Kez kelgen memleketting sayasy mәdeniyeti obektivti jәne subektivti faktorlardyng ózara sharttarymen, ózara baylanystardyng nәtiyjesinde qalyptasady.  Post-kenestik sayasy mәdeniyetting negizgi janalyghy jәne  qúrylymdyq bólimi oppozisiya fenomeni men oppozisiya instituty bolyp tabylady. Búl qúbylystyng qyr-syrlary  jana sayasy dәstýr salynyp jatqan  ótpeli nemese tranzittik kezenge tәn.

Atalghan instituttyng manyzdylyghyn joqqa shygharmay-aq qoyalyq, degenmen Qazaqstanda oppozisiya instituty tolyghymen qalyptasty ma? -  degen súraq tuyndaydy. Bar bolsa, onyng sapasy qanday? Qazaqstanda shyn mәninde oppozisiya bar ma degen saualgha qatysty da býgingi kýni qarama-qayshy kózqarastar jetip artylady.

Keybireulerding pikirinshe, Qazaqstandaghy oppozisiya dep jýrgen sayasy qúrylymnyng basym kópshiligi shynayy oppozisiya bolyp tabylmaydy. Olar tek, Batys aldynda demokratiya men oppozisiyanyn, sonymen qatar kóppartiyalyqtyng bar ekendigin kórsetu ýshin ghana qúrylghan sayasy eles.

Basqalary, meninshe, azshylyghy, oppozisiyanyng bar ekendigin moyyndaydy, biraq ol әli de jetilmegen kýide esepteydi. Shyntuaytyna kelgende oppozisiyanyng dengeyi men sapasy últymyzdyng aldynda túrghan biyik múrattar men mindetterge say kelmeydi.

Damyghan elderdegi oppozisiyanyng týr-sipaty bizde joq ekendigin eskere otyryp, búl mәseleni taldap kóreyik.

Kez kelgen memleketting sayasy mәdeniyeti obektivti jәne subektivti faktorlardyng ózara sharttarymen, ózara baylanystardyng nәtiyjesinde qalyptasady.  Post-kenestik sayasy mәdeniyetting negizgi janalyghy jәne  qúrylymdyq bólimi oppozisiya fenomeni men oppozisiya instituty bolyp tabylady. Búl qúbylystyng qyr-syrlary  jana sayasy dәstýr salynyp jatqan  ótpeli nemese tranzittik kezenge tәn.

Atalghan instituttyng manyzdylyghyn joqqa shygharmay-aq qoyalyq, degenmen Qazaqstanda oppozisiya instituty tolyghymen qalyptasty ma? -  degen súraq tuyndaydy. Bar bolsa, onyng sapasy qanday? Qazaqstanda shyn mәninde oppozisiya bar ma degen saualgha qatysty da býgingi kýni qarama-qayshy kózqarastar jetip artylady.

Keybireulerding pikirinshe, Qazaqstandaghy oppozisiya dep jýrgen sayasy qúrylymnyng basym kópshiligi shynayy oppozisiya bolyp tabylmaydy. Olar tek, Batys aldynda demokratiya men oppozisiyanyn, sonymen qatar kóppartiyalyqtyng bar ekendigin kórsetu ýshin ghana qúrylghan sayasy eles.

Basqalary, meninshe, azshylyghy, oppozisiyanyng bar ekendigin moyyndaydy, biraq ol әli de jetilmegen kýide esepteydi. Shyntuaytyna kelgende oppozisiyanyng dengeyi men sapasy últymyzdyng aldynda túrghan biyik múrattar men mindetterge say kelmeydi.

Damyghan elderdegi oppozisiyanyng týr-sipaty bizde joq ekendigin eskere otyryp, búl mәseleni taldap kóreyik.

Birinshiden, Batys demokratiya elderining barlyq oppozisiyalyq úiymdary men partiyalaryn alyp qaraytyn bolsaq, olar sayasy jýiening qúramdas bóliginde ómir sýredi. Yaghni, sol memleketterding sayasy jýiesining ishinde bolyp tabylady. Sayasy jýiening óz ishindegi marginaldy nemese ulitra solshyl, nemese ulitra onshyl úiymdardy sanamaghanda sayasy jýiening erekshelikterimen baylanysty obektivti jәne subektivti shekteulerding bar ekeni mәlim. Biraq, oppozisiyanyng ózi qanshalyqty damyghan? Ony ókimet moyyndaugha qanshalyqty dayyn?

Ekinshiden, Batysta oppozisiya  «bәrinen bas tartu» sayasatyn ústanatyn úiym bolyp tabylmaydy.

Tipti Reseyde de RFKP býgingi tanda qúndylyqtar evolusiyasy men sayasy mәdeniyetting ýlgisi bola bilude. Býgingi Reseyding Kommunistik partiyasy baysaldy  parlamenttik partiya.

Qazirgi tanda bizding qoghamda oppozisiya mәrtebesi men onyng qoghamdyq mәni kýnnen kýnge tómendep  «qúldyrap»  sayasy devalivasiyagha úshyrap barady Búl nelikten?

Bizding oiymyzsha birneshe  faktorlar bar.

Birinshiden, Qazaqstandaghy oppozisiya ýsh jaghdaymen bólingen: kóp jyldyq úrys-keris negizinde, túlgha aralyq kóre almaushylyq jәne jek kórushilik;  týrli strategiyalar; iydeyanyng bolmauy (joqtyghy).

Oppozisiyanyng rulyq әseri men nashar genetika. Oppozisiyanyng ózi qashanda elita biyligining ishki bólinui men kelispeushilikting nәtiyjesi bolyp tabylady.Kóptegen sayasy «keyipkerlerdin» biylik qúrsauynan bosauy, yghystyryluy, shygharyluy ylghy da bas arazdyqqa nemese oppozisiyagha tikeley jol bolyp tabylady. Belgili sayasy qúndylyqtardyng iyegeri bolmaghandyqtan bizding oppozisiya jyly orynynan ketken biylik ókilderining shtabyna ainalyp otyr jәne biylikten bir «semiz» úsynys týsse barlyq prinsipterin dogharyp qoyyp biylikting qúshaghyna qúlaghansha asyghady.

Alayda belgili sebeptermen  «semiz» úsynys týspese, keremet oppozisionerge ainalyp  partiyalardyng qataryna qosylyp, Abay  «bas -basyna by bolghan ónsheng qiqym» demekshi betaldy synmen ainalysady da otyrady. Ýy ishinde býlik shygharudyng  nәtiyjesinde biyik maqsattardy ansau tek mýldem mýmkin emes qoy. Oppozisiya alghashynda merkantilidi, jeke bastyng mýddeleri túrghysynan jasaqtalghandyqtan, qúndylyqtar men iydeyalar olargha kóp «jaraspaydy». Osydan oppozisiyanyng belsendiligi men sayasy baghdarlamasynyng qogham aldyndaghy manyzy men mәni arzandap jatady.

Jalpy, oppozisiya tarihy - búl ózara bas arazdyq pen intriga tarihy. Oppozisiya ókilderi ózderining negizgi kýshin yzaly ókpege jәne bir-birining bedelin týsiruge júmsaydy. Áriyne múnday «shataq minez» halyq pen qoghamdy sharshatyp qana qoymay jalyqtyra bastasa da, olar әli de bir-birin «tistep» júlqylaudan jalyghatyn synay tanytpaydy.

Oppozisiyanyng iydeyasynyng jan-jaqqa shashyrap ketkendigi kelesi nәtiyjege alyp keldi: bireuler biylikpen júmys isteuge dayyn bolsa, basqalary barlyghyn «joqqa shygharu» prinsiypin ústanyp, múnyng aqyry oppozisiyany marginizasiyalaugha әkep soqtyrdy. Ayghay-shushyl oppozisiyanyng renishi men ýzdiksiz qynqyly qoghamdy sharshatqandyghy anyq.Kez kelgen, tipti demokratiyalyq qúndylyqtargha shyn berilgen azamattardyng ózi ishtey «Jeter! Bir nәrse turaly qansha aita beruge bolady!» dep talap qoya bastady qazir. Shynyn aitu kerek, býgingi biylik iydeologtarynyng tarapynan oppozisiyagha baghyttalghan  syn oppozisiyamen kýresuge emes, oghan yaghny oppozisiyagha býgingi kýn tәrtibine sәikes halyqaralyq standarttargha say pozitivti baghdarlama jasaugha kómektesuge baghyttalyp keledi. Biylikke shynayy aliternativanyng  bolmauy, tek oppozisiyanyng ýlken mәselesi ghana emes, sonymen qatar biylikting de ýlken problemasy bolyp tabylady.  Ayaqqy kezderi  oppozisiya «ókimet  bizding iydeyalarymyzdy úrlady» dep kinәlaudy «modagha» ainaldyryp aldy. Kez kelgen memleketting oppozisioneri onyng iydeyasyn ókimet úrlasa, ózin  baqytty  seziner edi. Biraq bizde olay emes.

Oppozisiya dep atalyp jýrgender óz jaqtastaryn biriktirip, jana jaqtastar jasau «iydeyasyn» qalyptastyra almay otyr.

Bizding búl arada Sosial-demokratiyalyq partiya men Azat partiyasynyng ajyrasyp  odan keyin qaytadan «otau  qúryp» jatqan is-qimyldary birin-biri týsiniksiz mahabbatpen únatatyn otbasynyn  tirshiligin eske týsiretin bolghandyqtan sóz shyghyndaghymyz kelmeydi.

Al oppozisiyanyng ataqty úrany «Nazarbaevsyz Qazaqstan» býgin jay adam túrmaq oppozisiyanyng ózine әser ete almaydy.Óitkeni siz  Qazaqstandy qalay Nazarbaevsyz elestete alasyz jәne osy úran naq shyndyq bolsa oppozisiya ókilderi nege әrqashan Nazarbaevpen kezdesudi talap etedi?

Demek, belgili «shayan, aqqu, shortan» mysalyndaghy oqigha qaytalanyp otyr. Biz  oppozisiyanyng tek osy «janashyldyqtarymen» toqtaluymyzgha bolatyn edi, biraq «quyrdaqtyng kókesin týie soyghanda kórersin» degen maqalgha say osy oidy әri qaray jalghastyrayyq.

Bizding oppozisiya ayanyshty, jylauyq. Ol ýnemi qoghamda  ózin ókpeli adam keyipinde kórsetedi. Al, ókpeleu ómirde bolsyn, sayasatta bolsyn ol tiyimsiz ghana emes sonymen qatar ziyandy nәrse. Bizding halyq ejelden ókpelilerge tilektes bolghan, biraq qoldamaghan. Bizding elde ókpelilerdi jaqsy kóredi degen ataqty mәtelding qazirgi kýnde ózektiligi joq. Halyq, qogham  kózderi jasqa tolghan sayasatkerler tobyn emes kýsh izdeydi, myqty túlghalardy izdeydi.

Eng negizgisi oppozisiya tek el ishinde ghana emes shet elge de shaghym týsirgish.Al búl bolsa, el ishinde jaghymdy imidj qúrugha júmys almaydy. Kóbine, kópshilik búl fenomendi «kenestik jýieden» qalghan ósek tasu men         «domalaq aryz» esebinde qabyldaydy.Pushkin «synaugha tek memleket ishinde bolady, shet elde bolmaydy» degen eken.

Jogharyda aitylghan faktilerdi eskere kelgende bayqaytynymyz, oppozisiya týsinigi bizde qazirgi kýni qúndylyqtar inflyasiyasyna úshyrap «tehnikalyq defolitqa» jaqynday týsude. Eski dogmalar men tehnologiyalargha sýiene otyryp jeniske jetu mýmkin emes.

Endi ókimetting qalay júmys isteytin qarastyrayyq: songhy jyldary IShÓ-nyng eki eseden kóp ósui, orta ailyq kólemning eki ese ósui, ipotekalyq túrghyn ýy mәselesin sheshken memleketterding biri Qazaqstan bolyp otyr.  «Jol kartasy» әlemdegi eng ýzdik infrakúrylymdyq  jobalardyng biri.

Áriyne, osy jaghymdy jayttardy  el Preziydent Nazarbaevpen jәne «Núr Otan» partiyasymen baylanystyrady.

Jana menedjmentting keluimen «Núr Otan» partiyasynyng býkil jýiesi mýldem basqasha júmys istey bastady. Partiya býkil qoghamnyng kýn tәrtibining moderatory bolyp keledi.

Ýkimetpen  túraqty dialog barysynda, partiya qúrylys pen joldardy jóndeuge, auyl mamandaryn ýimen qamtamasyz etuge, zeynetaqy men ailyq jalaqyny tóleuge bóletin qarajattyng úlghangyna qol jetkizedi.

Partiyanyng «bolashaqtyng ózindik kelbeti», elding strategiyalyq damuy payda boldy. «Núr Otannyn» aldyna qoyghan maqsatynyng eng bastysy - azamattardyng ómir sýru dengeyin kóteru, Qazaqstandy túrugha jayly, kýshti, bedeldi jәne joghary tehnologiyaly memleketke ainaldyru bolyp tabylady.

Endi myna súraqqa keleyik. Daghdarys aldynda memleket ózin qalay ústady? Tek 1 jyl búryn ghana oppozisiyanyng keybir jigerli ókilderi daghdarys qúbylystarynyng apatty úlghangyn, kәsiporyndardyng jappay jabyluyn, ýlken júmyssyzdyqty boljamdaghan bolatyn.

Alayda, býgingi kýni ókimet әlemdik daghdarys qiynshylyqtaryn oidaghyday jenip shygha bastady. Dýnie jýzi sauda úiymy Qazaqstan ókimeti is-qimyldaryn tek pәrmendi ekenin ghana moyyndamay basqa da elder ýshin tiyimdi әreket dep esepteydi. Búghan qosa, Mәsimov ýkimetining әreketteri  arqasynda, býgingi kýni ónerkәsip óndirisining úlghangyn jәne inflyasiyanyng tómendeuin bayqap otyrmyz.

Eger oppozisiya ókilderining barlyq sózderine  zer salyp taldap shyqsaq, tek negativpen el damuynyng nashar jolyn ghana kóre alamyz. Árdayym «jamandyq» turaly sóileytin adamdar jaghymdy bolyp qabyldanbaydy da qoghamdyq-sayasy qoldau da joyylady.

Demek, oppozisiya tek ókimettikke ghana qarsy shyqpay, sol  qoghamdy qalyptsatyratyn iydeyalarmen jәne naqtyly jobalarmen qamtamasyz etui qajet. Býgingi kýni oppozisiya búl jóninde qúzyrsyz.

Qarin Erlan, Ábdighaliyev Berik, Sarymov Aydos siyaqty qayratkerler ruhaniy-gumanitarlyq salada eshqanday materialdyq qorlary bolmasa da qoghamgha paydaly kóp qyzmetter jasap jýr (oppozisiya partiyalary men olardyng jetekshilerine qaraghanda).

Eshqanday resursry joq Múhtar Shahanovtyng ózi býkil oppozisiya jasay almaytyn tektonikalyq qozghalys jasaugha qabiletti. Oppozisiyanyng iydeyalyq  haldegi ayanyshty jaghdayyn osydan da kóruge bolady.

Biylikti sayasy biylikti  monopoliya jasady dep kinalaytyn oppozisiya jas buyn ókilderin tәrbiyeleuden ada. Óitkeni oppozisiya basshylary ózderining jyly orynynan airylyp qalamyz dep qorqady. Qarap kórinizdershi, býgin eshbir oppozisiyalyq partiyanyng jas qanaty joq. Oppozisiya ókimetti oppozisiyalau qúqyghyn monopolizasiyalady.

Al endi ne isteu kerek?

Bizge elimizding sayasy jýiesin moyyndaytyn, halyqaralyq tendensiyalargha sәikes keletin naghyz halyqtyq oppozisiya qajet. Ony biylikting ózi jasauy kerek. Ol oppozisiya qazaqtyng tarihyna, mәdeniyetine, salt-dәstýrine qyryn qaramaytyn boluy kerek. Ol biylikke qarap әrqashan jylap otyrmaytyn boluy kerek.