Studentpiz. 2 kurs.  Qu bas toy-duman ýshin domalar shaq. Qúdaydyng jarylqaghany shyghar, sauyq-sayrannan kende qylmady bizdi. Sonday kýnderding bir kýni qúrbymyzdyng auylyna «studenttik sapar» shektik. Artynyp-tartynyp, tobymyzben topyrlap Sozaq ónirinen bir-aq shyqtyq. Myng bir týn ertegisindegi hordyng qyzdarymyz. Auyl aghayyndary bizge tanyrqay qaraydy. Al biz  bolsaq súqtanghan kózderde sharuamyz qansha, býkil auyldyng shanyn basymyzgha kóteremiz. Qyzyqtyng kókesi alda eken. Qas qarayghanda Sholaqqorghandyq «saydyng tasynday» jigittermen bas qostyq. Tanystyq. Til tabystyq. Búl jigitter ónkey sen túr, men atayyndardyng «sortynan» bolyp shyqty. Ónerding mayyn jiliktep shaghady. Ishinde suyryp salma aqyndar da jýr. Qalanyng sujúqpas jylmaqaylarynday emes, dalanyng tabighatynday darqandyq bar. Óleng shumaqtaryn birinen song birin  tógip jatyr. Búrynghynyng sal-serilerine teneysing eriksiz. Keshting kórki qyzyp ketti. Al da jarys... Qyzdar jaghy sypayylanyp  tura «barbi» quyrshaghy bola qapty. Ángimemizding jarasym tapqany sonshalyq, sózden kókpar jarystyryp kettik. Birinen song biri  óner kórsetti. Tost kezegi eleusiz ghana oy quyp otyrghan Súltan esimdi jigitke keldi. Onyng bar joghy tipti bilinbegen. Asaba jigitting tanystyruynsha «Sozaqtyng Sokraty». Nege Sokrat ekeni beymәlim bolghasyn, júrt du kýldi.

Studentpiz. 2 kurs.  Qu bas toy-duman ýshin domalar shaq. Qúdaydyng jarylqaghany shyghar, sauyq-sayrannan kende qylmady bizdi. Sonday kýnderding bir kýni qúrbymyzdyng auylyna «studenttik sapar» shektik. Artynyp-tartynyp, tobymyzben topyrlap Sozaq ónirinen bir-aq shyqtyq. Myng bir týn ertegisindegi hordyng qyzdarymyz. Auyl aghayyndary bizge tanyrqay qaraydy. Al biz  bolsaq súqtanghan kózderde sharuamyz qansha, býkil auyldyng shanyn basymyzgha kóteremiz. Qyzyqtyng kókesi alda eken. Qas qarayghanda Sholaqqorghandyq «saydyng tasynday» jigittermen bas qostyq. Tanystyq. Til tabystyq. Búl jigitter ónkey sen túr, men atayyndardyng «sortynan» bolyp shyqty. Ónerding mayyn jiliktep shaghady. Ishinde suyryp salma aqyndar da jýr. Qalanyng sujúqpas jylmaqaylarynday emes, dalanyng tabighatynday darqandyq bar. Óleng shumaqtaryn birinen song birin  tógip jatyr. Búrynghynyng sal-serilerine teneysing eriksiz. Keshting kórki qyzyp ketti. Al da jarys... Qyzdar jaghy sypayylanyp  tura «barbi» quyrshaghy bola qapty. Ángimemizding jarasym tapqany sonshalyq, sózden kókpar jarystyryp kettik. Birinen song biri  óner kórsetti. Tost kezegi eleusiz ghana oy quyp otyrghan Súltan esimdi jigitke keldi. Onyng bar joghy tipti bilinbegen. Asaba jigitting tanystyruynsha «Sozaqtyng Sokraty». Nege Sokrat ekeni beymәlim bolghasyn, júrt du kýldi. «Sozaqtyng Sokraty» ornynan asyqpay túrdy da, eki kózin qabyrghagha qadap, әngimening bissimillәsin әlemning bastau búlaghy jaratylys turaly danyshpandardyng kommentariyinen bastasa bola ma. Sharaptyng buyna qyzyp alghany alabúrtqan jýzinen kórinip túr. Sizge ótirik, maghan shyn, oilary ornymen qalanghan kirpishtey jinaqy, sózderi tasqa qashalghanday úqypty.

-         Aqiqatty izdegen adam «filosofiya» atty raktan da jaman aurudyng azabyn tartady. Azabyn dep dórekilemey-aq qoyayyn, ghajabyn. Ómirdegi ózimning bar-joghymdy tars úmyttym. Nisshe, Haydegger, Gusserli, Gegeli, Kant, Ibn Rush, Ál Farabiylermen «súhbattastym». Olardyng iydeyalarymen mening shiyki oilarym ýilesim tabatyn. Sonda kózim anyq jetkeni, ghylymnyng búl salasy myna qaynaghan tirshilikting mәnin týsindirip qana qoymay, ondyrmay adastyrady. Adastyryp qana tynbay, qayta ýiirindi tapqyzady. Men sol ýshin filosofiyany sýidim!

Súltannyng myna әngimesine tang qalghanym sonshalyq, auzymdy ashyp sileyip  qalyppyn. «Ózinnen zor shyqsa, eki kózing sonda shyghady» degen osy shyghar. Búl jigitting osynsha bilimdi  qay uaqyttan beri boyyna sinirip ýlgergenine tanmyn. Osynday danyshpannyng týsimde emes, ónimde kezdeskenine tanmyn. Eki qolyn erbendete sozyp,  jan-tәnimen tútas qozghalyp, qabyrghamen sóilesip túr ol. Bir kezde qúrdastary esine týsken boluy kerek, jan-jaghyna qarap:

-         Sizder týsinesizder me? Filosofiyadan boyyn aulaq salghan osy qoghamda tuylghanyma ókinem! Qatty ókinem! Orta ghasyrda ómir sýrsem búlay beker sandalyp jýrmes em. Traktat, esse, tym bolmaghanda Kafkaday kýndelik jazyp qaldyrar em úrpaqqa. Batystyng keketip-múqatuyna jaqsylap toytarys berip, Shyghys filosofiyasynyng órisin keneytuge ýles qosar em. Gegeliding dialektikasy tóniregindegi aitys-tartystargha nýktening songhysyn qoyyp, júrtty tynyshtandyrar em. Filosofiya ghimaratynyng «jana qúrylysyn» bastau ýshin, eskining kózin biteu mindetti týrde kerek emestigin teoriyalyq túrghyda dәlelder em. Qalay desek te, ol kezde filosofiyanyng órleuine júrttyng talghamy sebepshi edi. Adamdardyng mýddesi,  talghamy biyik qana emes, ÚLY  bolatyn. Tipti oilau dengeyining joghary bolghany sonshalyq, Qytaydiki, Shyghystiki, Ýndistandiki, Batystiki dep bóle-jaryp qaraytyn. Al qazir she? Biregeylenu degen «әzireyil» shyqty.  Týsinik birizdi. Erekshe qabiletti jandardy óz basym talay izdedim. Beker izdeppin. Japoniyanyng jer qoynauynan qazba baylyq dәmetkendey bolyppyn. Myna bizder úsaqtalyp ketkenbiz. Eng bolmaghanda romantikalyq saryndaghy filosofiyalyq  shygharmalardy da týsinbeydi qazirgiler. Qúday-au, tili  jenil Konfusiydi oqyp, sodan aqyl súrasaq qaytedi, a? - dep ishindegi zapyran bop qatqan zaryn aqtaryp saldy.

Júrt tym-tyrys. Bәri bir-birine qarap «mynau jyndanghan ba?» deydi. Aldymda Súltan emes, qúddy Oralhan Bókeyding Taghany (Atau kere povesti) sóilep túrghanday.  Qolyndaghy araqty tartyp jiberdi de, ornyna sylq etip otyrdy. Ángimesi janyma mayday jaqqanyn sezdirgim kelmey, ishtey tebirenip, syrttay bedireyip túrmyn. Ýnsizdikti juyp-shaymaq bop asaba jigit «Al, qyzdar, endeshe kelesi tostty Pәlenshege bereyik» dep búryp әketti. Súltan ishtegi kýiigin júrtqa kórsetkisi kelmedi. Sytylyp ashanagha  shyqty. Apyraqtap-tapyraqtap men de sonynan ilestim.

-          Siz... (menen ýsh jas ýlkendigin eskerip) nege ghylym qumadynyz? Filosofiyany qashannan beri oqyp ýlgerdiniz?

-         Men oqugha týser jyldary ekonomist, zanger bolu «moda» edi.Talapkerler japatarmaghay jabysqan ekonomika fakulitetine men de týstim. Tórt jylym ekonomikany emes, filosofiyany oqumen ótti. Oblystyq, qalalyq, audandyq kitaphanalarda men oqymaghan filosofiya qalmaghan shyghar, sirә. Senesing be, diplom alghanda ghana ózimning «ekonomist» ekenim esime týsti. Aspan ainalyp jerge qúlaghanday esimdi jinay almay qaldym.. Auylgha kelgen son, filosofiyamen qoshtastym. Amaldyng joghynan. Kýnkóris ýshin...Filosofiyalyq oilar sanamnyng terezesin qaqpasyn dep quystaryn bekitip tastadym. Sodan bastap, oishyl atalarymmen kórispegeli qashan!

-         Qazir nemen shúghyldanasyz?

-          Bankte menedjer bolyp isteymin. Júmysym oy quudan saqtandyratyn  júmys.

-         Jinaghan bilimdi kәdege jaratasyz ba?

-         Qaydaghy kәde! Sanamda  qatpar-qatpar bolyp siresip jata beredi. Qúsa bolamyn keyde. Mening halimdi eshkim týsinbeydi. Filosofiyany «júmyrtqa birinshi jaralaghan ba, әlde tauyq pa» degen súraqpen bas qatyratyn myljyng ghylym dep týsinedi osy júrt. Olay emes. Tanymdy, aqyldy keneytetin filosofiya ghana. Siz jaqsy habardarsyz, qazir adamnyng aqylyn joghaltatyn, nemese adamdy aqyldan alshaqtatatyn nebir  zattar payda boluda. Álgi Z.Freyd aitqanday «beysanalyq» әreketter joghary oryngha shyghyp ketti. Adamdar myna әlem týgili, óz-ózderine súraq qoymaydy. Mәselen, Haydeggerding «Metafizikasyn» alayyq. Filosof ózine metafizikalyq súraq qoi arqyly, jauabyn izdep tabady. Barlyq zattardyng dýniyege qatynasyn zertteu ýshin, siz bilesiz be, adam myna tirshiliktegi ózining kýibenin, ómir sýrudegi qatyp qalghan zandylyqtardyng bәrin qúrbandyqqa shaluy kerek. Sýitip  óle-ólgenshe ghylymy ghúmyr keshui tiyis. Al endi jan-jaghynyzgha qaranyz. Joq, jogharygha, anau shetinen tәkappar, ózimshil ghalymdargha qaranyz. Qaysysy Haydegger, Nisshe bolyp ózderin qúrbandyqqa shalyp otyr, a? Qaysysy ghylymy ghúmyr keship jatyr? Qaysysynyng ghylymgha degen shyn mahabbaty bar? Ghylymy ghúmyrdyng qanday azap ekenin olar sezedi, sondyqtan basyn bәigege tikkisi kelmeydi. Ghylymnan góri jan tәtti, jenil ómir jaqsy. Bizding qazaqtan nege әlemdi auzyna qaratatyn súnghyla oishyl shyqpay jatyr? Nege? Shyghuy kerek. Qúday batysqa bergen úlylyqty qazaqqa bermedi deysing be? Bergen. Bizde baghalanbaydy. Baghytymyz bayaghyda, kenestik kezende joghalghan. Qalay deysiz be? Kenes ókimeti júrt oishyldanyp ketpesin dep, nemisting klassikalyq filosofiya ókilderin, tipti ony aitasyz grekting danyshpandarynyng birazyn oqytpay,  enbekterin jasyryn ústady. Sonyng kesirinen nebir qazaq oishyldary «jórgeginde» jatyp túnshyqty. Bile bilseniz, «jer betinde belgisiz nýkte, syry beymәlim júmbaq qalghan joq» dep nadandar dilmәrsiytindey myna әlem týgeldey zerttelip bitken joq. Ashylmaghan qanshama tylsym bar...

Sheksiz bilimi qoyny-qonyshyna syimay, óz-ózinen jynyghyp jýrgen ol tyndaytyn adam tabylghanyna quanghan boluy kerek, sóilep jatyr, sóilep jatyr. Toqtaytyn týri joq.  Tirshilikting qúbylystary turaly birese astronomiya, birese fizikanyng zandylyqtaryn algha tartty. Materiya tóniregindegi keybir oishyldardyng tújyrymdaryn bes jasar balanyng әngimesindey etti. Sosyn Darvinning evolusiyasyn talqandady... Qyzu aitysyp kettik. Sýitip otyrghanymyzda, tang atty! Biz aqyrynda shat-shәlekey renjisip tyndyq. Men oghan «beysharalyqqa bas iygensin, kýrespeysin. Maqsatyng úly, jigering jasyq. «Daryn» degen baghyng bar. Sol baqty sen basqa teptin! Qúday qabiletti «mә, túnshyqtyr» dep berdi me saghan? Sen  ótelmes qaryzyn, keshirilmes paryzyng baryn nege eskermeysin? Kónil qaldy dep ómir boyy osylay qúdaydyng syigha tartqan zerdesin ishimdikke aiyrbastap jýre bermeksing be? Esindi jiy!»- dedim. Qatty aitsam, kýiip ketkendigimnen.

Osy oqigha maghan ýlken oy saldy. Auyl-audandardy aralasaq, dalbasalap jýrgen daryndardy izdeytin әdet taptym. Bolmashy kәsipke jegilip ketkenderi jetip artylady. Kompozitor bola almaghan zangerler órip jýr el ishinde. Suretshilik daryny bar ekonomist, aqyndyq talanty bar saudager, ghylymy tanymy bar shopyr, akterlik talanty bar shahter... Netken qarama-qayshylyq! Eshqaysysy óz ornynda otyrghan joq. Biri talantyn bayaghyda joghaltqan, ekinshisi endi joghaltqaly jýr, ýshinshisi «jaryqqa» shygharmay jatyp bauyzdaghan. Mine, tragediya! Almas qansha berik bolghanymen órtke tózbey, yljyrap erip ketushi edi. Búlar da sonday bolghany ma? Ghalymdardyng aituynsha, әlemde birneshe milliondaghan talanttar bar bolsa, solardyng bolmashy bir payyzy ghana jaqsy tәrbie aluynyng arqasynda jetiledi. Qalghandary jútylyp tynady. Kóne grek dәuirin mysalgha alayyq. Aristoteli, Anaksiymen, Dekart, Kleobul, Hilon, osylardyng qay-qaysysy bolmasyn, danalyqqa úmtylghan shәkirtterdi qanatynyng astyna alyp tәrbiyelep, óz qoldarymen biyikke әueletken. Shәkirtin tughan balasynan artyq qadirleytin. Al qazir qanday? Óliara kezennen bastap «altyn bastylarymyzdy»  qy domalatqyzyp, qu tirlikting arzan sýiegine semirtip qoydyq. Qanday ayanyshty kórinis! Ghylym jaghalap, aghalap-paralap jýrgenderding birazy qabiletsizder, túqymy teksizder. «It joqta shoshqa ýredi qoragha» degendey, ghylymda bir tiyndyq qúny joq onday ghalymsymaqtar menmensigen «menin» maygha batyryp jýr. Astam keudesin aigha tosyp, «men ghalymmyn, sen kimsin?» dep әlsizderge әlimjettik kórsetkeni qansha!  Al, ózin myna dýniyege «basy artyq» sezingen shyn daryndar bótelkemen bayaghyda dostasyp ketken.