Nazarbaev opponentterining problemasy birikken oppozisiyanyng jalpyúlttyq liyderining joqtyghynda bolyp otyr

- Siz biylikti belsene synap jýrgen búqaralyq aqparat qúraldarymen songhy uaqytta kóp júmys istep jýrsiz. Men olardy eshqashan oppozisiyalyq dep aitpas edim, óitkeni biylikti bólu - sayasat­shylardyng isi, al jurnalister qazaq­stan­dyq sayasatshylar arasynda qanday kónil kýy bar ekenin oqyrmandargha jetkizuge tiyis. Sizding búl tandauynyzdyng sebebi nede?

Nazarbaev opponentterining problemasy birikken oppozisiyanyng jalpyúlttyq liyderining joqtyghynda bolyp otyr

- Siz biylikti belsene synap jýrgen búqaralyq aqparat qúraldarymen songhy uaqytta kóp júmys istep jýrsiz. Men olardy eshqashan oppozisiyalyq dep aitpas edim, óitkeni biylikti bólu - sayasat­shylardyng isi, al jurnalister qazaq­stan­dyq sayasatshylar arasynda qanday kónil kýy bar ekenin oqyrmandargha jetkizuge tiyis. Sizding búl tandauynyzdyng sebebi nede?

- Ashyghyn aitqanda, bәzbir baspalyq basylymnyng paydasyna men sanaly týrde tandau jasaghan emespin. Sebebi qarapayym ghana: men Aqparat ministri lauazymynan ketkennen beri resmy BAQ maghan degen qy­zyghushylyghyn bayqat­pay­dy jәne, keri­sin­she, biylikti synaytyn gazetter belsendi qy­zy­ghushylyq tanytuda. Men tandau jasaghan emespin, meni tandap aldy: qonyrau shalady, súhbat beruimdi, kezekti bir oqighagha týsinik­teme ja­sauymdy, ózekti súraqtargha jauap qay­taruymdy súraydy. Men sizding jur­na­listikanyng sayasatpen baylanysyna qa­tys­ty pikirinizben sondaylyq kelise qoymay­myn. Bizde resmy dep ataytyn ga­zetter bar. Sonday-aq iydeologiyalyq qún­dy­lyqtardyng naqtyly bir jýiesin ústa­natyn oppoziy­siya­lyq sipattaghy gazetter bar. Biylikke de, op­po­zisiyagha da tәueldi emes gazetter de bar. Belgili bir oligarh­tardyng kýtimindegi gazet­ter bar. Qysqasy, pluralizm degen osy. Bastysy, olar ózderining negizgi mindetterin - qazaq­standyq oqyrmandardy bizding elimizde bolyp jatqan barlyq oqighalar turaly adal, shynayy jәne senimdi habardar etudi úmyt qaldyrmasyn.

- Elimizde әleuetti qúrylymdardyng jetekshileri týsinik bergen kóptegen oqiy­ghalar boldy. Búl rette qoghamda bәzbir "generaldar soghysy" degen jәit ashyq tal­qylanuda, al olar múny joqqa shygharady. Siz qazirgi ahual tym terendep ketti, búl oqighalargha sayasy bagha beru qajet dep sanamaysyz ba?

- Qúqyq qorghau organdary (ÚQK, IIM, Qarjy polisiyasy) sybaylas jem­qorlyqqa qarsy kýreste ýlken júmys atqaruda. Biraq ta, ókinishke oray, qúqyq qorghau organ­darynda da zandylyqty búzu jolyna týsken adamdar bar. Keybir jekelegen jәitter naq osyghan baylanysty tuyndaghan, olar júrt­shylyqqa "generaldar soghysy" turaly sóz qozghaugha mýmkindik berdi. Qúqyq qorghau or­gandarynyng arasynda eshqanday da jýieli әri sanaly soghys joq. Jekelegen jәit­terden jahandyq tújyrymdar jasaudyn, onyng ýstine qanday da bir sayasy bagha beruding qajeti shamaly. Kenestik kezende de MKQ men IIM arasynda qaqtyghystar bolyp jatatyn, óitkeni, ekeuinde de biylik boldy, biraq funksiyalary әrqily edi.

- Týrli elderde әleuetti qúrylymdar qyzmetin retteuding týrlishe modelideri - barynsha keng qoghamdyq baqylaudan ony tipti memlekettik organdar ýshin de qatang shekteuge deyin baratyn modelideri qoldanylady. Biz birtindep jәne kezen-kezenmen demokra­tiya­lyq reformalar jýrgize otyryp, kýshti pre­ziydenttik respublika qúryp jatqan jagh­dayymyzdy eskerip, siz Qazaqstan ýshin qanday modelidi qolayly dep bilesiz?

- Bizde Konstitusiya jәne qúqyq qorghau organdarynyng qyzmeti boyynsha tiyisti zandar bar. Konstitusiyada zandylyqty qa­da­ghalau jónindegi joghary instansiya ÚQK de, Qarjypol da emes, Bas prokuratura bolyp tabylatyny naqty jazylghan. Al endi qoghamdyq baqylaugha keletin bolsaq, barlyq órkeniyetti elderde múnday baqylau par­lamenttik komissiyalar arqyly jýzege asy­rylady. Velosiypedti qayta oilap tappayyq.

- Sizdinshe, 2012 jylghy saylaudyng nәtiyjeleri qanday bolmaq? Qazirgi Memleket basshysynyng jenisine eshkim de kýmәn kel­tir­mey­tini belgili, alayda oppozisiya búrynghy nau­qandar kezindegige qaraghanda birshama túshymdy nәtiyjelerge qol jetkize alar ma eken?

- Nazarbaev opponentterining proble­ma­sy birikken oppozisiyanyng jalpyúlttyq liyderining joqtyghynda bolyp otyr. Biylikke basty úmtylushy rólinen ýmitker on shaqty, odan da kóp liyderler bar. Búl 1999 jәne 2005 jyldarghy preziydenttik saylaularda bolghanynday, kýshting ydyrauyna jәne qar­sylyqty elektorattyng shashyrandylyghyna sózsiz úryndyrady. Biylikting joghary eshe­lonynda, biylikting býkil tikteme jýiesinde, "Núr Otan" partiyasynda ahual mýldem basqasha ekeni belgili. Sondyqtan da siz preziydenttik saylaudan kóp búryn-aq qazirgi Preziydentting jenisine kýmәndanbay, is jýzinde dúrys istep otyrsyz. Taghy bir manyzdy jaghday mynada bolyp otyr: qarjy daghdarysyna jәne ekonomikadaghy reses­siyagha qaramastan, Memleket basshysynyng reytingi men bedeli 2005 jylghy 4 jel­toq­sandaghy dengeyinde qaldy. Halyq daghda­rysqa qarsy sharalardy da, bank sektoryn, shaghyn jәne orta biznesti qoldau, jana júmys oryndaryn ashu jәne sol siyaqtylar jónindegi Preziydentting búryn-sondy bolmaghan barlyq qadamdaryn baghalap otyr.

Eger әr nәrseni óz atymen ataytyn bolsaq, Preziydent Nazarbaev әli shyndap kýreske kirisken de joq. 1999 jyly da, 2005 jyly da onyng bәsekelesteri әlsiz boldy. Ol qiyndyqsyz jeniske jetti. Eger layyq­ty bә­sekeles payda bolsa, onda biz bәrimiz Preziy­dentti mýldem jana qyrynan kóretin bola­myz. Sonday-aq, tiyisinshe, Preziydentting býkil tóniregindegiler de júmylyp, toptala týsedi.

- "Azat" Últtyq birlik doktrinasyn qabyldaugha qarsylyq bildirgen Múhtar Shahanovtyng aksiyasyna qoldau jasady. Sizdinshe, búl qaghidatsyzdyqtyng kórinisi ghana ma, әlde oppozisiyanyng jana taktikasy, sayasy túghyrnamalary men senimderine qaramastan, Preziydent Nazarbaevtyng barlyq qarsylastaryn biriktiru әreketi me?

- "Azat" parlamenttik saylaudan kóp bú­ryn-aq strategiyalyq qatelik jiberdi. Búl qatelik bolashaq saylaularda onyng aldynan shyghady. Qalay bolghanda da biz, núr­otan­dyqtar, býkil kóp últty Qazaqstan halqyna olardyng jasaghan demarshtarynyng mәnin tý­sindirip, әr saylaushygha deyin jeke-jeke jetkizetin bolamyz. Biz "Azattyn" últtyq bir­likke qarsy, ortaq memleketti birlesip qú­ru­gha qarsy, toleranttylyqqa jәne ortaq azamattyq ózin-ózi birizdendiru men mindetti týrde memlekettik tildi biluge qarsy bol­gha­nyn aitamyz. Naq osy ózekti qúndylyq­tardy Preziydent Nazarbaev Últ­tyq birlik doktrinasynda úsynghan bolatyn. Biz osy jol­men 18 jyl jýrip, jasyryn da mýmkin bolatyn kóptegen qaq­ty­ghystargha úryn­badyq. Biz últ­tyq birlik bolmasa, tolerant­tylyq jәne ózara týsinistik bolmasa, eshqashan tiyimdi naryq reformalaryn jýzege asyra almas edik.

"Azat" jetekshilerining ish­te­ri óz shalys qadamdary jóninde úlyp jatqanyna senimdimin. Sizge fakti keltireyin. Petr Svoik 3 jeltoqsandaghy baspa­sóz mәsliy­ha­tynda "Qújatty (Últtyq birlik doktriy­nasy) kýn tәrtibinen alyp tastap, tal­qy­lamau kerek dep esepteymiz", dep mәlim­degen. Al 5 jeltoq­san­da "Vremya" gazetindegi súh­batynda ol bylay deydi: "Ár só­zi­ning astyna qol qonggha әzir­min". Eki kýnning ishinde ne bola qalypty? Bolghany mynau, ol jәne "Azattyn" ózge jetekshi­leri QHA-nyng 15-shi sessiya­syn­daghy Preziydentting sózin de, dok­trina jobasynyng ózin de mú­qiyat oqyp shyghugha uaqyt tap­qany ghoy. Biraq ta qazaqstandyq elektorattyng zerdesinde olar­dyng baryp túrghan populistik demarshy tuyndatqan mýldem ke­lensiz kirbing úzaq uaqyt qalatyn bolady. "Azat" partiyasynyng mysaly arqyly oqushylar men studentterge "syndarly emes oppozisiya" degen úghymdy anyqtaudy ýiretuge bolady.

- Al bizde syndarly oppozisiya bar ma?

- Áriyne! Mәselen, Maqsút Nәrikbaev basqaratyn "Ádilet" partiyasy. Juyrda ol Qoghamdyq palatanyng otyrysynda "Últtyq birlik doktrinasyn iske asyrudyng qúqyq­tyq negizderi" degen bayandama jasady. Ol doktrina qaghidattary zannamada ghana emes, sonymen birge qúqyq qoldanu praktika­synda beynelenui tiyis degen naqty úsynys en­gizdi. Maqsút Nәrikbaev "QR-daghy memle­kettik til turaly" zang qabyldaudy úsynyp qana qoyghan joq, sonymen qatar belgili professorlarmen jәne ghalymdarmen (A.Ay­taly, M.Baymahanov, Á.Bәkir, J.Ábuov) birlesip zang jobasyn әzirlep te qoyypty. Zannyng jobasy "Ana tili" gazetinde ja­riyalanyp, qazaq tilining patriottary, BAQ, qoghamdyq úiymdardyng ókilderi qatysqan "dóngelek ýstelderde" talqylandy. Ózgeris­ter men tolyqtyrular engizilgen. Mine, sizge syndarly oppozisiyanyng mysaly! Esh­qanday demarsh joq, eshqanday populizm joq, eshqanday "Joyylsyn!" deytin jada­ghay úrandar joq. Tek yjdahatty da kýn­delikti júmys, túrghyndardyng keng әleumettik toptarymen baylanys, halyqpen ýnqatysu, sarapshylar men mamandardy tartu kerek. Memlekettik til turaly arnauly zang qabyldau "keybir sayasy kýshterding qogham túraqtylyghyn shayqaltu maqsatynda osy mәselening sayasattandyryluy ayaqtaluynyng bastauy bolady" deytin Nәrikbaevpen, ke­lisemin. IYә, ókinishke oray, bizde túraqty­lyq jútqynshaqtaryna túryp qalghan sýiektey kórinetin belgili bir oppozisiyalyq kýshter bar, olargha jaghdaydy shayqaltatyn kez kelgen sebep kerek-aq.

- Solay bolsadaghy Svoik jәne basqa jetekshiler 17 jeltoqsannan keyin Shahanov­pen birge ashtyq jariyalaugha qosylugha әzir túrghan sekildi ghoy?

- Shahanov iydeyalyq (búl joly qate) tý­sinikten búl aksiyany bastaugha әzir. Svoiykqa keletin bolsaq, ol Poli Breggting "Ash­tyqtyng keremeti" degen kitabynyng әserinde jýr dep oilaymyn. "Ashtyq - sayasy týsinik boyynsha ózin-ózi emdeu" deydi ghoy.

Al eger bayyptap aitar bolsaq, onda bay­ypty sayasat jýrgizu kerek. Jәne, eng al­dy­men, doktrinany múqiyat oqyp, naqty úsy­nystar engizu, ynqyldau men qiqu­lau­dyn, qaterler men ulitimatumdardyng ne­gi­zin­de emes, oily taldau men ýnqatysudyng ne­gizinde, qoghamdyq saraptama jýrgizu qajet.

- Sizding Últtyq birlik doktrinasyna kózqarasynyz qanday? Jariyalanghan jobany ornyqty dep sanaysyz ba?

- Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng Qazaqstan halqy Assambleyasynyng XV ses­siyasyndaghy sózi - Memleket basshysynyng tәuelsizdikting 18 jylynda kópshilik aldynda sóilegen eng kýshti de aituly sózderining biri dep sanaymyn. Naqtysyn aitqanda, onyng sózi de, úsynylghan Qazaqstannyng Últtyq birlik doktrinasy da - búl tәuelsizdik ja­riyalanghan sәtten bastap ótken jolymyzdyng ózindik bir týiindemesi. Etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisim bolmasa, Qazaq­standa eshqanday tabysty әleumettik-eko­nomikalyq jәne sayasy reformalar bol­mastyghy beseneden belgili. Postkenestik elderde naq osy últaralyq qaqtyghystar men konfessiyaaralyq qatynastardaghy týsinis­tikting joqtyghy búl elderdegi damudy tejep, tútastay alghanda janarugha kelensiz tabyn qaldyrghanynyng kóptegen mysaldaryn keltiruge bolady. Álemdik qarjy daghdarysy men jahandyq ekonomikanyng kýirep týsui qazirgi kezde osynau asa manyzdy sala­lar­daghy problemalardy ushyqtyryp jiberdi.

Bizding opponentter, shamasy, Últtyq bir­lik doktrinasyn múqiyat zerttemegen, әlde osynau asa manyzdy baghdarlamalyq qújatty qoldaryna tipti de almaghan sekildi. Birinshiden, Memleket basshysy "ony múqiyat talqylap, sayasy partiyalardy, etno­mәdeny ortalyqtardy, ÝEÚ-lardy qatys­tyra otyryp, egjey-tegjeyli qoghamdyq saraptama jýrgizu kerek", dep atap kór­setken bolatyn. Ekinshiden, búl doktrina dogma emes jәne qanday da bir retteushi qújat bolyp tabylmaydy. Búl - joba jәne osy jobamen mamandar, sarapshylar, ghalymdar bayypty júmys istegen. Azamat­tyq birizdilik, patriotizm, qoghamdaghy etno­saralyq jәne konfessiyaaralyq kelisim negizinde Qazaqstanda últtyq birlikti qam­tamasyz etuding basymdyqtary men tetik­terin anyqtau maqsaty bolyp tabylatyn doktrinagha qalay qarsy shyghugha bolatynyn týsinbeymin. Doktrina etnostyq túrghyda últtardy bol­dyr­maydy degen әngimelerding bәri - jalghandyq, búrmalaushylyq, jaldaptyq. Ángime birtútas MEMLEKET qúramynda etnoúlttardyng tútastyqta boluy retindegi últtyq birlik turaly, el azamattarynyng naq Qazaqstan Respublikasymen ózin-ózi birizdendiruining joghary dengeyi turaly bolyp otyr.

- Sizge "últ", "halyq", "últtyq mem­leket" úghymdary bizde әrqily týsiniletin bolyp kórinbey me? Bylaysha aitqanda, úghymdyq apparat shayylghan emes pe?

- Kelisemin. "Últ" (nasiya) latynnan "halyq" bolyp audarylady. Batysta "últ", "halyq", "memleket" úghymdarynyng arasyna is jýzinde tendik belgisi qoyylady. Men Múh­tar Shahanovqa jәne "Memlekettik til" qozghalysynyng basqa belsendilerine qúr­metpen qaraymyn, biraq ta maghan olar "últ", "halyq", "memleket" sekildi úghym­dar­dy dúrys anyqtamaytyn bolyp kórinedi. Olar ýshin qazir bir ghana nәrse manyzdy - etnostyq dengeyde qazaq últyn ghana qal­dy­ru kerek. Sonymen bitti. Ózderiniz oilap kó­rinizder. Janbolat Mamay bylay dep mәlimdeydi: "Eshqanday qazaqstandyq últ joq, tituldyq qazaq últy bar". Eger múny ghylymy tilge audarar bolsaq, onda audarma bylay bolyp shyghady: "Eshqanday Qazaq­stan memleketi joq, tek qazaqtar bar". Búl endi maghynasyzdyq qoy. Últ, halyq - búl etnostyq qatystylyghyna qaramastan, mem­leketting barlyq azamattarynyng jiyntyghy. EQYÚ-gha kiretin 56 elding barlyq azamat­tary­nyng tólqújattarynda "nationality" dep jazylghan jәne "azamattyq" retinde auda­rylady. Tipti bolmasa qoldanystaghy Kons­titusiyany alyp qaranyz, ol "Biz Qazaqstan qazaqtary" dep emes, "Biz Qazaqstan halqy..." degen sózdermen bastalady.

Osy qozghalystyng endigi bir belsendisi Jangeldi Shamshyqov bylaysha mәlimdegen: "Qazaq últyn alyp tastaghylary keledi". Búl, әriyne, bos sóz. Tipti týsinikteme beruge de túrmaydy. Onyng Últtyq birlik doktrinasyn bayyppen zerttep alghany jón.

- Shahanov pen onyng jaqtastary Pre­ziydent QHA sessiyasyndaghy óz bayandamasynda mysalgha keltirgen AQSh pen Braziliyagha kóp nazar audaryp otyr. Búl mysaldar Qazaqstan ýshin kelmeydi deytin kórinedi.

- Shahanov Fransiyany, Avstraliyany, Malayziyany, Singapurdy, Ýndistandy nege atamaydy? Búl elderdi de Preziydent óz sózinde atap ótti ghoy. Qazirgi Fransiyany alyp kóreyik. Ol da kóp últty elge ai­nal­dy, biraq múndaghylardyng bәri ózderining etnostyq qatystylyghyna qaramastan, óz­de­rin fransuzdar deydi. "Doktrina qazaq últyn qúrtady" degen baybalam - búl san­dyraq, jalghandyq jәne aqiqatty búrmalau. Eshkim jәne eshuaqytta qazaq últyn qúrta almaydy, ony birkelkiley almaydy. Eger múny kenestik totalitarizm istey almasa, ne turaly aitpaqpyz? Qazaq últy bolghan, bar jәne bola beredi. Eger 1991 jyldan alatyn bolsaq, mәdeniyet jәne til salasyndaghy barlyq budjettik qarjylandyrudyng basym ýlesi naq osy qazaq mәdeniyeti men qazaq ti­lin qalpyna keltiruge jәne damytugha ba­ghyt­talghan bolatyn. Búl ýderis jalghasa beretin bolady. Bizding opponentter búl turaly júmghan auyzdaryn ashpaydy. Al Preziydent AQSh pen Braziliyany mysalgha keltirgende, Memleket basshysy eng aldymen jәne basty negizde bir elde túratyn etnostyq, diny jәne basqa әleumettik-mәdeny toptardyng toptasqandyghyn eskergen bolatyn. Múnyng jamanshylyghy bar ma? Tәuelsizdikting býkil 18 jylynda biz osy jolmen jýrmedik pe?

Bizding opponentter bolmysty әdeyilep búrmalap kórsetedi jәne túraqsyzdyqty qalaytyn boluy kerek. Mәselen, Jarmahan Túyaq­bay ashuly keyipte: "Sonda jana últ qay tilde sóileytin bolady?" dep súraq qoyatyn kórinedi. Beyne bir "jana últ" bekitilip qoyyp, ertengi kýnnen bastap bәzbir dekretting negizinde bәrimiz bir tilde ghana sóileuge tiyisti sekildimiz. Týpnúsqadan, Preziydentting QHA sessiyasynda sóilegen sózinen dәieksóz keltireyin: "Qazirgi әlemde últtyq birlik ortaq memleketti birlesip qúru, toleranttylyq, azamattyq jәne mem­lekettik tildi mindetti týrde bilu sekildi jaghdaylarmen anyqtalady. Biz osy jolmen jýruge tiyispiz. Biraq ta búl ýshin uaqyt kerek. Bizge asyghugha bolmaydy".

Sonymen, uaqyt kerek jәne asyghugha bolmaydy. Búl manyzdy sәt. Sondyqtan, jaghdaydy paydalanyp, Múhtar Shahanovqa jәne onyng jaqtastaryna sóz arnaghym keledi: asyghugha bolmaydy, uaqyt kerek.

- Solay bolsadaghy Bolat Ábilov dok­triy­na jóninde búl "shiyki, populistik, bayyptylyghy joq qújat. Tipti biylik osy doktrinany qabyldasa da, ol júmys iste­meytin bolady" dep mәlimdedi ghoy.

- IYә, búl doktrinanyng qaghidattary is jýzinde Qazaqstanda tәuelsizdik jariyalan­ghan sәtten bastap júmys isteude! Eger osy qaghidattar bolmasa, Núrsúltan Nazarbaev eshqashan sondaylyq tabysty bolghan naryq reformalaryn jýrgize almas edi. Qazaq­stan­dyq qoghamgha endirilgen naq osy qaghidattar Memleket basshysynyng bauraushylyq jәne úiymdastyrushylyq qabiletterimen birlesip, Qazaqstannyng TMD-daghy naryq reforma­larynyng kóshbasshysy boluyna, әlemdik qoghamdastyqqa enuine jәne býkil әlemdik qúrmetke ie boluyna mýmkindik berdi.

Bolat Ábilov shiyki, populistik jәne tym bayypsyz mәlimdemeler jasaudan tyiyluy kerek.

- Juyrda ol aldaghy preziydenttik saylaugha qatysatynyn mәlimdedi. Onyng osy mәlimdemesin siz qalay sipattar ediniz?

- Kez kelgen azamattyn, sonyng ishinde Bolat Ábilovting de, preziydenttikke týsuge qúqy­ghy bar. Ayta keteyik, eleuli jәit bar: Ábilov múny sayasy partiyagha silteme jasamastan, tikeley óz atynan mәlimdedi. Al endi Toqtar Áubәkirov, ol da "Azat" BSDP mýshesi, "Svoboda slova" gazetine bergen súhbatynda "eger partiya preziydenttikten ýmit­kerlikke úsynatyn bolsa, búl qadamgha men әzirmin", dedi. Osylaysha, býgingi kýni bir partiyadan preziydenttikten eki әleuetti ýmitkerdi kórip otyrmyz. Mening juyrdaghy "Azat" partiyasyndaghy liyderlik ýshin kýresting bolmay qoymaytyndyghy turaly boljamym tanghalarlyq tezdikpen aqiqatqa ainaldy. Tipti zeriktirerlik eken.

- Al olardyng qaysysy kýshtirek jәne bolashaghy bar?

- Baltash Túrsynbaev. Onyng memleket­tik qyzmettegi (ministr, ýkimette viyse-premier, oblys әkimi, Qauipsizdik kenesining hatshysy bolghan) tәjiriybesi kóp. "Azat" partiyasynda birbasshylyq joq, tәrtip joq, úiym joq jәne, soghan oray, Nazarbaevpen naqty bәsekelese alatyn kandidat joq. Eger bir kandidattyng boyynda Túrsyn­baev­tyng memlekettik júmys tәjiriybesin, Qosa­novtyng mýltiksiz qos tildiligin, Ábilovting sheshendik ónerin, Túyaqbaydyng tabandyly­ghyn jәne Áubәkirovting tanymaldylyghyn jinaqtay alsa, onda jaqsy kandidat shyghar edi. Jekelep alghanda olardyng әrqaysysy 2005 jylghy 4 jeltoqsandaghyday Nazarbaev­qa útylyp qalady. "Azat" partiyasynan 2012 jyly preziydenttik saylau nauqanyna 5 ýmitker qatysady dep oilaymyn. Yaghny Ábilov, Túyaqbay, Qosanov, Áubәkirov jәne Túrsynbaev.

- Qazaqstannyng qazirgi partiyalyq-sayasy alany qanday dep oilaysyz? Kelesi parlamenttik saylauda "Núr Otannan" keyin qay partiya keledi?

- Birinshi orynda "Núr Otan" túrady. Qazir de, bolashaqta da birde-bir partiya biz­ding partiyamen bәsekelesetindey jaghdayda emes. Óitkeni bizde iydeya bar, tәrtip bar, liy­der bar, onyng ýstine ol Memleket basshysy bolyp tabylady. Ekinshi oryngha Maqsút Nәrikbaev bastaghan "Ádilet" partiyasy shygha alady dep oilaymyn. Búl partiya artyq piarsyz jәne dauryqpa danghazasyz-aq ýnemi jәne auqymdy týrde júmys isteude. Eger "Ádilet" qaytadan "Aq jolmen" (Á.Bayme­nov) birigetin bolsa, onda olar "Azatty" ai­tarlyqtay yghystyra alady. "Ádilet" par­tiyasyna Patriottar partiyasy (Gh.Qasymov), "Ruhaniyat" (A.Jaghanova) jәne "Auyl" (Gh.Qaliyev) qosyluy mýmkin. Jekeley búl partiyalardyng birde biri jeti payyzdyq tosqauyldy ensere almaydy. Qazaqstanda sayasy partiyalardyng irilenu ýrdisi sózsiz jalghasady. Búl faktorgha naq sol jeti payyz­dyq tosqauyl yqpal etetin bolady. Jәne búl ong ýrdis. Bizge keyin Parlamentte saylaualdy uәdelerin orynday almaytyn ergejeyli partiyalar qajet emes.

Serikbolsyn Ábdildin bastaghan Kom­par­tiya ózining songhy sózin aitqan joq dep oi­lay­myn. Búl partiya songhy kezde tir­kel­me­gen "Algha" partiyasymen tyghyz odaq­tastyqta júmys isteude. Olar saylauda "Azat­ty" artqa tastaydy dep oilaymyn, biraq ta Par­lamentke óte alatynyna senimdi emespin.

Kez kelgen jaghdayda bolashaq parla­ment­tik saylau qyzyqty bolady. Biraq ta bayypty saylaualdy strategiyasy saylaudan kóp búryn týziledi. Saylaugha deyingi eki aida emes, odan kóp búryn, keyde parlamenttik jarysqa deyin ýsh jyl búryn týziledi. Ayta keteyin, "Núr Otan" partiyasyndaghy juyr­daghy auystyrular osymen týsindiriledi, men elimizding eng kýshti menedjerlerining biri Núrlan Nyghmatulinning keluin aityp otyrmyn.

- Sizding aldaghy jylgha jәne 2012 jylgha deyingi josparlarynyz qanday?

- Aldaghy jyly Qazaqstan EQYÚ-gha tóraghalyq etedi. Búl Qazaqstan ýshin ghana emes, sonymen birge býkil Euraziya ýshin iri oqigha. Preziydent EQYÚ-gha bizding tóragha­lyghymyzdy "jalpyúlttyq strategiyalyq jospar" dep atady. Maghan "Núr Otangha" eli­mizding barlyq sayasy partiyalarymen, ÝEÚ-larmen jәne qoghamdyq qozghalystarmen belsendi ýnqatysugha týsui qajet bolyp kórinedi. Reformalardy jalghastyru ýshin bizge túraqtylyq qajet, sayasy janarudy da barynsha jalghastyru ýshin bizge toptas­qan­dyq qajet. Biz juyrda Varshavada 2009-2012 jyldargha arnalghan adam qúqyqtary jónin­degi jalpyúlttyq jospardyng túsaukeserin ótkizdik. 2010 jyly Qazaqstanda da, Euro­pada da óte kóp týrli sharalar belgilengen. Eng sharyqtau sharasy Astanadaghy EQYÚ sammiyti bolatyny sózsiz. Jyl boyy belsendi júmys isteuge tura keledi.

2012 jylgha keletin bolsaq, eshqanday jasyryp-jabusyz aitarym, ózimning býkil kýsh-quatymdy birtútas preziydenttik komandada Núrsúltan Nazarbaevtyng saylaudaghy jana jenisi ýshin júmsamaqpyn. Búl tikeley Nazarbaev ýshin emes, búl úzaq merzimdi jәne túrlauly damu túrghysynan halyqqa jәne elge qajet.

Avtory: Ángimelesken Petr KARAVAEV, Almaty.

«Egemen Qazaqstan», №413-415 (25812) 11 JELTOQSAN JÚMA 2009 JYL