- Dina, siz televiydenie sala­syna qalay keldiniz?
- Negizi, mening mamandyghym - zanger. Dese de, jastayymnan әdebiyetke óte ja­qyn bolyp ós­tim. Áu bastan Taldyqor­ghandaghy jergilikti gazetterge óz shyghar­malarymdy jariyalap jýrdim. Sóitip, Taldyqorghan oblystyq telearnasyna kezdeysoq shaqyry­lyp, sol jerde alghash jurnalistik qyzmetimdi bastadym. Mine­key, sodan beri 16 jyl ýzbey otandyq te­leviziyada qyzmet etip kele­min.
- Býginde qazaq jurnaliys­terining bar­lyghy derlik eki qyzmetti birge alyp jýrgen siyaqty. Yaky bir jaghynan, tilshi, ekinshi ja­ghynan, audarmashymyz. Songhysy aqy tó­len­beytin qyzmet. Búl túr­ghydan tildik jaghday jurnalistika­nyng damuyna, ne keri ketuine әser ete ala ma?
- Qazaq tilshilerining arqala­ghany - altyn, jegeni - jantaq. Al qazaq jur­nalistikasynyng ayaghyna shider salyp otyr­ghan, sol aita-ayta jauyr bop, ózimiz úya­latynday dәrejege jetken mem­lekettik tilimizding býgingi pú­shayman hәli. Óziniz oilanyzshy, tәuelsizdik aldyq dep atoy­latqan 19 jylda birde-bir últtyq te­learnanyng ashylmauy - eldigi­mizge, saltymyzgha syn, últymyz ýshin úyat nәrse. Otandyq aqpa­rattyq kenistikte orystildi BAQ-tardyng ýlesi әldeqayda basym. Eli­mizde orys tilinde bir jarym myng búqara­lyq aqparat qúraly júmys istese, qa­zaqtildi BAQ-tardyng sany - 500-dey ghana. Endi múny salystyryp kóriniz.

- Dina, siz televiydenie sala­syna qalay keldiniz?
- Negizi, mening mamandyghym - zanger. Dese de, jastayymnan әdebiyetke óte ja­qyn bolyp ós­tim. Áu bastan Taldyqor­ghandaghy jergilikti gazetterge óz shyghar­malarymdy jariyalap jýrdim. Sóitip, Taldyqorghan oblystyq telearnasyna kezdeysoq shaqyry­lyp, sol jerde alghash jurnalistik qyzmetimdi bastadym. Mine­key, sodan beri 16 jyl ýzbey otandyq te­leviziyada qyzmet etip kele­min.
- Býginde qazaq jurnaliys­terining bar­lyghy derlik eki qyzmetti birge alyp jýrgen siyaqty. Yaky bir jaghynan, tilshi, ekinshi ja­ghynan, audarmashymyz. Songhysy aqy tó­len­beytin qyzmet. Búl túr­ghydan tildik jaghday jurnalistika­nyng damuyna, ne keri ketuine әser ete ala ma?
- Qazaq tilshilerining arqala­ghany - altyn, jegeni - jantaq. Al qazaq jur­nalistikasynyng ayaghyna shider salyp otyr­ghan, sol aita-ayta jauyr bop, ózimiz úya­latynday dәrejege jetken mem­lekettik tilimizding býgingi pú­shayman hәli. Óziniz oilanyzshy, tәuelsizdik aldyq dep atoy­latqan 19 jylda birde-bir últtyq te­learnanyng ashylmauy - eldigi­mizge, saltymyzgha syn, últymyz ýshin úyat nәrse. Otandyq aqpa­rattyq kenistikte orystildi BAQ-tardyng ýlesi әldeqayda basym. Eli­mizde orys tilinde bir jarym myng búqara­lyq aqparat qúraly júmys istese, qa­zaqtildi BAQ-tardyng sany - 500-dey ghana. Endi múny salystyryp kóriniz.
Qazaqstan - aqparattyq ekspansiyagha úshyraghan el! Qazaq jurnalistikasynyng problemasy shash etekten. Jarnama týgeldey orys tilinde, oghan qazaqtildi basylymdardyng taralu jaghynan qiyndyq kóretinin taghy qosy­nyz. «Tilder turaly» zang talap­taryn tolyqtay oryndap otyrghan elektrondy aqparat qúraldary sausaqpen sanarlyq. Ózimning kýn­delikti kәsibimnen bir ghana mysal keltireyin. Osydan 16 jyl búryn jinalystar orys tilinde ótetin, ókinishke qaray, búl ýrdis әli kýnge deyin jalghasyp keledi. Jiy­nalystyng sonyna deyin qalugha mәjbýr bop, qazaqsha súhbat berudi qiylyp, kýtip túratyn da - qazaq tilshileri. Qazaqsha sóileytin adam taba almay, miy­­­­­kro­fon­daryn qúshaqtap alyp, ter­lep-tepship, zyr jýgirip jý­retin de - taghy da sol qazaq til­shileri. Oghan qosa, «Jana ghana orys tilinde aittym emes pe?» dep marginal sheneunikterden sóz estiytin de - mening әrip­tes­te­rim. Sodan keyin telearna­lardaghy habarlargha sausaqpen sa­narlyq ekonomister men saya­­­sattanu­shylardy ainaldyryp alyp, shaqyra beruge tura keledi. Al qazaqshagha suday Aydos Sarym, Maghbat Spanov siyaqty әleueti mol azamattargha belgili se­bep­termen memlekettik BAQ-tarda sóileu mýmkin emes. Taghy bir mysal, memlekettik arna­lardan sonau Europadan, AQSh-tan, jalpy, tórtkýl dýniyeden qazaqsha aqpar beretin eng qúryghanda bir tilshini kórdiniz be? Joq, tek orystildi tilshilerdi ghana jal­daydy. Nege? Aghylshyn tilin mengergen, halyqaralyq taqy­rypta sholu jasaytyn qazaq­tildi jurnalister joq emes, barshy­lyq. Sayyp kelgende, BAQ-tardyng baghyn ashpay otyr­ghan - tildik faktor men tughan tilimizding órkendeuine qoldan tyiym salu. Al orys tilin ózimiz au­da­ryp jýrgenimizge onsha qinalmay­myn. Til bilmegen song qiyn. Qa­zaq tilinde baspasóz mәslihaty ótkizilse, týsinbey, alaq-júlaq etip otyr­ghan orys tildilerge qarap janyng ashidy. Oghan qa­raghanda, qazaqtildi jurna­liys­ter­ding qos tildi mengergeni ózderine abyroy.
- Jasyratyn nesi bar, «Habar» ar­nasynda tym resmi, jaghymdy aqparattar kóp beriledi dep syn aitylyp jatady. Óziniz sol arnada qyzmet etetin jurna­list retinde múnday pikirge qalay qaraysyz?
- «Habar» arnasy - elimizdegi alyp arna. Onda jaghymdy aq­parattar beriletinin men jasy­ryp qalghanmen, kórermenning ózi bәrin bilip otyr ghoy. Televiziya - býgingi qoghamnyng ainasy. Al ol ainadan óz kelbetindi jasyru - әbestik. Memlekettik BAQ-tardy bar­lay otyryp-aq, býgingi qazaq­standyq demokratiyanyn, sóz bos­tandyghynyng qanshalyqty dengey­de ekenin anyqtau qiyn emes. Osy arnada qyzmet etkenime biyl 11 jyl bolady. Ol men ýshin ýlken mektep boldy. Tele­viziyanyng nebir tarlandaryn tәr­biyelep shyghardy. Áriyne, osydan birneshe jyl búryn ótkir pro­blemalardy kóterip, talay ta­qyryp­tardy talqylasaq, qazir maqtaudan ary asa almay jat­qanymyz kópke ayan ghoy.
- Qazirgi otandyq televiyde­niyege qanday televiziyalyq joba­lar jetispeydi dep oilaysyz? Tә­jiriybeniz bar, óziniz de jeke joba ashudy oilamaysyz ba?
- Ázirge jeke joba ashqym kelmeydi. Otandyq teleindus­triyanyng damuy kónil kónshit­peydi. Qazaqstandyq túrghyndar­dyng kópshiligi kóbine reseylik telearnalardy kóruge qúshtar. Nege? Óitkeni kórermenning tal­ghamynan shyghatyn habarlar әli az. Ol kóbine bizde sauatty, myq­ty top-mened­jerlerding jetispeui­nen, biylikting belgili dәrejedegi «shekteu» qongynan, qarjynyng jetkiliksiz bólinuinen, bilikti mamandar­dyng jetispeuinen, tele­industriyanyng za­manauy tehnolo­giyalar kóshinen qalyp qoyghan­dyghynan tuyndap otyr. Mәselen, reseylik bir baghdarlamany alyp qarasanyz, oghan qomaqty qarjy bólinedi, qanshama avtorlar, rejisser-assistentter júmys isteydi. Al bizde bir tilshi birneshe habardyng jýgin arqalauy mýmkin. San kóp bolghan jerde, sapa bolmaytyny anyq. Eger eli­mizde sandyq jeli iske qosylatyn bol­sa, onda televiziyalyq kenistikte mýldem jana mýmkindikter ashy­lar edi! Ýkimet uәde etip otyr ghoy, uaqytynda kórermiz. Tarihiy-tanymdyq baghdarlamalar jetis­peydi. Balalar baghdarlamasy joq­tyng qasy.
- Alla qalasa, aldaghy aqpan aiynda Qazaq jurnalisterining Birinshi qúryltayy ótedi dep ký­tilude. Onda әrbir jurnalist kó­keydegi oilaryn, mazalaghan pro­blema­laryn aituy kerek. Siz ne aitar ediniz?
- Býginde qazaqtyng últ retinde janasha qalyptasu ýderisi jýrip jatyr. Oghan belgili dәre­jede yqpal etip otyrghan bizding qazaqtildi jurnalister. Al osyn­day últy­myz ýshin úlyq mindetti atqaryp jýrgen, qoghamnyng ta­myrshylary - tilshilerding әleu­mettik mәrtebesi әli kýnge anyq­talmay otyr. Memlekettik nemese budjettik qyz­metker emestikten, pәter aluda qinalyp jýrgen qanshama tilshiler bar?! Sol siyaqty «Jarnama turaly» zangha ózgerister engize­tin uaqyt keldi. Basty problemalardyng biri - qazaq jurnalistikasynda sayasi-ekonomikalyq saraptaular әli de azdyq etedi. Ánsheyin emosiyagha beriluding qajeti joq. Naqty derekter men sauatty taldaular kerek-aq. Kónildi kónshitpeytin taghy bir mәsele, bizde obektivti materialdar azayyp ketken. Tele­didardy ashyp qalsa­nyz, «gýlden­gen әlemdi» kóresiz! Kópshi­likting jeriytini sondyqtan. Juyrda ashyl­ghan «7 arnada» obektivtilik kózge úryp túrady. Mәselen, «Ny­sana» baghdarlamasyn júrt jappay kóre bastady. Onda bý­gingi ómirding shyndyghy, avtordyng jan-jaqty izdenisi, rejisserding qoltanbasy, barlyghy bayqalyp túrady. Sonysymen de, reytingi kýrt ósip keledi. Býgingi kókirek kózi oyau kórermendi jalghan, kóz­boyaushylyq tanytyp, aldau mým­kin emes.
- Jalpy, qazaq jurnaliys­teri­ning ózara baylanysy men yn­ty­maqtastyghyna qanday bagha be­resiz? Jurnalisterding tilge, sayasy ústa­nymyna qaray bólinui dúrys pa?
- Jurnalisterding jalpy iylep jýrgen púshpaghy bir. Býgingi qazaq jurnalisteri arasyndaghy yntymaqtastyq, auyzbirshilik, meninshe, endi qalyptasyp keledi. Juyrda qazaqtildi jurnaliys­terding birneshe seminary ótti. Qanshama óz ishimizdegi ózekti mәselelerdi kóterdik. Yaghny seng qozghaldy deuge bolady. Jәne taghy bir aitarym, qazaqtildi til­shilerding basyn qosuda «Abay.kz» saytynyng jigitteri biraz ýles qosyp jýr. Últtyq únjyrghamyz týsip, óz elimizde ógey balanyng keypin keshken kezende qazaq jurnalisterining birigui manyzdy. Kezinde Sergey Kozlov, Gennadiy Bendiskiy siyaqty jurnalister­ding basyna búlt ýiirilgende, orystildi BAQ-tar shetinen shu­lap jazyp, tipti miy­ting jasaugha deyin barghan joq pa?! Sóitip, әriptesterin jaladan arashalap aldy emes pe?! Al qazaqtildi tilshilerding basyna is týskende, jappay auyzbirshilik tanytyp, qoldau kórsetkender óz aramyzda boldy ma? Bolghan joq. Búl - qazaqtildi jurna­listerding ózara yntymaqtastyghynyng әli de beky týsu qajettigin aighaqtay týsedi.
- Resmy týrde aitylghanday, 2011 jyl­dan keyin Qazaqstanda tolyqqandy qazaqsha sóileytin 3 telearna ashylatyn kórinedi. Búghan qanshalyqty senuge bolady, onyng ýstine, búl jobalar jýzege assa da, býkil Qazaqstan ýshin tolyq qazaqsha sóileytin 3-aq arna azdyq etpey me?
- Jalpy, túrghyndardyng 67 payyzyn qúraghan tituldy últ ýshin últtyq 10 arna ashsa da kóptik etpeydi.
- Óziniz qanday telearnalar­dyng kórer­menisiz? Qanday bagh­darlamalardy sýiip kóresiz?
- Men «Euronius», «NTV», «Sover­shen­no sekretno», «Vestiy», «RBK», «7 ar­na», «History» arna­laryndaghy tarihiy-tanymdyq, sayasi-ekonomikalyq sa­­rap­ta­­­malardy, janalyqtardy kóre­min.
- Jurnalistikadan tys nemen ainalysasyz?
- Pianinoda oinaymyn, tau­gha shyq­qandy jaqsy kóremin.

Ángimelesken
Kәmshat TASBOLAT

"Ayqyn" gazeti