlary Reseymen kórshi elderding Reseyding әskery kýshterin auyzdyqtaugha dәrmensiz ekendigin, al myna betimen kete berse Reseyding әlemge ylang salatynyn eskerip tómendegidey baylam jasaydy.

AQSh pen NATO-nyng qorghanys mәselesi boyynsha sergektigi zor manyzgha iye. Kórshi elder Reseyding әskery kýshterin auyzdyqtaugha dәrmesiz. Mәskeuding kez kelgen mәselege qatysty әreketi agressiyagha úlasuy yqtimal.

Reseymen aradaghy dialog jәne Reseyding kórshilerining qanday jaghdayda bolmasyn qorghanys qabiletin arttyru Batys ýshin otty oshaq bolyp sanalatyn taghy bir soghystyng aldyn alugha jәrdemin tiygizedi.

 

«Abay-aqparat»

0 pikir