Memlekettik tәuelsizdigimizdi bayandy etetin sharttardyng birine últtyq sanamyzdyng aiqyndyghy men tarihy jadymyzdyng bekemdigi jatary dau tughyzbas bilem. Endeshe osynau asyl qasiyetterdi halqymyzdyng bitim-bolmysyna, әr úl-qyzymyzdyng túla boyyna tynymsyz egip, shiratyp,  pisire týsu lәzim. Búl ýshin ótken joldardy syn kózben sholyp, sýzip, tiyisinshe - sana men jadqa nәr qúiyp, bolashaq qadamgha qajet tәlim, sabaq ala beru kerek. 1986 jylghy Jeltoqsan - tap sonday kózqarasty talap etetin óte manyzdy,  qasiretti de qasterli kezen.

Qoghamdyq qúrylystyng dýniyeni dýr silkindire auysuyna baylanysty qaulap shyqqan  qalyng kósemge - «sheshen emes joq adam, bәri bilgish, bәri de er» sayasatshylargha - halqymyzdyng ardaqty úly Mirjaqyp Dulatov 1917 jylghy jeltoqsanda mynanday saual tastaghan-dy:

Memlekettik tәuelsizdigimizdi bayandy etetin sharttardyng birine últtyq sanamyzdyng aiqyndyghy men tarihy jadymyzdyng bekemdigi jatary dau tughyzbas bilem. Endeshe osynau asyl qasiyetterdi halqymyzdyng bitim-bolmysyna, әr úl-qyzymyzdyng túla boyyna tynymsyz egip, shiratyp,  pisire týsu lәzim. Búl ýshin ótken joldardy syn kózben sholyp, sýzip, tiyisinshe - sana men jadqa nәr qúiyp, bolashaq qadamgha qajet tәlim, sabaq ala beru kerek. 1986 jylghy Jeltoqsan - tap sonday kózqarasty talap etetin óte manyzdy,  qasiretti de qasterli kezen.

Qoghamdyq qúrylystyng dýniyeni dýr silkindire auysuyna baylanysty qaulap shyqqan  qalyng kósemge - «sheshen emes joq adam, bәri bilgish, bәri de er» sayasatshylargha - halqymyzdyng ardaqty úly Mirjaqyp Dulatov 1917 jylghy jeltoqsanda mynanday saual tastaghan-dy:

«Keshegi qara kýnderde, Júldyzsyz, aisyz týnderde, Jol taba almay sendelip, Adasyp alash jýrgende - Búl kýngi kóp kósemder, Súraymyn, sonda qayda edin? Aqyl tappay daghdaryp, Jan ashyr tappay sandalyp, Bararyn qayda bile almay, Jýrgen bir kýnde san gharyp - Esepsiz kóp sheshender, Jónindi aitshy, qayda edin? Saryarqa sayran jerlerim, Kók oray shalghyn kólderim, Bәrin jaugha aldyryp, Asqar tau, biyik belderim, Qysylyp qazaq túrghanda - Danyshpandar, qayda edin? Atadan bala airylyp, Qanaty synyp qayrylyp, Qasiret tolyp jýrekke, Túrghan bir kezde qayghyryp - Tolyp jatqan qamqorlar, Elde joq edin, qayda edin? Qúlanday ýrkip elderin, Qaldyryp meken jerlerin, Jayau-jalpy, jalanash, Qatyn, bala erlering Ashtyqtan qyrghyn tapqanda - Sypyra jomart, qayda edin? Kedeyding soryn qaynatyp, Maydangha jasyn aidatyp, til joq, kóz joq, basshy joq, Ólimge basyn baylatyp, Jibererde - janym-au, Jan ashyr jaqyn, qayda edin?»

Qúddy 1986 jylghy Jeltoqsan túghyrynan qazirgi tanda qoyylghan ótkir súraqtar dersin. Osylaysha moyyndamaugha úyaty aldynda adal bolghysy keletin әrkimning dәti shydamasa  kerek. Ras, ýstem iydeologiyagha, yaky biyleushi tórege arqa sýieytin jәdigóy de ekijýzdi «bas adamdar» ýshin búlar jay ghana jel sóz, óitkeni olar tarihty ózderi jasaydy. Al arly kisi oilanbay túra almaydy. Kimning kim ekenin - who is who - ishtey «Qayda edin?» túrghysynan tarazylaydy. Ishtey de bolsa qay-qaysysyna da ylayyqty baghasyn beredi.

Azamatty tanudyng birden-bir imandy ólshemin búdan bir ghasyr ilgeride, әleumettik jәne ekonomikalyq ilimderding sonyna jas shaghynda shyraq alyp týsip jýrgen proletariattyng bolashaq kósemi dәl aiqyndaghan bolatyn: «Tariyhqa sinirilgen enbekter tarihy qayratkerlerding qazirgi talaptarmen salystyrghanda ne bermegenine qaray emes, ózderinen búrynghylarmen salystyrghanda jana ne bergenine qaray baghalanady».

Qay zamanda da azamattyqqa syn, adamnyng azamattyghynyng ólshemi, kimning baghasy qay dengeyde túrghanyn ólsher bezben retinde el basyna kýn tughan sәtterdi alu lәzim. Jasyratyn ne bar, әdilet quam dep ot pen sugha әi-shәy joq qoyyp ketetinderding pendeshilik túrghyda útylatyny, kez-kelgen qiytúrqy sýzgige birinshi bolyp tútylatyny belgili. Al  ish eseppen, qadamyn sanap basatyndardyng anqyldaq alghashqylar op-onay shyrmalyp jatatyn torlardan din-aman qútylatyny, aqyry, uaqyty kelgende, belsene qútyratyny da ras. Ótken dәuirler múnday qadamdar men qylyqtardy dәiekter mysaldargha túnyp túr, qazirgi zaman da kende emes...

Ótpeli kezende ótkinshi әdildik saltanat qúryp, jana belsendiler óz bilikterimen dәuirleydi. Sondyqtan ghoy - Jaqannyng  «Qayda edin?» dep qayran qalghany. Sondyqtan ghoy - «Endi býgin kim jaman? Danyshpan emes kim nadan? Qamqor emes, kim jauyz? Jomart emes, kim saran? Kósem emes, kim jaltaq?.. Jetkizdin, alla taghalam» dep kýiingeni. Sondyqtan!

Býginde Seksen altynshy jyl sergeldenin sóz ete beru keybireulerge únamaydy, óitkeni tap sol jylghy Jeltoqsan tolquynyn,  dúrysyn aitqanda - Jeltoqsan kóterilisining jәne sol Kóteriliske kózqarastyng talaylar ýshin bet-perdesi týrilgen sәt bolghany anyq. Standartqa  eti ýirengen kenes elin jappay dýr silkintip, jalpaq әlemdi elendetken sonau qazaq jastarynyng dýrbelendi qozghalysyna kimde-kimning qalay qaraytyny - onyng otanshyldyghynyng shynayy tabighatyna tarazy, әdiletsýigishtigine, azamattyq kózqarasyna ólshem, kriyteriy bolyp tabylady. Shyntuaytqa kelgende, ar men adaldyq ólsheuishine ondaylardyng kóbi shydas bermeydi.

Seksen altynshy  jeltoqsannyng  qaharly ýsh kýni men yzghary «jana 37-ni elestetip» úzaqqa sozylghan qyrghiy-qabaq ahualdyng qayghyly saldarlary, búrmalauly jazalaular turaly az aitylghan joq. Ol - neostalinizmning jan aiqaygha basyp ashu shaqyruy edi. Ol - totalitarlyq jýiening repressiyalau apparaty baghynyshtylaryna kórneki ýlgi bolarlyq terror jýrgizip, jýgensizdikpen tayrandaghan kez bolatyn. Ol - partiya men kenes ókimetining biz es bilgeli beri túnghysh ret jiyrenishti jazalaushylar men baghyndyryp-juasytushylar dengeyine deyin qúldyrauy-tyn. Ol - imperiyalyq kýshterding óz qataryna barlyq qazaq emester men qazaqtardyng jaghympaz da jaramsaq bóligin qosyp alugha, sóitip, qazaq halqy men týrli ólt ókilderi arasyna syna qaghugha  ashyq tyrysqanyn kórsetui-túghyn.

Birtindep alystap bara jatqan 1990 jyldyng jazynda - tәuelsizdikten bir jarym jyl búryn - Jurnalister  odaghy men Oral oblystyq partiya komiyteti úiymdastyrghan «aqtandaqtar» mәselesi jónindegi respublikalyq konferensiya minbesinen men ózindik baghamdy osylay jariya etken edim. Qazirgi tanda esh salmaghy joq búl sózder ol tústa oghash ta qatqyl estilgen - sol konferensiyagha qatysqan bir dos keyin maghan zaldyng siltidey túnyp tyndaghanyn, әr sózimning elektr toghy soghyp titirentkendey әser etkenin aitqan-dy.

Odan beri talay su aqty, bәribir men sonau anyqtauyshymnan eshtene alyp tastamaytyn synaylymyn. Sebebi ol - jýie diyirmeni ózin-ózi әshkerelegennen tughan ashy qorytyndy, tarihy shyndyq bolatyn. Biraq tolyq shyndyq ta emes sekildi, tek búl turaly sәl keyinirek...

Kóterilisshilerge arasha

Totalitarizm shoqparyna qúddy sonyng ózimen birge tughanday jarmasyp, jýiege, biyliktegilerge jaghynu ynghayymen, әiteuir jau tauyp siltep qalugha tyrysatyn jalpanbaylar qysastyghyn mening ózime de tikeley týisinuge tura kelgen edi.

1986 jylghy 17 jeltoqsan kýni  keshkisin men Brejnev atyndaghy jana alannan soghan deyin tek kinolardan, shetel telejanalyqtarynan kózge týsui yqtimal әskery tónkeris yaky revolusiyalyq jaghday sipatty suret kórdim. Ýlken alannyng tórt búryshynda - alaulap janghan  tórt mashina. Órt tili úzaryp, adam toly alang ýstinen tóngen qaranghy aspangha súghyna sinip ketip jatyr. Ortalyq minbening eki qanaty jaghalay tizilgen әsker. Búryn-sondy kózimizge tiridey týspegen túrpatta: múzday bop qúrsanghan qalqandarymen ýreylendire qarauytady. Alang ortasynda - eki  jerge dóngelene shoghyrlanghan jastar. «Ja-sa, qa-zaq! Do-loy, Kol-biyn!» dep, bir auyzdan, bir yrghaqpen  qosyla aighaygha basyp túr.

Ne bolghan múnda? Mynau ne? Sәby óndi bir bala qolyndaghy temeki qorapshasyn bir býiirine qúlap otqa oranyp jatqan avtomobiliding bauyryna qaray laqtyryp jiberdi de: «Á, PPM ghoy», - dep  teris búryldy... Ayaghy aspannan kelgen, órt qúshaghyna berilgen «kóshpeli milisiya beketi»... Órimdey jas qyz mening qayran qalghan anqau saualyma yzaly sarynmen qatqyl jauap qatyp, әlginde myna soldattardyng alang toly qyz-jigitti shoqparmen úryp jayratyp salghanyn, soqqygha jyghylghan jetpis-seksen adamdy әldeqaydan shapshang payda bola qalghan «jedel jәrdem» kólikteri salyp-salyp әketkenin aitty...

Sol týngi saghat ekide biyik dәrejeli partaktiv mәslihat qúrdy. Shamasy, manyzdy jiyn núsqauyn oryndaudy jedel qolgha alghany shyghar, Jogharghy Kenes Tóralqasy apparaty partiya úiymynyng hatshysy 18 jeltoqsangha qaraghan tang qaranghysynan telefondy bezildetip, kommunisterding birqataryn kensege jiyp aldy. Top-topqa bólip, qala audandaryna jiberdi.

Men tap kelgen Oktyabri audandyq partiya komiytetining birinshi hatshysy búnday jaghdaydyng basqa respublika emes, tap Qazaqstanda boluy yqtimal-au dep eshqashan oilamaghanyn aityp basyn shayqap otyrdy... Bir kezde oghan әldekim rasiyamen Aynabúlaqtan ortalyqqa qaray bir ýlken top - kóp adamdar legi shyqqanyn habarlady. Top aldynda qolyn silkiley sóilep, jeke-dara bir belsendi ketip bara jatqan kórinedi. Hatshy kolonnany alangha deyin milisiyamen sebesindep aman-esen aparudy tapsyrdy.... Alangha halyq jasaqshylaryn bastap tanerteng ketken auatkom tóraghasy týsten keyin oraldy. «Qúryp qaldy ghoy qazaq jigitteri, - dep qúpiyalay sybyrlady ol maghan, - ótip bara jatqandarynda shoqparmen bir soghyp qiralang etkizedi de, kóshe jiyegine qaray sýiretip әkete beredi...»

Keshke qaray bizdi audannan óz júmys ornymyzgha shaqyrtty. Jogharghy Kenes Tóralqasy Tóraghasynyng auzymen aitylmaq Ortalyq Komiytette әzirlengen sóz mәtinin qazaqshalaumen shúghyldandyq. Úzamay onyng salqynqandy jýzben jariya etken «birli-jarym búzaqylyq qadam ózgerte almaghan typ-tynysh ahual turaly» kópe-kórneu búrmalanghan, eshkim senbeytin habaryn teledidar shartarapqa taratty...

Qarusyz qyz-jigitterding qalyng qataryna әldeneshe mәrte shabuyl jasaghan  soldattar qarly alanda jýzdegen jandy jusatyp tastady, olardyng oryndarynan túrmay qalghandary qanshama. Jýzdegen kisi týrli jaraqatpen auruhanagha týsti. Áskeriyler úryp-soghyp  jýrip  ústap alghandaryn  jýk mashinalaryna jansyz zat tәrizdi bey-bereket laqtyra tiyep, qoqys shygharghanday, qala syrtyna tasy jóneldi, aidalagha aparyp, samosval qorabynan beyne-bir kereksiz qoqyssha tókti. Ondaghan jigitti alannan óksheley atqylap, taugha qudy. Esepsiz kóp qyz-jigitti milisiya bólimshelerine qamap, nashaqor etip kórsetu әreketterin jýzege asyrugha tyrysty. Ásirese qyzdargha airyqsha qorlyq kórsetken mysaldar tóbe shashyndy túrghyza dýnk-dýnk estilip jatty. Kóshede keshti qoyyp, tapa-tal týste últtyq negizde ústap alu, yaky soqqygha jyghu qalanyng әr jerinde oryn aldy. Alang shetine jәy kórermen retinde taqalghandardyng ózi kinәlige ainaldy, olardy qúpiya organ agentteri týsirgen suretteri arqyly izdep tauyp, әrqaysysyna partiyalyq, komsomoldyq, qylmystyq jaza ýlestiruge kiristi...

25 jeltoqsan kýni tanerteng Jogharghy Kenes Tóralqasy apparatynyng partiya jinalysy bolatyny jayynda habarlandy. Júmystan son, keshke, 17-18 jeltoqsan oqighalary arnayy talqylanbaq. Men jan-dýniyemdi kýizeltken  sәikessizdik jayynda ýndemey qala almaytynymdy úqtym. Aytpaq sózimdi keshke deyin qaghazgha týsirip aldym. Qyzmet kýibenderinen qol qalt etkende ghana shúghyldanghanymmen, negizgi oilarymdy jýielep ýlgerdim, olar qalam úshyna ózderi súranyp túrghan, óitkeni bәri úzaq jyldar boyy qalyptasqan berik ilanymnan tuyndaghan edi.

Sondaghy sózimning aldyn-ala әzirlengen mәtini mynau:

«Konechno, nikak nelizya opravdati etu demonstrasii obmanutoy podstrekatelyamy y nasionalisticheskimy elementamy molodeji, no y nelizya ee slepo osujdati - nado ponimati, porazmyshlyati vsluh, analizirovati situasii, filosofsky osmysliti proiyshedshee y delati pravilinye vyvody. Sleduet priznatisya v tom, chto v etom dviyjeniy glavnym obrazom vinovaty my, vzrosloe pokoleniye, pokolenie obrazovannoe, my, partiyno-sovetskie rabotnikiy.

Atmosfera, sarivshaya v strane do krutogo pereloma v jizny partiy - a iymenno - nastroenie samodovolistva, vsedozvolennosti, stremlenie priukrasiti deystviytelinogo polojeniya del, otryv iydeologicheskoy, propagandistskoy raboty ot jizny postepenno «podgotavlivalo» almaatinskih sobytiy 17-18 dekabrya t.g. Te dolgie gody «blagodushiya» pritupily v nas chuvstvo realinogo, y my ne smogly tvorchesky vosprinyati strategii krutogo pereloma, revolusionnoy perestroyky obshestvennoy jizny v chasty internasionalinogo vospitaniya. Vrode vse my voorujilisi krylatymy frazamy partii, no ne sovsem vnikly v ih suti. My gordo govorily o vajnosty chelovecheskogo faktora, apelliruya ekonomicheskimy siframi, pry etom ne zadumyvalisi o sostavlyaishih etogo pokazatelya dvijushey sily chlena obshestva, ne zadumalisi  o sostoyaniy ego internasionalistskih kachestv y putyah ottachivaniya internasionalizma kajdogo individa.

Formalizm, zaevshiy nashu iydeologichesko-propagandistskui mashinu, po suty ostanovivshiy ego kolesiko, iymenuemoe internasionalinym vospitaniyem, dal znati o sebe v ety dni. Vse chitaly proizvedeniy Lenina po nasionalinomu voprosu v razlichnyh uchebnyh zavedeniyah, no mnogiye, posle  sdachy zachetov y ekzamenov, ih zabyli. Esly kto vzglyanul tuda v ety dni, to nashel by mnogo koe-chego v polizu vyshedshih na ulisy molodeji. Vedi ne sluchayno ony nosily portret Lenina y transparanty s vyderjkamy iz ego trudov. No zarjavevshaya nasha propagandistskaya mashina  tak y ne dogadalasi obiyasniti etoy skandiruishey obmanutoy molodejy to, chto otdelinye vyskazyvaniya vojdya otnosyatsya k konkretnym situasiyam teh vremen y chto na uchenie Lenina nado smotreti v razvitii. Vmesto togo, chtoby podnyati nashih luchshih propagandistov, agitatorov, lektorov, ustanoviti na ploshady y ulisah, priylegaiyshih k ney, gromkogovoriyteli, y raziyasnyati masse nasionalinyy vopros na sovremennom etape, my teryaly vremya na styagivanie k ploshady milisiy y voennoy sily y tem samym, kak ny goriko v etom soznatisya, sprovosirovaly to, chto sluchilosi posle 7ch. vechera 17 dekabrya. Razum gumanista nikak ne mojet opravdati postupky otdelinyh slujak, kotorye pustily v hod dubinki, sapernye lopaty, vodomety, dymovye shashky y daje raziyarennyh sobak na yunoshey y devushek, na 17-20-letnih nashih detey. Vse, komu ne chujd gumanizm, nikak ne soglasyatsya s postupkamy otdelinyh rukovodiyteley predpriyatiy, podgotovivshih spesialino y snabdivshih ludey, privlechennyh v ryady drujinnikov, dubovymy palkami, lomamy iz armatur, kuskamy dorogostoyashih kabeley. Nado smotreti pravde v glaza - k sojalenii, mnogie blustiytely poryadka v ety dny v odin mig okazalisi v roly usmiriyteley y karateley.

Ne luchshim obrazom pokazaly sebya otdelinye iydeologicheskie rabotniki, byvavshie v ety dny v kollektivah. Chem mojno izmeriti tot vred, kotorogo nanosit sekretari raykoma partii, govoryashiy publiyke takie slova: chto vajno dlya vas, chtoby pervyy sekretari SK byl kazahom, ily v magazinah byl hleb? Stoli primitivno-vuligarnoe raziyasnenie partiynogo rabotnika opasney y kovarney daje samyh jestokih rasprav, eto ochevidno y ne trebuet dokazatelistv.

Nikogda, nikto ne smojet razrushiti drujbu kazahskogo y russkogo narodov, veru y lubovi kazahskogo naroda v leninskui partii. Cherez boly y stradaniya nasiy prishly ludy k etomu, vekamy kovaly svyashennye uzy drujby. Ne skaju ob obsheizvestnyh priymerah internasionalistskogo akta kazahskogo naroda, proyavlennye v raznye istoricheskie periody nashey strany. Napomnu lishi o maloizvestnom shirokomu krugu ludey fakte - kazahskiy narod daje togda, kogda v rezulitate strashnogo peregiba partiyno-sovetskih rabotnikov, dopushennogo v provedeniy kollektivizasiy v Kazahstane, poteryal okolo dvuh millionov svoey chislennosti, - ne poteryal veru v partii, v russkiy narod. Sledovatelino, my obyazany svyato hraniti, berechi etu veru y lubovi. Delati vse, dlya togo chtoby nashe podrastaushee pokolenie vyroslo vernymy revolusionnym tradisiyam otsov y podlinnymy internasionalistamy - nash dolg.

Nado reshiytelino otkazatisya ot uproshennogo ponimaniya suty y smysla internasionalizma i, sootvetstvenno, ot shematichnogo vedeniya raboty po internasionalinomu vospitanii. Buro SK pravilino oriyentiruet nas etomu voprosu. Dolg prakticheskih rabotnikov - tvorchesky otnositisya k etomu delu, otbrositi shablony, perestroitisya v myshlenii. Neobhodimo postoyanno pomniti leninskoe trebovanie o tom, chtoby my nikogda ne otnosilisi formalino k nasionalinomu voprosu. Vedi sobludenie takta v nasionalinyh vzaimootnosheniyah - eto prinsip internasionalizma. Lenin uchiyl, chto v proshlom ugnetennye narody iymeiyt povyshennuiy chuvstviytelinosti k voprosam, kasaiyshimsya nasionalinogo dostoinstva y gordosti, vot doslovno: "ny k chemu ne chutky "obiyjennye" nasionaly, kak k chuvstvu ravenstva, hotya by daje po nebrejnosti, hotya by daje v shutku, k narusheniyam etogo ravenstva svoimy tovarishamy proletariyami. Vot pochemu v dannom sluchae luchshe peresoliti v storonu ustupchivosty y myagkosty k nasionalinym menishinstvam, chem nedosoliti".

Hotim my togo, ily ne hotiym, no vsyakoe narushenie takta prinimaetsya za uniyjenie nasionalinogo dostoinstva. Nechego skryvati, v ety dni, da y ranishe, v obshestvennom transporte, na uliyse mnogie iz nas byly sviydetelyamy mimoletnyh negativnyh perepalok, kogda, bezuslovno nezrelye ludi, konechno, dno obshestva, proyavlyaly neuvajeniye, prezriytelino otzyvalisi o korennoy nasionalinosti, vspominaya dorevolusionnye prozvisha. IYmenno takie politichesky negramotnye ludy vosprinyaly neodobrenie molodejiu resheniya Plenuma kak protivostoyanie russkomu narodu. K sojalenii, y v etom dome prihodilosi slyshati nekoe sadistsko-udovletvorennoe vyrajenie koe-kogo, govoryashego, chto nado bylo ne toliko biti, no y pobolishe ubivati, chtoby im ne bylo povadno.

Sobytiya etih dney pokazalo, chto ne vse ryadovye ludy razlichait takiye, kazalosi by, diametralino protivopolojnye ponyatiya, kak internasionalizm y shovinizm, kak patriotizm y kosmopolitizm, ne otlichait ponyatiya nasionalinogo ot nasionalizma. V soznaniy mnogih - mejdu nimy prosto postavlen znak ravenstva.

Net seychas vozmojnosty vdavatisya v podrobnyy analiz deystviytelinosti, vse je priyvedu odin fakt dlya razmyshleniya. Eto kasaetsya nedorabotok organov narodnogo obrazovaniya. Nikomu ne sekret, chto v shkolah s russkim yazykom obucheniya kazahskiy yazyk prepodaetsya formalino, fakulitativno, v osnovnom toliko dlya kazahskih detey. Rodiytely ostalinyh, da y uchiytelya, schitait, zachem zabivati golovu rebenku yakoby nenujnym yazykom. Tem samym, my otkazyvaemsya vospityvati uvajenie v detyah k yazyku, kuliture korennogo naseleniya, t.e. po suty protivorechim internasionalistskim polojeniyam v politiyke partiiy.

Boriba s proyavleniyamy nasionalizma ne budet effektivnoy, esly zadevaytsya legkoranimye nasionalinye chuvstva naroda. Vspomniyte istorii boriby partiy protiv velikoderjavnogo shovinizma y mestnogo nasionalizma, traktovku partiy o tom, chto nasionalizma porojdaet shovinizm. Perejitky etih uklonov k sojalenii y nyne iymeiyt mesto. Poetomu, vo-pervyh, nado pomniti, chto uchet y zaigryvanie s nasionalinymy chuvstvamy - sovershenno raznye veshi. Vo-vtoryh, nado pomniti, chto s kajdym uklonom, budi to nasionalizm predstaviyteley bolishoy nasii, ily eto nasionalizm predstaviyteley maloy nasii, borolisi protiv nih kommunisty sootvetstvuishey nasii, borolisi tak, kak mudro uchila partiya. Eto nam nado pomniti. Mne gluboko zapaly v dushu slova russkogo kazahstanskogo pisatelya, proiznesennye im na plenume Soiza pisateley y obrashennye protiv shematichnogo ponimaniya internasionalizma. Nemalo mnogonasionalinyh dereveni v respubliyke, govoril on, y v kakoy by iz nih ny poshel, sredy ryadom jivushih - kazah znaet obyazatelino dva yazyka, nemes - tri, a russkiy - odiyn. Samomneniye, soznanie nekoey iskluchiytelinosti, govoril on, ne pozvolilo nam vosprinyati svoevremenno izvestnui knigu Suleymenova. Ne budu dalishe vdavatisya v podrobnosti, no kogda ety otrisatelinye kachestva, samokritichno vskrytie etim mysliytelem, obnarujatsya v obyvatelyah, v ludyah s melkoy dushoy, netrudno predstaviti sebe posledstviy v nasionalinyh vzaimootnosheniyah.

Sbliyjenie y sliyanie nasiy - eto zapisano v Programme partii. No partiya ne otrisaet, chto eto istorichesky dolgiy prosess. Vse je my, prakticheskie rabotniki, tak zahvacheny perspektivoy sliyaniya nasiy, chto proyavlyaem poroy v svoih deystviyah neopravdannui speshku. Toroplivosti y pospeshnosti v sbliyjeniy y sliyaniy nasiy mojet lishi povrediti delu polnogo y okonchatelinogo utverjdeniya doveriya mejdu narodami. Lenin ukazyval, chto prochnogo soiza narodov nelizya osushestviti srazu, do nego nado dorabotatisya s velichayshey terpelivostiu y ostorojnostiu, chtoby ne isportiti delo, chtoby ne vyzvati nedoveriya.

Tem bolee ne pomogaet etomu delu knut.

V ety dni, vse kommunisty y komsomolisy, popavshiyesya v ruky organov v periody oblav, besprekoslovno iskluchautsya iz partiy y iz komsomola. Ustraivaitsya doprosy, tovariysheskie sudy, a teh, kto ne vypushen eshe na volu, ochevidno, jdut nastoyashie sudy. Poskoliku my ne ryadovaya partiynaya organizasiya, a partiynaya organizasiya apparata Prezidiuma Verhovnogo Soveta respubliki, ya vnoshu takie predlojeniya: 1/ nado otbrositi vsyakui predvzyatosti pry rassmotreniy del uchastnikov demonstrasii, otbrositi vo imya budushego, otlichati obmanutyh ot podstrekateley. Ih luchshe y pravilino - ne nakazyvati, a prosveshati y vospityvati. 2/ neobhodimo strogo stprositi s teh, kto osobo userdstvoval, nahodyasi v ryadah blustiyteley poryadka - soldat, milisionerov, drujinnikov, takje s gorodskih obyvateley y huliganov, y takje vesty s nimy vospitatelinui rabotu v internasionalistskom plane.

Rezume takoe: sam fakt obrasheniya SK partii, Sovmina, Prezidiuma Verhovnogo Soveta respubliky pravilinyi. Mudro postupila partiya, chetko raskladyvaya eto yavlenie po polochkam v soobsheniy TASS. Nasha zadacha - vsemerno sposobstvovati dalineyshemu ukreplenii drujby narodov, pomochi eshe bolee tesnomu splochenii vseh sloev naseleniya vokrug partiy vo imya kommunizma».

Ádettegidey bas shúlghu rәsimimen ótuge tiyis partiya jinalysynda búl sózding aityluy parlament tóralqasy apparaty kommunisterine tóbeden jay týskendey әser etti. Kópshiligi ishten tynyp, әlipting artyn baqty, al solaqay sholaq belsendiler ahualgha sergek beyimdelip, mening "qighash" pikirlerimdi nysanagha alu arqyly kózge týsip qalugha tyrysyp jatty.

Qatardaghy Shuliga degen jauapty qyzmetker «sayasy túrghyda osynsha qauipti Qoyshybaevpen búdan bylay qaytip qatar qyzmet atqaratynyn» bilmey «qinaldy». Bólim mengerushisi Dunaev qaramaghyndaghy qyzmetkerining esimi men әkesining atyn asa bir jyly iltipatpen atap, onyng «beysayasy sózdi eleusiz qaldyrmay, sheshimdi týrde toytarys bergen belsendiligine» rizashylyghyn bildirdi, partiya komiytetteri aldynda solqyldaqtyq kórsetpey, mening osynau kýmәndi sózime sayasy bagha beru kerektigin sózining sonynda shegeley ketti. Qatardaghy jauapty qyzmetker Zubchenko kommunisterdi mening sózimnen «batyl týrde irgeni aulaq salugha» shaqyrdy. Bólim mengerushisi Jabaghina da ózining sol kýnderi әldebir oblys ortalyghynda qaydaghy-bir ship-shiyki balalardyng kóshege shyghyp kóterilgenine toytarys beruge qatysqanyn ayan etip, әlgi belsendi әriptesteri nobaylaghan tónirekte úrandatty.

Obaly neshik, jinalys sonynda bayandamashy, Jogharghy Kenes Tóralqa Tóraghasynyng orynbasary Chernyshev mening sózime toqtalyp, biraz kemshilikti oryndy ashqanymdy moyyndady. Basshymyzdyn  onday saliqaly taldamasy, alayda, sayasy belsendilikteri oida joqta keremet sergy órlep ketken qyzmettesterime asa әser etpedi. Olar menin  qolymnan sózimning jazbasha mәtinin «qyraghylyqpen» qaghyp aldy da, mashinkagha bastyryp kóbeytip, tiyisti oryndargha jóneltip jatty...

Jalghasy bar...