(Sәbit Múqanovtyng Áuelbek Qonyratpaevqa jazghan haty)

«Qazaqta birinshi oryn Abaygha  tiyemel» deydi Tәken Álimqúlov.

IYә, birinshi oryn - amanda Abaydiki. Qay zamanda da, qay kezende de. Sondyqtan da Abay turaly abaylamay aityp qalugha, asyghys pikir órbituge eshkimge de jol joq.

Biz býgin Sәbit Múqanovtyng Abay turaly asyghys atýsti aitqan bir pikirin «Qazaq әdebiyeti» gazetining oqyrmandaryna úsynghandy jón kórdik. (Bir tang qalghanymyz, S.Múqanov múny 30-shy, ya bolmasa 50-shi jyldary emes, tipti bertinde aitqan!). Barshamyzgha sabaq bolu ýshin.

Qúrmetti Áuelbek!

(Sәbit Múqanovtyng Áuelbek Qonyratpaevqa jazghan haty)

«Qazaqta birinshi oryn Abaygha  tiyemel» deydi Tәken Álimqúlov.

IYә, birinshi oryn - amanda Abaydiki. Qay zamanda da, qay kezende de. Sondyqtan da Abay turaly abaylamay aityp qalugha, asyghys pikir órbituge eshkimge de jol joq.

Biz býgin Sәbit Múqanovtyng Abay turaly asyghys atýsti aitqan bir pikirin «Qazaq әdebiyeti» gazetining oqyrmandaryna úsynghandy jón kórdik. (Bir tang qalghanymyz, S.Múqanov múny 30-shy, ya bolmasa 50-shi jyldary emes, tipti bertinde aitqan!). Barshamyzgha sabaq bolu ýshin.

Qúrmetti Áuelbek!

IIli-avgust ailarynda demalysta bolyp, Almatygha avgustyng ayaghynda oralsam, ýide jinalghan korrespondensiyalardyng ishinde «Júldyz» jurnalynyng segizinshi sany jatyr eken. Sonyng mazmúnyn qarasam, sening «Romandaghy sheberlik turaly» maqalang jýr. Men sening qalamynnan tughan enbekterding bәrin qadaghalap oqityn adamnyng bireuimin, - óitkeni, sen әdebiyettik mәselelerding әrbirine tolghauly pikirler aitasyn. Myna maqalana da sol sózben qarap oqyp shyqqanda bayqasam, bas jaghy jalpy teoriyalyq jaylardy bayandaghanmen, kópshiligi «Aqqan júldyzgha» arnalghan eken. Búl roman turaly aitqan pikirlerine qosarym da, alarym da joq. Óitkeni, baspada kóringen әrbir shygharma turaly әrbir oqyrman qanday pikir aitsa da erikti. Tek qana aitarym, maqalang joldastyq kónilden obektivtik týrde jazylghan. Onyna sansyz rahmet.

Degenmen, keybir mәseleler turaly azdaghan pikir de aitqym keledi. Eng aldymen, maqalada ózing aitqanday, búl kitap romannyng bәri emes, bir bólshegi ghana. Búl kitapta Shoqannyng tughan-ósken jeri, ata-babasy, ata-anasy, balalyq shaghyn ótkizgen ortasy, Ombygha oqugha baru sebebi, ol oqudy qalay bitirui, sóitep qyzmetke taghayyndalu jәilary ghana sóz bolady. Oqyrman júrtqa eng qajettisi: Shoqannyng óz qara basynyng qylyqtary men minezderi, atqarghan isteri. Búlar romannyng ekinshi jәne ýshinshi  kitaptarynyng sybaghasyna jatatyndar. Ekinshi kitap biraz dendelip qalghanda, jazghytúrym azdap syrqattandym da, dәrigerler jazu júmysynan tiyp qoydy. Jazday biraz jal alghannan keyin ekinshi kitapty da ayaqtau júmysynyng ýstindemin. Sәti týsse aldaghy qystyng ayaghyna deyin tipografiyagha tapsyrmaqpyn. Ýshinshi kitapty 70-71-jyldardyng ishinde jazyp bitiru dәmesindemin. Ony tirshilik, saulyq, tiyshtyq biler. Ekinshi aitayyn degenim, «Abay» romany men «Aqqan júldyzdy» salystyru jayynda. Orysta «Vsyakaya anologiya otnosiytelino» degen sóilem baryn  bilesin. Búl ras qaghida. Árbir jeke adamdardyng birine-biri qanday úqsas bolghanymen dәl kelmeytini mәlim. Sol siyaqty, basqa shygharmalargha úqsamaghan shygharma ghana originaldyq bola alady. Atalghan romandargha da osy kózben qarau qajet.

Jalpy, iydeyalyq jaghynan Shoqan men Abaydyng arasynda úqsastyqtar bolghanmen, individtik kózben qaraghanda ekeui eki basqa adam.

Eng aldymen ol ekeuining ósken ortasy, alghan bilimi jәne oi-óristerining kendigi men biyiktigi eki basqa. Abay kóshpeli qazaq auyldarynyng ishinen úzap shyqpaghan, eng aldymen - Semeyden әri barmaghan kisi. Onyng oi-sanasy da osy aumaqtyng tónireginde. Al  Shoqandy alsaq, qazaq dalasynyng Abay ayaq baspaghan kóp ólkesin qydyrghan, Sibirdi týgel aralaghan, Orta Aziyany týgelge jaqyn kezgen, Ortalyq Rossiyany jaqsy biletin adam. Sondyqtan onyng kórgen-bilgeni de Abaydan әldeqayda ken. Oqu bilimining mólsherin alsaq, soghan baylanysty dýnie tanuyn alsaq, Abaydy Shoqanmen ólsheuge bolmaydy. «Orys mәdeniyetimen baylanysty» degende, Abaydyng qoly jetken adamy - Dolgopolov pen Mihaelis qana. Olar sol kezdegi orystyng mәdeniyetinde de, qoghamdyq pikirinde de kishkentay kisiler. Shoqannyng aralasqandary orystyng jәne dýniyejýzilik ghylymnyng eng biyigine kóterilgen adamdar. Áleumettik jәne taptyq mәselelerge kelgende, Abaydyng jetken óresi - gumanizm ghana, onyng da abstraktnyy týri. Al Shoqandy alsaq,  sosialistik iydeyagha jete almaghanymen sol uaqyttaghy demokratiyalyq iydeyanyng eng biygine kóterilgen jәne sanaly týrde kóterilgen adam. Endeshe, búl ekeuding oi-sanasynyng órelerin tenestirip, ekeuining arasynan anologiya tabu qiyn. Olardyng úqsastyghy kóp jaghdayda ishki emes, syrtqy úqsastyq. Sondyqtan  әrqaysysyna әdebiyettik obrazdary da óz boylaryna sәikes bolu kerek.

Abaydy óz mólsherinde Múhtardyng jaqsy kórsetkeni ras. Onda da - birinshi jәne ekinshi kitapta ghana. Ýshinshi, tórtinshi kitaptaghy Abaydy, men ózim, Abaydy ósiru jolynda alghashqy eki kitaptyng jalghasy dey almaymyn.

Endigi mәsele - Shoqannyng әdebiyettik beynesin, halyq tilep otyrghan mólsherde kórsete alu. Júrttyn, olardyng ishinde - sening әzirge oqyghandaryng «Aqqan júldyzdyn» birinshi kitaby ghana. Búl kitaptar jogharyda aitqanday, Shoqannyng ata tegi, tughan jeri, balalyq shaghy, Ombygha oqugha ketu sebebi, qalay oqyghandyghy ghana әngime etiledi.  «Al, endi Shoqannyng ózi qanday dәrejede ósti jәne ne istedi?» degen súraulargha jauapty keyingi eki kitap (mýmkin ýsheu bolady) bayandap beruge tiyisti. Ekinshi kitap jazylu jaghynan enserile bastaghan kezde nauqastanyp qaldym da, dәrigerlerding úsynysymen jazudy biraz uaqytqa dogharugha tura keldi. Tórt-bes aiday dem alghan uaqytta biraz tynyqqan, oy jaghynan da, boy jaghynan da quat jinaghan siyaqtymyn. Sol qarqynmen taghy da qaghazgha otyra bastadym. Sәti qanshalyq bolaryn aldaghy kýnder kórsetuge tiyisti. Óz boyymda halyqtyng búl shygharmagha artar ýmitin týsinetin siyaqtymyn. Sol ýmitti aqtaugha tyrysam.

Ekinshi kitaptyng ýlken bir kesegi «Júldyzdyn» biylghy oktyabri, noyabri sandarynda basylyp jatyr. Ony oqyghannan keyin, pikirindi  hatpen bolsa da bildirsen, aldyn ala kóp rahmet aitam.

Qalamdastyq sәlemmen, Sәbit Múqanov.

«Qazaq әdebiyeti» gazetinen alyndy