Internet pen baspasóz bostandyghy joq baghzy zamanda Genrih Geyne «Auyzdyqtalghan it artymen ýredi» degen eken. HHI ghasyrdyng basynda internet pen baspasóz bostandyghyn auyzdyqtaugha jaqyndaghan tәuelsiz Qazaqstannyng biylik organdary «Geynening iytinen» asyp týsetin týri bar...

Internet pen baspasóz bostandyghy joq baghzy zamanda Genrih Geyne «Auyzdyqtalghan it artymen ýredi» degen eken. HHI ghasyrdyng basynda internet pen baspasóz bostandyghyn auyzdyqtaugha jaqyndaghan tәuelsiz Qazaqstannyng biylik organdary «Geynening iytinen» asyp týsetin týri bar...
Búlay deytin sebebimiz, ótken aptanyng ayaghynda elimizding Bas prokuraturasy arnayy baspasóz mәslihatyn ótkizip, onda «Rahat Áliyevting kitabyn taratu nemese mәtinderin qoldanu qylmystyq jәne azamattyq-qúqyqtyq jauapkershilikke soqtyrady» dep mәlimdedi. Atalghan memlekettik organnyng resmy ókili Saparbek Núrpeyisovtyng sózine sensek, «Búl kitapta azamattardyng qúqyghyna núqsan keltiretin búrmalanghan faktiler, jalghan aqparattar jariyalanghan. Eng bastysy, kitapta jeke adamnyng ómirine qol súghylyp, jeke bastyng qúpiyalylyghy ayaqasty etilgen. Sonday-aq, onda jeke azamattardyng mýliktik qúqyghyn búzu faktileri anyqtaldy». Núrpeyisov myrza: «Kitapty qolyna alsanyz boldy, jauapqa tartylasyz. Qazaqstandyq azamattar eger ol kitapty alatyn bolsa, onda jalghan qújattar bar. Qazir saraptama jýrip jatyr. Qazaqstandyq azamattardy saqtandyru ýshin, memlekettik qúpiya bar qújattargha zansyz kirmes ýshin, qylmystyq jauapkershilikke tartylyp ketpes ýshin, biz aldyn ala eskertip jatyrmyz. Kitapty alghan adam ol bireuge kórsetedi ghoy, ol jayynda aitady, ol adam qylmyskerge kómek kórsetken bolyp sanalady» - dep «saqtyq» tanytty.
Búdan birer kýn búryn  Almaty prokurorynyng orynbasary Baghban Tәiimbetov «Respublika» men «Vzglyad» gazetterining bas redaktorlaryn ózine shaqyryp alyp, olargha atalghan kitaptyng mazmúnyn jariyalamau turaly asa qúndy núsqau bergen eken. «Azattyq» radiosyna bergen súhbatynda Tәiimbetov myrza: «Biz olargha zandy týsindirip, Rahat Áliyev kitabynyng shyghuyna baylanysty qylmystyq is qozghalghanyn aittyq» depti. «Búnday әreket senzura ornatu emes pe?» degen súraqqa, prokuror  myrza búnymyz «eshqanday da sóz bostandyghyn shekteu emes, tek qylmystyq is jýrgizu kodeksining saqtaluyn qamtamasyz etu ghana» - dep sendiruge tyrysypty.
Alayda prokuraturanyng múnday «belsendiligi» onyng myqtylyghyn pash etken joq, qayta kerisinshe sharasyzdyghyn, әlsizdigin әshkerelegen siyaqty. Sebebi jiyrma birinshi ghasyrda aqparat legine tosqauyl qoi mýmkin emes. Aqparat bir jerden bolmasa, ekinshi jerden tesip shyghady. Internetke, kez-kelgen aqparattyng taraluyna bóget jasau ýshin biylik Qazaqstandaghy elektr quatyn, telefon, faks ataulyny óshirip, júrttyng qolyndaghy kompiuter, kseroks, printer siyaqty qúral-saymannyng barlyghyn esepke aluy tiyis. Eger kenestik totalitarlyq rejim dýrildep túrghan zamanda, dәl býgingidey tehnikanyng joq kezde Soljenisinning «Arhiypelag GULAG»-y da, Maghjan Júmabaevtyng ólenderi de halyq arasynda qoldan kóshirilgen týrinde taraghanyn eskersek, prokuraturanyng býgingisi bos әure. Rahatqa bola qaghaz ben qalamgha, jazyp-syzugha eshkim tiym sala qoymaytyn shyghar, sirә!
Endigi bir mәsele, osy qadamnyng qúqyqtyq negizderine baylanysty. Rahat Áliyevting kitaby elimizde oryn alghan kóptegen oqighalar men jayttargha baylanysty dep oilaymyz. Onyng ishinde bizdi avtordyng «Altynbek Sәrsenbayúlynyng ólimine qatysty aqparattardy, qújattardy jariya etem» degeni erekshe qyzyqtyryp otyrghanyn jasyrmaymyz. Búl biz ýshin bilktegilerding qansha toqaly bar, olardyng әrqaysysy qansha aqsha úrlady degen «aqparatynan» myng ese manyzdy. Onyng ýstine prokuraturanyng bes jýzden astam beti bar kitapty tolyghymen «qúpiya» deuine jol bolsyn deymiz! Eger onyng ishinde jariyalaugha bolmaytyn qújattar basylghan bolsa, onda sheneunikter mynaday-mynaday betterdegi qújattar «qúpiya» dep naqty aituy kerek. Rahattyng ózi turaly, balalyq ne jastyq shaghy, ainalasy men zamandastary turaly aitqan pikirleri «memlekettik qúpiya» emes shyghar! Onyng ýstine adam óltiru, sayasy terrorizm siyaqty qylmystargha qatysty aqparatty eshkim «qúpiya» dep tars jauyp qoigha qaqyly emes. Kerisinshe, osynday qylmystargha qatysty aqparattardy bile túra, olardy qúqyq qorghau organdarynan jasyru - qylmys. Búl túrghydan alghanda býginge deyin olardy «jasyryp» kelgen Áliyevke qarsy qylmystyq is qozghaluy tiyis. Al eger Rahat olardy jariyalaghannan keyin bizding arnayy qyzmet organdary jana tergeu bastamasa, janadan ashylghan  faktiler men qújattardy jan-jaqty zerttemese, zerdelemese, onda olardyng basshylary men mamandaryna qarsy «qylmystyq әreketsizdik» baby boyynsha is qozghau qajet emes pe? 
Taghy bir qúqyqtyq mәsele «kitapty oqyghan adamnyng barlyghy jauapqa tartylady» degenge qatysty. Prokuratura ony qalay anyqtaydy? Mysaly, әldebireuding ýiinen ne kompiuterinen әlgi kitap tabyldy deyik. Onyng osy kitapty oqyp shyqqanyn tergeushiler qalay dәleldeydi? Bәlkim, ol kitapty ýy iyesining jaulary әdeyi tastap ketken shyghar? Kitaptaghy ýy iyesining sausaqtarynyng izin izdey me? Álde býirekten teuip, kitaptyng mazmúny turaly «dopros» jasay ma? Al ýy ishinde birge túryp jatqan janúya mýshelerine, sol ýige kelip-ketken azamattargha ne isteu kerek? Bәlkim, olar da bayqausyzda kitapty qarap shyghyp, ishindegi «qúpiyany» bilip qoyghan shyghar? Olardy da qamap, «itjekkenge» aidau kerek pe?
Kitapty «taratushylar» turaly da súraq az emes. Mysaly, men kitapty Mәskeuge ne Berlinge baryp oqysam ne bolady? Ne bolmasa Berlinde, Venada túryp jatqan qazaq azamattary oqysa ne bolady? Olardyng oqyghan-oqymaghany turaly aqparatty prokuratura qaydan biledi? Prokuraturanyng jazasy tek Qazaqstan azamattaryna ghana qatysty ma, әlde shetel azamattaryna da qatysty ma? Qazaq azamattary bilmegen «qúpiya» aqparatty sheteldikter tolyghymen bilip jatsa, onyng qay jeri «qúpiya»? Elimizge «memlekettik qúpiyany» sheteldikterding bilgeni qauipti me, әlde Qazaqstan azamattarynyng bilgeni qauipti me? Eger shetelde jýrgen Qazaqstan azamattary Rahattyng kitabyn emin-erkin oqyp, al el ishinde jýrgen azamattar jauapqa tartylsa búl zandylyqqa jata ma? Sonda el azamattaryn «kitapty oqydy ne oqymady» degen prinsippen segregasiyalau, eki sortqa bólu bolmay ma? Al kitapty kórmegen, oqymaghan, alayda onyng mazmúny turaly kórshisimen әngimelesken adamdardy ne qylamyz? Olar avtomatty týrde «taratushygha» ainala ma? Olardy otyzynshy jyldardyghaday «donos» jazyp, týrmege tyghamyz ba? Onday bolsa, osynashama halyqty otyrghyzatyn týrme tabyla ma?
Jalpy alghanda, prokuraturanyng býgingi tirshiligine baylanysty kóptegen sayasy súraqtar da tuyndaydy. Núrpeyisovting mәlimdemesinen keyin kitapty oqugha esh qúlqy bolmaghan azamat oghan qanday jolmen bolsa da qol jetkizip, oqugha tyrysatyny anyq. Tiym salynghan nәrsening barlyghy oghan degen qyzyghushylyqty arttyrady! Danyshpan basshylarymyz ben kóregen ministrlerimiz Federiko Felliniyding «Senzura degenimiz memleket esebinen jasalatyn jarnama» degen sózin bilmey me? Rahat Áliyev óz kitabynda jóni týzu eshtene jazbaghan kýnning ózinde, prokurorlardyng barlyq baspasóz kózderi arqyly taratqan «bolmaydy» degen sózderinen keyin kitap basynan ayaghyna deyin ras, shynshyl eken degen týsinik taraydy. Eger «kitapty oqu týgili, qolgha alugha bolmaydy» dep lauazymdy túlghalar erteden keshke deyin zarlap jatsa, qarapayym kópshilik ondaghynyng әrbir qarpy «haq», әrbir sóilemi «ayan» dep týsinedi emes pe? Osyny bizding prokurorlar týsinbey me? Osydan keyin amalsyz arnayy qyzmetter men qúqyq qorghau oryndary әli de bolsa Rahattyng jandayshaptarynan tolyq tazaryp bitpegen be dep jaghandy ústaysyn...
Eger týptin-týbinde elden bezip, qylmysker atanghan Rahat Áliyev ózi jazghan «Ókil qayyn ata» kitabynyng arqasynda qyruar payda týsirip jatsa, onyng kem degende jartysyn QR Bas prokuraturasynyng esep-shotyna audaruy tiyis. Germaniya men Avstriyanyng baspagerleri, Rahattyng piarshylary atyshuly kitapty nasihattap, ony jarnamalaugha aqshalaryn shyghyndamaytyn boldy. Olardyng júmysyn shyn mәninde bizding belsendi «qúqyqqorghaushylarymyzdyn» ózi eke ese arttyryp jasap berdi. Ony Venada jatqan mәretebeli qashqynymyzdyng ózi de rastap, mysqyldap prokurorlargha degen ózining «sheksiz alghysyn» bildirip otyr.
Búnyng barlyghyna ne deyik? Ózderi qylmystyq is qozghaydy, ózderi qylmyskerlerdi elden jiberip alady, ózderi syrttay sottaydy, ózderi nәtiyjesiz qudalaydy. Endi mine, ózderi Rahat Áliyevting kitabyna degen júrtshylyqtyng qyzyghushylyghyn tughyzyp, ózderi onyng satyluyna qyzu qyzmet atqaryp jatyr. Prokurorlardyng búnday tirligi basynda alpys dollar túratyn «kompromat-kitaptyn» qara bazardaghy qúnyn alty jýz dollargha deyin sharyqtatyp jiberdi. Búnday «mayshelpekti» bayqap qalghan berlindik «IYbera» bapasy «Ókil qayyn atany» kompakt-diskiler men flesh-diskilerde shygharyp, dýniyege taratu turaly sheshim qabyldapty. Eng qyzyghy, elimizding azamattaryn ýrkitip-shoshytyp jýrgen biyligimiz sheteldik baspagerlerge eshqanday eskertu aitpaghan synayly...
Tobyqtay týiin. Keshe ghana totalitarlyq zamannan shyghyp, kelesi jyly EQYÚ-gha tóraghalyqqa dayyndalyp jatqan qazaq memleketi aragha jiyrma jyl salmay senzurany qayta týletpekshi. Búl tek Rahattyng kitabyna, onyng internet-sayttaryna ghana qatysty emes. Búghan deyin «Borat», «Siriana», «Katyni» t.b. kinofilimder senzuralyq sebeptermen qazaq kinoteatrlaryna shyqpay qaldy. Senzuralyq sebeptermen talay baspasóz qúraldary, onyng ishinde «Tasjarghan» gazeti jabylyp jatyr. Talay adam senzuralyq sebeptermen jauapqa tartylyp, sottalyp jatyr. Sonda biz qayda bara jatyrmyz? Býgin senzura ornyqsa, erteng inkvizisiya men NKVD-nyng oralatyny anyq! Maqalanyng basynda sóz bolghan Genrih Geynening «Kitaptardy órteuden bastaghandar erte me, kesh pe adamdardy órteuge deyin barady» degen sózderin esten shygharmayyq!

Aydos Sarym, «Abay-nform».