باتىستىڭ اقاپارتتىق كەڭىستىگىندەگى ىقپالدى «International Herald Tribune» باسىلىمىندا ايماقتاعى كورشىلەرىنە قاراتا قاۋىپتى قادامدار جاساپ وتىرعان رەسەي ءۇشىن قارىمتا ساياسات ۇستانۋدىڭ قاجەتتىگىن ەسكەرتكەن ماقالا جارىق كوردى. «inosmikz.com» سايتىنىڭ رەداكتسياسى اعىلشىن تىلىنەن تىكەلەي ورىس تىلىنە اۋدارىپ بەرگەن ماقالا اۆتورلارى - قاپاقاز ينستيتۋتىنىڭ لوندونداعى كينگس-كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى، ەۋروكوميسسيانىڭ گۇرجىستانداعى بۇرىنعى ەلشىسى دەنيس كوربوي، اقش-تىڭ قازاقستان مەن گۇرجىستاندا ىلگەرىدە بولعان ەلشىسى ۋيليام كورتني، اقش-تىڭ بەلارۋسسيا مەن گۇرجىستانداعى ەكس-ەلشىسى كەننەت يالوۆيتس.

بۇگىنگى رەسەيدىڭ ايماقتاعى كورشىلەرىنە قاتىستى  ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى ەۋروپا مەن قۇراما شتاتتار ءۇشىن جانە ەركىن سايلاۋ ناتيجەسىندە جەڭىسكە جەتكەن پرەزيدەنت باراك وباما ءۇشىن دە جارلىس قاۋىپىنىڭ بەلگىلەرى انىق  بايقالا باستاعان قۇبىلىسقا اينالىپ كەلەدى. ءامىرشىل رەسەي قوڭسىلارىنىڭ السىزدىگىن پايدالانىپ كەڭەس وداعى قۇلاعاننان كەيىنگى جىلداردىڭ ەسەسىن قايتارىپ، ەسەبىن تۇگەندەۋگە كىرىستى دەپ ەسكەرتەدى سالعان بەتتە ماقالا اۆتورلارى.

اقش پەن باتىستىڭ ستراتەگيالىق مۇددەسىنە اسەر ەتۋى ابدەن ىقتيمال ماقالاعا ۇجىمداسىپ قول قويعان اۆتورلار الدىمەن 2008 جىلى تامىز ايىندا رەسەي اسكەريلەرىنىڭ الەمدى شوشىندىرعان ارەكەتتەرىن ەسكە الادى.

باتىستىڭ اقاپارتتىق كەڭىستىگىندەگى ىقپالدى «International Herald Tribune» باسىلىمىندا ايماقتاعى كورشىلەرىنە قاراتا قاۋىپتى قادامدار جاساپ وتىرعان رەسەي ءۇشىن قارىمتا ساياسات ۇستانۋدىڭ قاجەتتىگىن ەسكەرتكەن ماقالا جارىق كوردى. «inosmikz.com» سايتىنىڭ رەداكتسياسى اعىلشىن تىلىنەن تىكەلەي ورىس تىلىنە اۋدارىپ بەرگەن ماقالا اۆتورلارى - قاپاقاز ينستيتۋتىنىڭ لوندونداعى كينگس-كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى، ەۋروكوميسسيانىڭ گۇرجىستانداعى بۇرىنعى ەلشىسى دەنيس كوربوي، اقش-تىڭ قازاقستان مەن گۇرجىستاندا ىلگەرىدە بولعان ەلشىسى ۋيليام كورتني، اقش-تىڭ بەلارۋسسيا مەن گۇرجىستانداعى ەكس-ەلشىسى كەننەت يالوۆيتس.

بۇگىنگى رەسەيدىڭ ايماقتاعى كورشىلەرىنە قاتىستى  ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى ەۋروپا مەن قۇراما شتاتتار ءۇشىن جانە ەركىن سايلاۋ ناتيجەسىندە جەڭىسكە جەتكەن پرەزيدەنت باراك وباما ءۇشىن دە جارلىس قاۋىپىنىڭ بەلگىلەرى انىق  بايقالا باستاعان قۇبىلىسقا اينالىپ كەلەدى. ءامىرشىل رەسەي قوڭسىلارىنىڭ السىزدىگىن پايدالانىپ كەڭەس وداعى قۇلاعاننان كەيىنگى جىلداردىڭ ەسەسىن قايتارىپ، ەسەبىن تۇگەندەۋگە كىرىستى دەپ ەسكەرتەدى سالعان بەتتە ماقالا اۆتورلارى.

اقش پەن باتىستىڭ ستراتەگيالىق مۇددەسىنە اسەر ەتۋى ابدەن ىقتيمال ماقالاعا ۇجىمداسىپ قول قويعان اۆتورلار الدىمەن 2008 جىلى تامىز ايىندا رەسەي اسكەريلەرىنىڭ الەمدى شوشىندىرعان ارەكەتتەرىن ەسكە الادى.

بىلتىرعى تامىز ايىنداعى تراگەديالىق سوعىس (رەسەي-گۇرجىستان قاقتىعىسى.-رەد) رەسەيدىڭ قارۋلى كۇشتەردى پايدالانۋعا دايىن ەكەندىگىن كورسەتتى. ەكونوميكانىڭ ۇيىققا شوگۋى، ىقپالدى ساراپشىلاردىڭ سىن-ەسكەرتپەسى رەسەيدى قازىرگى بەتىنەن توقتاتا المايدى دەيدى ولار.

جەلتوقساننىڭ 24-كۇنى دميتري مەدۆەدەۆ «رەسەيدىڭ مۇددەسى قۇرال-جابدىقاتارمەن قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك» دەدى. بۇدان بۇرىن مەدۆەدەۆ رەسەي يادرولىق زىمىراننىڭ وقتۇمسىعىن پولشاعا قاراي بۇرۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ەسكەرتتى. ويتكەنى رەسەي پولشامەن اراداعى ايرىقشا جايتتاردى رەتتەپ الۋعا ءتيىس ەكەن.

رەسەيدىڭ ەۋروپاعا ەكسپورتتايتىن كوگىلدىر وتىنىن جەتكىزىپ بەرۋگە  بايلانىستى ۋكراينا  قارسىلىق تانىتقاندا  جەلتوقساننىڭ ءدال 31-كۇنى پرەمەر-مينيستر پۋتين «ءترانزيتتى ەلدەردىڭ تارتىبىنە  قاراۋ كەرەك» دەدى.

ماسكەۋ ماڭايىنداعى شاعىن ەلدەرگە قارسى قاتاڭ شارالار قولدانۋعا دايىن ەكەندىگىن اڭعارتىپ ءجۇر. وتكەن تامىز ايىنان باستاپ رەسەي گرۋزيا مەن ابحازيانىڭ جانە وڭتۇستىك وسەتيانىڭ سەپەراتيستەر جايلاعان اۋداندارىنداعى ءوزىنىڭ اسكەري كونتينگەنتىنىڭ سانىن كوبەيتىپ جىبەردى. جاۋىنگەرلەر تبليسيدەن بار جوعى ونشاقتى ميل جەردە تۇر. قاسىندا كاسپي ەنەرگەتيكالىق قۇبىرى مەن تەمىرجول بار. الگى نىسانداردى رەسەي اسكەريلەرى كەز-كەلگەن ۋاقىتتا تارپا باس سالىپ تارتىپ الۋى ىقتيمال.

قاپقازعا عانا ەمەس، كوگىلدىر وتىن داۋىن تۇتاندىرىپ رەسەيدىڭ  ۋكرايناعا دا سوعىس اشۋى مۇمكىن ەكەندىگىنە الاڭداعان اۆتورلار «ماسكەۋ ينتەرۆەنتسيا جاساپ جىبەرۋگە ىلىك ىزدەپ جاتىر» دەپ جازادى.

ەگەر كيەۆ ماسكەۋگە اشىق تۇردە وكپەسىن تاڭا بەرسە، رەسەي اسكەرى ۋكراينا جەرىن باسىپ وتەتىن قۇبىردى «قورعاۋعا» دايىن تۇر.  ونىڭ ۇستىنە رەسەي وكىمەتىنىڭ ەتنيكالىق ورىستارعا رەسەي تولقۇجاتىن ۇلەستىرىپ بەرۋى قىرىمنىڭ قۇقىقتىق ستاتۋسىن كۇردەلەندىرە تۇسۋدە. ول از بولعانداي رەسەي 2017 جىلى جالدىق مەرزىمى اياقتالاتىن سەۆاستوپولدەگى اسكەري-تەڭىز بازاسىن ساقتاپ قالۋدى تالاپ ەتۋدە. شاماسى ماسكەۋ ينتەرۆەنتسيا جاساۋعا ىلىك ىزدەپ جاتىر.

بۇدان ءارى «جارلىس قاۋىپى جوعارى وزگە دە ءوڭىردى  كوزدەن تاسا ەتۋگە بولمايدى» دەي كەلىپ ماقالا اۆتورلارى استانانىڭ ماسكەۋگە قارايلاي بەرگەنىنەن ەشتەڭە ونبەسىنە قىنجىلادى. ءسوز استارىمەن رەسەيگە قاتىستى قازاقستانداعى باسقارۋ جۇيەسىنىڭ وزگەرۋى قاجەتتىگىن اڭداتىپ، ازەربايجان مەن تۇركىمەنستانداعى جاعدايدى مىسالعا الادى.

تابيعي رەسۋرستارعا باي قازاقستاندا ميلليونداعان ورىس ءومىر سۇرەدى. ەلدەگى جەتەكشى تۇلعا ماسكەۋدىڭ قىبىن تابۋعا تىرىسقانىمەن قۋات كوزدەرىنىڭ جارتىسىن زاكاۆكازە ارقىلى تاسىمالداۋعا ىنتالى قازاقستاننىڭ قاراكەتى كرەملدىڭ ىزاسىن تۋدىرادى. ازەربايجان مەن تۇرىكمەنستاننىڭ دا جەرى  ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارعا باي، الايدا اتالعان مەملەكەتتەردەگى باسقارۋ جۇيەسى رەسەيدىڭ قازىرگى ساياساتىنان سىرت ءارى ءتيىمسىز. رەسەي قاساقانا تۇردە تاياۋدا ورتالىق ازيا ءۇشىن جاڭا  «حالىقارالىق» اسكەري كونتينگەنت قۇرىلعانىن جاريا قىلدى.

جوعارىداعى سويلەم جولدارىنا اسا ءمان بەرىپ قاراعان ابزال. ويتكەنى ماقالاعا بۇل جولداردى  ەلشىلىك ميسسياسىن تامامداعان ۋيليام كورتني مىرزانىڭ قازاقستانداعى قازىرگى جايتتەردەن ءتۇيىپ قوسقاندىعىنا داۋىمىز جوق.

اۆتورلار مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ماسكەۋگە جالتاقتاي بەرۋىنىڭ ءتۇبى ناتيجەسىزدىككە ۇرىندىرارىنا باتىل بولجام جاسايدى. ءسويتىپ رەسەي-بەلارۋس قارىم-قاتىناسىنا توقتالادى.

رەسەي نارىعى مەن قۋات كوزدەرىنە تاۋەلدى بەلارۋس ماسكەۋدەن ۇلكەن كومەك الىپ وتىر، سويتە تۇرا ول ءوز بەتىنشە ارەكەت جاساۋعا بۇرىنعىسىنان گورى ءماجبۇر بولاتىن سىڭايلى. الەكساندر لۋكاشەنكو سياقتى تاكاپپار بيلەۋشىنى تاقتان تايدىراتىن «ءتۇرلى-ءتۇستى توڭكەرىسكە» رەسەي كەدەرگى كەلتىرىپ باعاتىن شىعار، ال مۇنىڭ اقىرى بەلارۋستى رەسەي-بەلارۋس وداعى تۋرالى ۇزاققا سوزىلعان ءونىمىسىز پىكىرتالاستىڭ بەدەۋ قالىندە قالدىرادى.

ارينە، باتىس ءۇشىن كاسپي ايماعىندا يگەرىلىپ جاتقان قۋات كوزدەرى بارىنەن ماڭىزدى.

رەسەيدىڭ اينالاسىنا دوق كورسەتىپ، كۇش قولدانۋى اقش پەن باتىستىڭ مۇددەسىنە قىرىن كەلىپ، قاۋىپ توندىرەدى دەيدى اۆتورلار. سەبەبى، رەسەيدىڭ كاسپي ايماعىنىڭ قۋات كوزدەرىنە جەكە دارا باقىلاۋ جۇرگىزۋى باتىس ينۆەستيتسياسى ارقىلى كەلىپ قۇيىلعان ميللياردتاعان دوللاردىڭ تۇراقسىزدىعىن تۋدىرىپ، ەۋروپانى ەنەرگەتيكا سالاسىندا تاۋەلدى ەتە تۇسەدى.

امەريكالىق جانە ەۋروپالىق جاساقتاردىڭ ورتالىق ازيا مەن قاپاقاز جەرىنەن ءجۇرىپ وتىرىپ اۋعانستانعا باراتىن جولى دا بايلانا بەرمەك.

قازىرگى جاعدايدا باتىسقا رەسەيدى قاتەرلى جولعا جۇگىنگەن شاتاق امبيتسياسىنان باس تارتقىزىپ كەلەگە كەلتىرەتىن، سونداي-اق ايماقتاعى ەلدىڭ تىنشتىعىن نىعايتاتىن ەكى جاقتى قاۋىپسىزدىك ستارتەگياسى قاجەت.

ول ءۇشىن، ماقالا اۆتورلارىنا جۇگىنسەك،  ەكونوميكالىق ماسەلەلەر مەن قاۋىپسىزدىك شارالارى تۋرالى كەلىسسوزدى تەزدەتكەن ءجون كورىنەدى.

ەكونوميكالىق ديالوگ رەسەيدەگى ەكونوميكالىق داعدارىستى جۇمسارتىپ، ساۋدا مەن ينۆەستيتسيانى نىعايتىپ،  قۋات كوزدەرىن پايدالانۋدا وزگەلەرمەن تەڭ ءارى ءادىل قاتىناس جاساۋعا كومەكتەسەدى. وسىنداي ءىس-شارانىڭ اياسىندا اقش پەن ەۋروپا رەسەي مەن گرۋزيانىڭ ترانسپورتتىق، ەكونوميكالىق بايلانىسىن قالپىنا كەلتىرەتىن كەلىسسوزگە تۇرتكى بولماق. الگىندەي ءساتتى قادام جالعاسىن تاپسا ونىڭ ارمەنياعا دا پايداسى تيەدى.

قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ديالوگ گرۋزيانىڭ بارلىق جاعدايداعى ىشكى ىمىراسىن ساقتاۋعا باعىتتالىپ; رەسەي ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن كورشى ەلدەردىڭ كەپىلدىگىمەن نىعايتىپ;  ايماقتاعى ارىپتەستىك قارىم-قاتىناستى يادرولىق  تەررورشىلدىق پەن ەپيدەميانىڭ ترانسۇلتتىق قاتەرىنە قارسى تۇراتىنداي ماقساتقا قولدانۋى كەرەك.

ەكىنشىدەن، اقش پەن ەۋروپا رەسەيدىڭ كورشىلەرىنە قورعانىس جۇيەسى مەن ماڭىزدى قۇرىلىمدارىن نىعايتۋعا كومەكتەسۋى ءتيىس.

وسىلاي دەي كەلىپ ماقالا اۆتورلارى رەسەيمەن كورشى ەلدەردىڭ رەسەيدىڭ اسكەري كۇشتەرىن اۋىزدىقتاۋعا دارمەنسىز ەكەندىگىن، ال مىنا بەتىمەن كەتە بەرسە رەسەيدىڭ الەمگە ىلاڭ سالاتىنىن ەسكەرىپ تومەندەگىدەي بايلام جاسايدى.

اقش پەن ناتو-نىڭ قورعانىس ماسەلەسى بويىنشا سەرگەكتىگى زور ماڭىزعا يە. كورشى ەلدەر رەسەيدىڭ اسكەري كۇشتەرىن اۋىزدىقتاۋعا دارمەسىز. ماسكەۋدىڭ كەز كەلگەن ماسەلەگە قاتىستى ارەكەتى اگرەسسياعا ۇلاسۋى ىقتيمال.

رەسەيمەن اراداعى ديالوگ جانە رەسەيدىڭ كورشىلەرىنىڭ قانداي جاعدايدا بولماسىن قورعانىس قابىلەتىن ارتتىرۋ باتىس ءۇشىن وتتى وشاق بولىپ سانالاتىن تاعى ءبىر سوعىستىڭ الدىن الۋعا جاردەمىن تيگىزەدى.

«اباي-اقپارات»