21-qantarda Almaty qalasynda  Tilderdi qoldanu men damytudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasyn әzirleu jónindegi júmys tobynyng otyrysy ótti. Sol otyrys barysynda atalghan júmys tobyna Mәdeniyet jәne aqparat ministri Múhtar Qúlmúhammed jetekshilik etip, onyng qos orynbasarynyng birine belgili aqyn, qogham qayratkeri Múhtar Shahanov bekitildi.
Últ patriottarynyng alghashqy jenisi de osy bolsa kerek  biylik halyq ókilderimen sanasugha mәjbýr boldy. Alayda qazaq últynyng bar mәselesin kóterip, dabyl qaghyp jýrgen azamat agha Múhtar Shahanovtyng júmysshy tobyna orynbasar ghana bolghany olqy kórinetini ras.  
Al 25-qantarda  Astanada Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi ótkizgen keneytilgen alqa otyrysyna Múhtar Shahanov ta qatysady degen habardy estigen edik. Sol alqanyng aitary ne boldy degen saualmen Múhtar aghagha telefon soqtyq. Aqynnyng Astanadaghy kezdesuleri týngi saghat 24-ke deyin sozylghandyqtan, bir minut qalt etuge múrshasy bolmaghan, «qazaghym» dep jany kýiip jýrgen aghamen týn aughanda ghana habarlasugha mýmkindik tudy.

21-qantarda Almaty qalasynda  Tilderdi qoldanu men damytudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasyn әzirleu jónindegi júmys tobynyng otyrysy ótti. Sol otyrys barysynda atalghan júmys tobyna Mәdeniyet jәne aqparat ministri Múhtar Qúlmúhammed jetekshilik etip, onyng qos orynbasarynyng birine belgili aqyn, qogham qayratkeri Múhtar Shahanov bekitildi.
Últ patriottarynyng alghashqy jenisi de osy bolsa kerek  biylik halyq ókilderimen sanasugha mәjbýr boldy. Alayda qazaq últynyng bar mәselesin kóterip, dabyl qaghyp jýrgen azamat agha Múhtar Shahanovtyng júmysshy tobyna orynbasar ghana bolghany olqy kórinetini ras.  
Al 25-qantarda  Astanada Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi ótkizgen keneytilgen alqa otyrysyna Múhtar Shahanov ta qatysady degen habardy estigen edik. Sol alqanyng aitary ne boldy degen saualmen Múhtar aghagha telefon soqtyq. Aqynnyng Astanadaghy kezdesuleri týngi saghat 24-ke deyin sozylghandyqtan, bir minut qalt etuge múrshasy bolmaghan, «qazaghym» dep jany kýiip jýrgen aghamen týn aughanda ghana habarlasugha mýmkindik tudy.

-Astanagha baryp, Mәdeniyet ministrligining alqa otyrysyna qatysuym  ótken jyldyng ayaghynda Qazaqstan Halqy assambleyasynyng «El birligi» doktrinasyn býkil halyqtyng talqysyna úsynuyna tikeley baylanysty. Kópshilikke belgili, biz  últ janashyrlarynyng ýlken qauymy sol qújatqa qarsy boldyq. Óitkeni biz búl dýbәra qújatqa qarsy shyghyp, ashtyq jariyalaugha tilek bildirmegenimizde, jeltoqsannyng 16-syna deyin doktrina qabyldanyp ketetin edi. Biylikting «barlyq últtan bir últ týzdik» dep, «OBSE»-ning aldynda maqtanbaqshy bolghan oiynyng iske asuyna biz mýmkindik bermedik.

Múhtar agha, degenmen biylik óz degeninen janylar әlpet bayqatpaydy ghoy...

Bizding talabymyzgha qúlaq qongy  biylikting tartynyp qalghan belgisi emes pe. Biz de óz tarapymyzdan barlyq qoghamdyq úiymdar men sayasy partiyalarmen, «Núr Otannan» basqa, birlesip, «Qazaqstan Respublikasy últtyq sayasatynyng tújyrymdamasy» jobasyn úsynu jónindegi talapty biylikting aldyna qoydyq. Qazir osy qújat Astananyng shymbayyna batyp túrghan siyaqty. Sebebi, el ishindegi qazaqtyng mýddesi ýnemi keyin shegindirilip, kýni býginge deyin memleketimizde últtyq damu iydeologiyasynyng bolmauyn bolashaqqa qater dep týsinu kerek.

Astanadaghylar osy qaterdi týsinip, týisinip otyr ma?

Endi sol bizding tújyrymdamadaghy talaptyng bir tarmaghy tildi damytugha den qoyghan synay tanytuda. Ayta keteyin, búryndary 2010 jylgha deyin oryndalugha tiyis delingen talay mindetteme alynyp, baghdarlama qabyldandy, uәde berildi, biraq biylik sonyng eshqaysysyn oryndaghan joq. Bizding aiqayymyzdan keyin, halyq kóterilip kete me dep qauiptense kerek, 2020 jylgha deyin tilderdi damytugha baylanysty jospar jasap, sonyng júmys tobyna últ patriottaryn  bizderdi qosty. Mәdeniyet jәne aqparat ministri sol baghdarlamany iske asyru jónindegi toptyng tóraghalyghyna, al men orynbasarlyqqa bekidim...

Búl kezekti aldarqatu emes pe, «batyr  anqau» degendey, sizdi aldap soghudyng amaly emes pe?

Biz búl sharagha sonday keremet ilanyp otyrghan joqpyz. Óitkeni onyng astarynda sayasy oiyn jatuy әbden mýmkin. Osy toptyng qúramyna Qazaqstan Respublikasy Últtyq sayasatynyng balama tújyrymdamasynyng jobasyn jasaghan Amangeli Aytaly, Smaghúl Elubay, Saylau Batyrshaúly, Rysbek Sәrsenbayúly, Dos Kóshim, Aydos Sarym syndy azamattar kirdi. Bәrimiz birlesip, tolghandyryp jýrgen mәseleni komissiyanyng júmysyna engizemiz. Eger biylik biz qoyghan talappen kelispeytin bolsa, toptyng qúramynan shyghatynymyzdy da eskerttik.

Múhtar agha, bizdiki  úsynystarynyz biylikting jeteginde ketpey me degen uayym ghoy... Búl jerde halyqtyng oi-armanyn biylikke senip tapsyrugha bolatyn sharua ma? Mәsimovting qazaqshany qalay sóilegenin teledidardan kórdik. Sóilegeni bar bolsyn, tilin búrap, mazaqtaghanday boldy. El-júrttyng aituy boyynsha, óziniz kótergen iydeyany siz bastap, biylik sizding sonynyzdan erui kerek edi...

Búl baghdarlama biylghy jyldyng qyrkýiek aiyna deyin qabyldanuy kerek dep belgilendi. Juyq arada biz ózimizding talabymyzdy úsynamyz. Sizding aitqan saualynyzdyng jany bar, sol jiynda «Memlekettik til turaly» zandy qabyldau mәselesi kóterilui kerek edi, ol jóninde birauyz sóz aitylghan joq. Miyn¬istrlikting osy alqa otyrysynda qabyldanghan sheshiminde ýsh-aq mәsele qarastyrylypty:

1. Taldau jәne strategiyalyq josparlau departementimen birlesip, tilderdi qoldanu men damytudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasynyng jobasyn aghymdaghy jylghy 1 qarashagha deyin әzirleu jәne Qazaqstan Respublikasy ýkimetine engizu;

2. Jergilikti atqarushy organdarmen birlesip, qalalarda, audandarda joghary oqu oryndarynyng negizinde til ýirenu ortalyqtaryn ashudy jalghastyru jәne QR ýkimetine engizu;

3. Memlekettik organdardyng «Til turaly zannamany» oryndauyna baqylaudy kýsheytu.

Mine, kórdiniz be, әzirge sheshim әli qabyldau dengeyinde qaldy. Jyldyng ayaghyna deyin әli on bir ay boyy ne isteytinderi belgisiz. Al ýkimet búryndary qabyldanghan 2010 jylgha deyin oryndalugha tiyis baghdarlamasyna esep berip, taldau jasauy kerek edi ghoy. Onday eshtene bolghan joq. Búlar taghy da siyr¬qúimyshaqtatyp otyr. Maghan sóz bermese de, minbege kóterilip, premier-ministrge: «Bizde «memlekettik til turaly» Zang boluy kerek, sol zandy biyl qabyldayyq, uәde ber!»  dep talap ettim. Mәsimov miyghynan kýlip, uәde bergendey boldy.

Ýkimet auyssa, sol uәde Mәsimovpen birge ketpey me?

Mening qolymda biylik bar ma? Mende kópting birimin ghoy. Mening kýiip otyrghanym da  osy! Uәdesin oryndamasa, talap etemiz, Qazaqstanda ýkimetting júmys-tirshiligi Mәsimovpen bitpeytin shyghar! Tildi qorghaymyn dep, «halyq jauyna» ainaldym, tipti telearna men ýkimetting gazetterine: «Shahanovty jolatpandar!»  dep tapsyrma da berilgenin de estidim.

Al últ patriottary jasaghan qazaq halqyna tikeley qatysty manyzy bar balama tújyrymdama jobasynyng jaghdayy qalay bolmaq? Qazaq tili de sol jobanyng bir tarauy emes pe edi?

Tújyrymdama jobasy  óz aldyna bólek mәsele. Oghan әli jetken joqpyz. Ol mәsele jóninde sóz de, kelisim de bol¬ghan joq. Sol jobagha qatysty óz tarapymyzdan júmys tobyna onshaqty adam úsyndyq. Biylik óz jaghynan óz adamdaryn úsynady, bәrimiz birge otyryp talqylaymyz.

Sonymen, Múhtar agha, sizding kóniliniz ornyna týserliktey qozghalysty bayqadynyz ba?

Ázirge kónil kýpti... «Sizge sóz berilmeydi!»  dep qatang eskertilse de, zorlyqpen minberge shyqtym. Aytarymdy aitym. Men erik-jigerining ensesin kótergen halyqtyng mýddesinen tys kete almaymyn. Áldekimder: «Shahanov biylikpen auyz jalasyp ketedi»,  deui mýmkin, eshkimning auzyna qaqpaq bola almaysyn. Biraq men eshkimdi aldap, dabyra ataq qughan adam emespin. Densaulyghym dimkәs bolsa da, aiqasqa aralastym. Halyq qoldaytyn bolsa, bir taban sheginuge zauqym joq.
Sol halyqtyng sesinen qaymyqqan biylikting beti beri qaraghan shyghar...
Búl biylikke eshtene keregi joq. Halyq kóterilip kete me dep qauiptenip, osynday mәjbýrlikke baryp otyr. Memlekettik til turaly zandy qabyldau josparynda bolmasa da, zandy qabyldaymyz dep, elding aldynda uәde berdi. Búl da  ýlken jenis. Qalghan qiytúrqylyqty kezinde kóre jatarmyz...

Baqytgýl MÁKIMBAY,
«D»
«Obshestvennaya pozisiya»
(proekt «DAT» № 04 (41) ot 27 yanvarya 2010 g.

(Eskertu: súhbat sәl yqshamdalyp basyldy).

Abai.kz aqaparttyq portalynan:

Qazaqstan Respublikasy Preziydentining 2001 jylghy 7 aqpandaghy № 550 -Jarlyghy
Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy 44-babynyng 8-tarmaqshasyna sәikes qauly etemin:
Qosa berilip otyrghan Tilderdi qoldanu men damytudyng 2001-2010 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasy (búdan әri  Baghdarlama) bekitilsin.
Qazaqstan Respublikasynyng Ykimeti Baghdarlamany iske asyru jónindegi is-sharalar josparyn bir ailyq merzimde әzirlesin jәne bekitsin.
Qazaqstan Respublikasynyng Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti men Qazaqstan Respublikasynyng Ykimetine Baghdarlamany iske asyrudyng barysy turaly jyl sayyn 30 mausymgha jәne 30 jeltoqsangha jiyntyq taldau bayandama úsynsyn.
Osy Jarlyqtyng oryndaluyn baqylau Qazaqstan Respublikasy Preziydentining Ákimshiligine jýktelsin.
Osy Jarlyq jariyalanghan kýninen bastap kýshine enedi.