Qazaqtyng asyl azamaty, klassik jazushysy Beyimbet Maylinnyng dýniyege kelgenine biyl 115 jyl tolyp otyr. Osyghan oray onyng býkil ómirin, qúndy da mol shygharmalaryn úzaq jyl zerttep jýrgen jazushy, professor, ghalym, gumanitarlyq ghylymdarynyng akademiygi Toqtar Beyisqúlovpen súhbattasqan edik.

- B.Maylinning ómiri men shygharmashylyghyn zertteu jolynyz qalay bastaldy?

- 1964-1966 jyldary óz ótinishim boyynsha, Almaty oblystyq partiya komiytetining úsynuymen Mәskeudegi joghary partiya mektebining jurnalistika bólimine týsip oqydym. Bitirerde Beyimbet Maylinning jurnalistikasy turaly orys tilinde kurstyq júmys jazyp qorghadym.

Qazaqtyng asyl azamaty, klassik jazushysy Beyimbet Maylinnyng dýniyege kelgenine biyl 115 jyl tolyp otyr. Osyghan oray onyng býkil ómirin, qúndy da mol shygharmalaryn úzaq jyl zerttep jýrgen jazushy, professor, ghalym, gumanitarlyq ghylymdarynyng akademiygi Toqtar Beyisqúlovpen súhbattasqan edik.

- B.Maylinning ómiri men shygharmashylyghyn zertteu jolynyz qalay bastaldy?

- 1964-1966 jyldary óz ótinishim boyynsha, Almaty oblystyq partiya komiytetining úsynuymen Mәskeudegi joghary partiya mektebining jurnalistika bólimine týsip oqydym. Bitirerde Beyimbet Maylinning jurnalistikasy turaly orys tilinde kurstyq júmys jazyp qorghadym.

1970 jyly sol júmysty jalghastyrsam degen oy keldi. Beyimbet Maylin turaly zertteu jasaghan, oi-pikirlerin tolghaghan, estelikterin jazghan ghalymdar, jazushylar, zamandastarynyng mol ýles qosqanyn esh joqqa shygharugha bolmaydy. Al men solardyng sózin jalghastyrym, By aghandy úmyttyrmay, sanaluan qasiyetterin el qúlaghyna jetkize berude shamamnyn, uaqytymnyn, talpynysymnyng mýmkinshiliginshe enbektendim-au dep oilaymyn. Biaghang turaly ýlken zertteu jasaghan Temirghaly Núrtazin edi. «Beyimbet Maylinning tvorchestvosy» degen fundamentalidy zertteu enbegi bәrimizge belgili. Birde ol kisimen habarlasyp ýiine bardym. Jazushy Beyimbetting ýlken daryn iyesi ekenin aityp, óz kezindegi myqty jurnalist bolghanyn әngimelep, onyng osy qyry keng zerttelmey jatqanyna nazar audardy. Osy әngime sebep bolyp, Temkeng jetekshilik etpek niyetin bildirgen son, tәuekel dep qolgha aldym. Jurnalistigin saraptaudan bastalghan júmys jalghasyp, býkil ómiri men mol múrasyn zertteu búljymas mindetime ainaldy. Alghashqy maqalalarym birinen song biri jariyalanyp jatty.

- Búl sonda 1970 jyldardyng basy boldy ghoy...

- IYә, sodan beri qyryq jyl ótti. Eng alghash «Talantty da taghandy jurnalist» atty maqalam jaryq kórgennen bastap, «Jazushy ómirining bir belesi», «Qanatty qalam iyesi», «Jastargha jany jaqyn edi», «Shalqar shabytty suretker», «Qanqayyp qalghan qara tas», «Týrmede túiyqtalghan ghúmyr jasy», «Beyimbetting qazasy», «Qúnarly talant», «Tektilik» qatarly 70-ten astam maqala, 6 kitap, «Bi-agha» estelikter jinaghyn oqyrmandarmen qauyshtyrdym.

- Kitaptarynyz jóninde taratyp aita ketseniz?

- «Beyimbet Maylin - publisist» degen kitabym 1979 jyly jaryq kórdi. Sodan beri «Qanatty qalamger», «Daryn daralyghy», «Beyimbetti atqan kim?», «Qily zaman azaby», «Beyimbet Maylin jәne últtyq óner» deytin kitaptarym óz oqyrmandaryn tapty. «Úly túlghalar» seriyasy boyynsha jaryq kórgen «Saryarqa sanlaghy» kitabynyng ghylymy redaktory boldym. «Beyimbet Mayliyn», «Qúnarly talant» maqalalaryn dayyndadym. Jazushynyng búryn jaryq kórmegen, belgisiz bolyp kelgen 3 povesin, 1 әngimesin, 9 ólenin, 6 felietonyn, 6 ocherkin, 9 maqalasyn, 19 hatyn, 1 audarmasyn izdep tauyp baspasózde jariyalattym.

- Búl qúndy dýniyelerding qolgha týsui de onaygha soqpaghan bolar...

- Taghdyry men shygharmalaryn tarazylau barysynda arhiv qoynauyn qansha aqtarsam da bir nәrse jetpey túrghanday kórindi. Týrmede boluynyn, atylyp ketuining sebepterin jalpy bilsek te naqty derek joq. Atu turaly qanday sheshim boldy, kim shyghardy degen súraq tudy. «Ómirining osy túsy tolyq ashylmay jatyr-au, KGB-daghy isimen tanyssaq qayter eken?» degen oy da mazalap jýrdi.

Aqyry bel buyp, B.Maylinning kóp jyl boyy eshkimning qolyna tiymey, qúpiya saqtauly jatqan isimen tanyspaq bolyp, KGB-nyng qyzmetkerlerimen әldeneshe ret sóilesuge tura keldi. Týbinde bir sheshimge kelip, «aghayyndarynan kim bar, bireui ótinish jazyp, notariuske rastatyp bersin» degen talap qoydy. B.Maylinning kózi tiri Gýlsim degen qyzynan basqa eshkimi joq bolatyn. Oghan aityp edim, birden kelisip, ótinishin jazyp, oghan notariustyng mórin basqyzyp, qolyn qoydyryp KGB-gha apardyq. Sodan keyin mýmkinshilik tuyp, Bi-aghannyng isimen tanystym. Nәtiyjesinde birneshe maqala jazyp, «Beyimbetti atqan kim?» degen kitabymdy shyghardym. Ony qayta qarap, tolyqtyryp barlyq ómirin derlik qamtyghan «Qily zaman azaby» atty enbegimdi bastyrdym. 2003 jyly shaqqan búl kitap 320 bet boldy, 1000 danamen ghana taraldy.

- Beyimbet Maylin shygharmalarynyng kóptomdyghy әr jyldary jaryq kórip kele jatqanynan habarymyz bar. Osy sýbeli dýniyening kóterer jýgi qanshalyqty?

- 2004 jyly «Qazghúrt» baspasymen kelisip B.Maylinning kóptomdyghyn shyghara bastadyq. Basynda Baymenshe Serikqaligha habarlasyp, ol kelisken song ekeulep qúrastyrdyq. Shýkir derlik júmys istedik. Qolgha týsken jana mәlimetter men derekterdi shygharylyp jatqan kóptomdyqqa qiilastyryp engizip jatyrmyz. Búrynghy jinaghyna kirmey belgisiz bolyp kelgen biraz shygharmalaryn tauyp kóptomdyqqa kirgizdik. Sonda janadan 15 әngimesi, 78 óleni, 13 poemasy, 4 piesasy, 10 povesi, 2 romany, 1 ssenarii qosylyp engizildi. Ocherkteri 38-ge, felietondary 132-ge jetkizildi. Jinaqtaryna mýldem engizilmegen 27 haty, 300-den asa maqalalary qosyldy.

- Beyimbet Maylin shygharmalarynyng jalpy sany anyqtaldy ma?

- Biraz anyqtaldy. Romany 4 (besinshi «Qarashash» romany tabylmady), povesteri 17, poemalary 19, piesalary tabylghany 15 (barlyghy 24), ssenariyi 2, libretto 1, ol «Didaray», biraq joghalyp ketken, ólenderining sany 201, taghy da tabyluy mýmkin, әngimeleri 96, felietony 132, ocherki 38, maqalasy 700-den asady, olardyng 300-ge juyghyn jinay aldym.

Kómtomdyqtyng birinshi kitabyn әngimelerinen bastap, 2004 jyly shyghardyq, syimaghany ekinshi tomgha auysty. 96 әngime tauyp, kirgizdik. 1958 jyly shyqqan «Tandamaly shygharmalary» jinaghyna 36, 1977 jylghy tandamasyna 49, al 1980 jyldary shyqqan bas tomdyghyna 81 әngimesi engen edi. Endi bayqanyz, belgisiz dep jýrgen qansha әngimeleri qosylghanyn. Basqa janrlarda jazghan tuyndylarynyng belgisiz degenderin izdep qosqanymyzdy oqyrman ózi de bayqay alady. Tabylmay jatqandary da joq emes. Eger Mәskeu arhiyvin sýzse joghalyp ketti degen «Didaray» librettosy, «Qyzyl jalau» romanynyng tolyq núsqasy tabylyp qaluy da mýmkin...

- Tarlan jazushy qysqa ghúmyrynda az jazbaghan eken-au!

- Onyng kóp jazghandyghynyng bir belgisi - býrkenshik attarynyng kóp ekendigi. Barlyq tuyndylaryna әmise óz esimin qoya bermegen. Ol óz kezindegi gazet, jurnaldardyng bәrine derlik qalam jәrdemin berip, belsendi atsalysqan jazushy. Bәrinde ózin kórsete bermey, býrkenshik attaryn qoya berui neden degen oy da tudy. Onyng sebebi - birinshiden, tabighatynan qarapayym ol kórinip qalayyn degen maqtandy suqany sýimeytin, ekinshiden, kózge shyqqan sýieldey kórine berudi ersi sanady, ýshinshiden, joghary mәdeniyetting ýlgi-ónegesine tabyndy.

- Jazushynyng býrkenshik attaryn anyqtau jaghy qiyn bolghan joq pa?

- Temirghaly Núrtazin «Beyimbet Maylinning tvorchestvosy» (1966 j.) kitabynda, «әzirge biz anyqtaghan psevdoniymi jiyrma bir» dep jazghan edi. Al 1968 jyly ol kisi «Ádebiyetterding kórsetkishteri» kitabynyng alghy sózinde «jalpy sany otyzgha juyq» dep kórsetti. B.Maylin shygharmashylyghyn zertteushi S.Baymenshe «Beytanys Beyimbet» degen kitabynda 33 degen pikir aitty. Beyimbetting búl qyryn anyqtaudy men jalghastyra berdim. 1993 jyly basylghan «Qanatty qalamger» atty kitabymda 43 degen edim. 2000 jyldardan beri qaray zerttey kele Beyimbet Maylinnyng 74 býrkenshik aty bar ekenin anyqtadym.

- Beyimbettanuda olqy soghyp jatqan tústar bar ma?

- Sheshilmey jýrgen bir mәsele bar. Ol - B.Maylinning Qostanay qalasynda, oblys ortalyghynda ózine arnalghan memorialdyq muzeyin ashu. Búl mәseleni men 1994 jyly jazushynyng 100-ge tolu saltanatyna Qostanaygha barghanymda kótergen bolatynmyn. Osy mereytoydy joghary dengeyde ótkizgen sol kezdegi oblys әkimi B.Túrsynbaevqa óte qatty riza bolghan edik. Muzey ashudy da qarastyramyz degeni ýmit otyn mazdatyp edi. Alayda ol kisi qyzmetinen ketti de mazdaghan senimimiz kómeskilenip qaldy.

Búl mәsele nege mazalaydy? S.Seyfullinning Astanada, I.Jansýgirovting oblys ortalyghy Taldyqorghanda jeke muzeyleri bar. Basqalaryn aitpaghanda, tipti, tatar aqyny Hasan Tufannyn, Bashqúrt jazushysy Seyfy Qúdashtyng respublikalarynyng ortalyqtarynda sonday muzeyleri bar. Olar B.Maylinning qimas dostary edi. B.Maylinning 70 jyldyghyna kelgende H.Tufan kózinen jasyn aghyza «Izdeymin býgin sharq úryp, qaraymyn býgin alaqtap, qaydasyng sen, Beyimbet dosym?! Saghyndym seni, ansadym, qaydan tabamyn endi men. Almatygha barghan edim... Qúshaghymdy ashyp, ansap... izderindi basyp, kóshelerin kezdim sabylap... onda da joqsyn, Beyimbet! Tabarmyn ba dep tughan jering Qostanaygha keldim, Beyimbet, múnnan izdep tappadym... Qayda jatyrsyn, qayda tynyshtyq taptyn, qayran dosym Beyimbet. Joq, jan dosym, sen ólgen joqsyn, mәngi tirisin. Qazaq halqynyng ystyq jýregindesin. Joq, ólgen joqsyn, mәngi jasaysyng sen qazaq halqynyng úly elinde!» degen edi. Ol aitqan úly el úly perzentine muzeylik bir ýy túrghyza almasa, odan әri kimge shaghynarsyn. Oiymnan ketpey jýrgen osy mәseleni qoyyp-aq kelemiz. Ýnimiz jartasqa soghylghanday bolyp jýr...

- Sonda múrajay ashugha ne kedergi bolyp otyr?

- 2004 jyly premier-ministr D.Ahmetovtyn, Qostanay oblysy S.Kulaginning atyna hat dayyndadym. Ózim qol qoydym. Búl muzeyding kerektigin qoldap, M.Álimbaev, Z.Qabdolov. Á.Núrpeyisov, S.Qirabaev, T.Kәkishev, T.Moldaghaliyev, Ó.Súltanghaziyn, K.Núrpeyisov, G.Beliger, Sh.Eleukenov, J.Ismaghúlov, Gh.Qabyshev siyaqty jalpaq elge belgili aqyn, jazushy, ghalymdar da qol qoyyp berdi. Hat «Qazaq әdebiyeti» gazetining 26 nauryz kýngi sanynda jariyalandy. Al 10 sәuir kýni D.Ahmetov pen S.Kulaginning atyna salyp jiberdim. Olargha jetkendigin oblystyq mәdeniyet departamentining diyrektory R.Ghaysenovadan kelgen jauaptan bildim. Onda múrajay ashugha mýmkinshilik joq ekendigi aitylyp, Taran audandyq muzeyi onyng atymen atalatynyn algha tartypty.

Jauapqa qanaghattanbay «Qúlyq bolsa, sheshilmeytin is bar ma?» degen maqala jazyp jariyalattym. B.Maylinning tughanyna 110 jyl toluyna oray «Alyp jazushymyz aldyndaghy paryzymyz úmytylmasyn» degen maqalamda jaryq kórdi. Estir qúlaq, selt eter jan bolmady. 2006 jyly «Qostanay tany» gazetinde (30 nauryz) sol jaqqa jazghan hatym da basyldy.

Bir sәti týsip Qazaqstannyng halyq jazushysy Á.Núrshayyqovqa múnymdy shaghyp, osy mәseleni әngimelep berdim. Ol kisi Preziydent N.Nazarbaevqa hat jazatynyn aitty. Sózinde túryp, hatyn jiberdi. Odan keyin Qostanay әkimdigine de joldady. Sonymen B.Maylinning muzeyin ashu josparlanyp otyr degen habar aldyq. Soghan riza bolyp jýrmiz. Uәdelerinde túrady degen senimdemiz...

Ángimelesken Bilәl Quanysh

Beyimbet Maylinnyng býrkenshik esimderi:

1. Shanqan 38. Qonyraushy

2. Malay 39. Bir kórgen

3. Jolaushy 40. Estigen

4. B-t 41. Kózi kórgen

5. M-tay 42. B-j

6. Jolshybay 43. Ishinde bolghan

7. M. 44. Ózim

8. Kóz 45. Gazetshi

9. Byj 46. Jasqanshaq

10. M-B 47. Altay

11. Tilshi 48. Juas

12. B-M 49. Alakóz

13. Qaydauyl 50. Eginshi

14. Men 51. El aralaghan

15. B. 52. Múghalim

16. Jalshy 53. Men ghoy

17. M-y 54. Beket

18. Jalanayaq 55. Qarsaq

19. Balyqshy 56. Tolstoy qazaq

20. M-M 57. Qarasha bala

21. Mereke 58. Biy

22. Jornalshy 59. Balyq

23. Malshy 60. B-b-j

24. Myrqymbay 61. Joldan

25. Qarabalyq balasy 62. Baq aughan

26. Inisi 63. Jalshy balasy

27. Tay 64. Ketpen

28. Bimaghambet 65. Qorghasyn

29. Jolaushy baqyr 66. Jol bolsyn

30. Qoyshy 67. Biymúhambet

31. Qara bala 68. Qaydauyl balasy

32. Qoyshyghara 69. Malay balasy

33. Biz 70. M-T

34. Oqytushy 71. Kedey

35. Kedeyshil 72. Elden

36. Oqushy 73. Shon

37. Jolaushy 74. Nyq

"Ana tili" gazeti 19 Qarasha 2009 jyl