Halyqtyng әleumettik jaghdayy qanday? Zeynetaqy jәne jәrdemaqy tónireginde nege dau-damay kóp? Biylik júmyssyzdyqpen kýrese aldy ma? Kóshi-qon mәselesin retteude ne tyndyrdy? «Jas Alashtyn» osy jәne basqa da súraqtaryna QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Gýlshara ÁBDIHALYQOVA (surette) jauap berdi.

- Gýlshara Naushaqyzy, Sizdinshe, Qazaqstan kóshi-qon sayasatynda neni eskermey keledi? Qaytsek shette jýrgen qandastarymyzdy elge qaytaramyz, ishki kóshi-qon mәselesin qalay retteymiz?

- Kóshi-qon sayasaty últtyq iydeolo­giya­men tyghyz baylanysty. Al ony dúrys jolgha qoy ýshin eng aldymen әleumettik mәselelerge kónil bólu kerek. Taghdyrdyng talayymen taryday shashylghan qazaq balasyn elge qaytaru, tәuelsiz elimizding bas­ty múraty. Býgingi tanda qandastarymyz әlemning 40 elinde ómir sýrude. 32 elinde mәdeny ortalyqtar júmys isteydi. Shette 4,5 million qazaq jýr. Mәselen, Qytayda - 1,5 million, Ózbekstanda - 1,3 million, Reseyde - 870 myn, Mongholiyada - 70 myng qazaq ómir sýrude. Dәl qazirge deyin shette jýrgen 201 309 qazaq otbasy óz otanyna kelip kerege kerdi, 789 339 qazaq elge oraldy. Memleketting kómegimen jәne óz betimen kóship kelgenderding sany 1 millionnan asty.

Halyqtyng әleumettik jaghdayy qanday? Zeynetaqy jәne jәrdemaqy tónireginde nege dau-damay kóp? Biylik júmyssyzdyqpen kýrese aldy ma? Kóshi-qon mәselesin retteude ne tyndyrdy? «Jas Alashtyn» osy jәne basqa da súraqtaryna QR Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Gýlshara ÁBDIHALYQOVA (surette) jauap berdi.

- Gýlshara Naushaqyzy, Sizdinshe, Qazaqstan kóshi-qon sayasatynda neni eskermey keledi? Qaytsek shette jýrgen qandastarymyzdy elge qaytaramyz, ishki kóshi-qon mәselesin qalay retteymiz?

- Kóshi-qon sayasaty últtyq iydeolo­giya­men tyghyz baylanysty. Al ony dúrys jolgha qoy ýshin eng aldymen әleumettik mәselelerge kónil bólu kerek. Taghdyrdyng talayymen taryday shashylghan qazaq balasyn elge qaytaru, tәuelsiz elimizding bas­ty múraty. Býgingi tanda qandastarymyz әlemning 40 elinde ómir sýrude. 32 elinde mәdeny ortalyqtar júmys isteydi. Shette 4,5 million qazaq jýr. Mәselen, Qytayda - 1,5 million, Ózbekstanda - 1,3 million, Reseyde - 870 myn, Mongholiyada - 70 myng qazaq ómir sýrude. Dәl qazirge deyin shette jýrgen 201 309 qazaq otbasy óz otanyna kelip kerege kerdi, 789 339 qazaq elge oraldy. Memleketting kómegimen jәne óz betimen kóship kelgenderding sany 1 millionnan asty.

Tarihy Otanyna oralghan qazaqtardyng kóship kelgen ortasyna tastay batyp, suday sinip ketui ýshin 2008 jyldan, bastap Ontýstik Qazaqstan oblysy Shymkent qalasy, Aqsukent eldimekeninde jәne Qaraghandy qalasynda oralmandardy beyimdeu jәne kiriktiru ortalyghy júmys isteydi. Biyl nauryz aiynda Aqtau qalasynda da osynday ortalyq ashylmaq.

Búl osy kýnge deyin atqarylghan júmys­tar. Biraq, etnikalyq sayasatty iske asyruda kemshilikter bar. Atap aitqanda, birinshiden, belgilengen kvota men kóship kelgen oralmandardyng naqty sany әrtýrli. Ekinshiden, Qazaqstangha at basyn búrghan qazaqtardy ónirlerge qonystandyru birkelki emes. Olardyng jartysynan astamy halqy tyghyz ornalasqan - Ontýstik Qazaqstan, Manghystau, Almaty jәne Jambyl oblystarynda túrady. Soltýstik aimaqtarda kerisinshe. Tipti, onda júmys kýshine súranys mol bolsa da kóship baratyndar az. Ýshinshiden, ata­júrt­qa oralghan qandastarymyzdy júmyspen qamtu dengeyi tómen. Jergilikti atqarushy organdardyng derekterine sýiensek, enbek jasyndaghy oralmandardyng ýshten biri - júmyssyz. Tórtinshiden, shetelder­degi qazaq diasporasy arasyndaghy aqparattyq-nasihat júmystarynyng tiyimdiligi tómen.

- Qazaqstannyng qolaysyz audandarynda túratyn azamattardyng jaghdayy bizdi erekshe alandatady. Jalpy, Qazaq biyligi, onyng ishinde dәl Siz basqaryp otyrghan ministrlik bolashaghy búlynghyr auyldardy, úmyt qalghan eldime­ken­derdi saqtap qalu, bir oblystan ekinshi oblysqa kóshkenderdi júmyspen qamtu, olardyng ekonomikalyq әleuetin jasaqtau mәselelerin sheshuge kelgende bosandyq tanytyp otyrghan siyaqtysyzdar.

- Jasyratyn týgi joq, ótkenimiz ben bolashaghymyzdy auylsyz elestetu mýmkin emes. Shyndyghynda, auyl - qazaqtyng altyn besigi. Auyl mәselesi- әrbir qazaqstandyqtyng problemasy. Dәl qazir Siz aitqan bolashaghy búlynghyr auyldardyng mәselesimen Auylsharuashylyghy miy­nistr­­ligi ainalysuda. Bilesizder, qazirgi uaqytta auyldyq eldimekenderde qordalanyp qalghan, jaqyn arada sheshudi qajet etetin birqatar mәseleler bar. Atap aitqanda, auyl halqyn sapaly auyzsumen qamtamasyz etu, jergilikti manyzy bar joldardy jóndeu, tabighy gaz tartu, elektr qua­tynyng balamaly kózderin ashu, әli kýn­ge jaryqsyz, mayshammen otyrghan auyl­dardy elektrmen jabdyqtau mә­selesin birinshi kezekte qolgha alu qajet.

Al auyldardy meken etken azamattardyng әleumettik jaghdayyn jaqsartu jýgi bizding ministrlikke artylghan. Yaghni, zeynetaqy, atauly әleumettik kómek jәne basym kópshiligi auyldyq jerlerde qonystanghan kóp balaly analargha barynsha kómek jasau. Áytse de, úmyt qalghan eldi­me­kenderdi saqtap qalu ýshin ministrlik ýkimetting «Jol kartasy» baghdarlamasy ayasynda naqty júmystar atqaruda. Mәselen, auyldyq jerlerdi meken etken qanshama azamattar júmyspen qamtyldy. 2010 jyly jәne jalpy qúny 5 813,6 million tenge túratyn 455 jobany oryndau, 8380 júmys ornyn qúru josparlanuda.

Ishki kóshi-qon mәselesin ontayly sheshu ýshin 2009 jyldyng jeltoqsan aiyn­da QR «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zanynyng jana redaksiyadaghy jobasyn jasap, QR Parlamenti Mәjilisining qarauyna úsyndyq. Onda ishki kóshi-qondy retteuge arnayy kvota belgilengen. Eger úsyn­ghan Zang jobasy qabyldansa ishki kóshi-qon mәselesin rettep, qolaysyz audandarda túratyn azamattardy útymdy qonystandyru jәne olardyng jayghasuy men kiriguine jәrdemdesu mәselesi bir jýiege keletinine ýmit artyp otyrmyz.

- Soltýstik Qazaqstan oblysyn basty nazargha alu mәselesine, dәl osy aimaqqa qazaqtardy kóshiruge, olargha ýkimet tarapynan arnayy kómek beruge, nemese kvota ajyratugha jetkilikti kónil bólinbey jatqany turaly baspasóz­de az jazylghan joq. Oghan ne jauap aitasyzdar?

- Qazaqtardy búl ónirge dúrys qo­nys­tandyru - býgingi tandaghy eng ózekti mәsele. Mәselen, shetten kóship kelgen qandastarymyzdy alayyq. 2009 jylgha respublika boyynsha shetten 20 myng qazaq otbasy kóship keledi dep josparlanghan. Biraq, 16 335 otbasynan ótinish týsip, onyng 15 534-i kóship kelu kvotasyna engizildi. Al Soltýstik Qazaqstan oblysyna 550 qazaq otbasynyng kóship ke­lui­ne kvota belgilendi. Alayda, bar-joghy 154 otbasy osy ónirge shanyraq tikti. Yaghni, búl aimaqta kvotanyng berilui 28 payyzgha ghana oryndaldy.

Asyly, soltýstik aimaqqa kóship kelu kvotasy jyldan jylgha kóbeymese azaytylghan joq. Mәselen, 2010 jyly «Núrly kósh» baghdarlamasynyng ayasynda Soltýs­tik Qazaqstan oblysy Bayterek auylyna 140 oralman otbasyna túrghyn ýy salyp, júmyspen qamtu kózdelip otyr. Sonday-aq, olardy yntalandyru maqsatynda birjolghy jәrdemaqy 2 ese kóbeydi. Taratyp aitsam, soltýstik ónirler boyynsha birjolghy jәrdemaqy otbasy otaghasyna - 100, otbasy mýshelerine - 75 ailyq eseptik kórsetkishpen bekitilgen. Al Ortalyq, Ontýstik ónirlerge kóship keletin qandastarymyzgha birjolghy jәrdemaqy búdan tómendetilgen koeffisiyentpen beriletin bolady.

- "Núrly kóshke" qatysushylardyng biri - kezinde Qazaqstannan kóship ketken qazaq emes úlystar. Baghdarlamagha sәikes olardy "bilikti maman" retinde elge shaqyrtpaqsyzdar. Ol qay maman, qayda, qanday júmys isteydi? Sizdinshe, Kenes odaghynyng keshegi "kadrlaryn" býgingi qazaq eli qajetsine me? Olargha qanday zәrulik bar?

- Búl rette aitarym, «Núrly kósh» baghdarlamasy turaly Ýkimetting 2008 jyldyng 2 jeltoqsanyndaghy qaulysynda, elimizding búrynghy azamattaryn bilikti maman retinde qayta shaqyruda últyna qarap, úlysyn ajyratu kózdelmegen. Ras, Kenes odaghy ydyrap, tәuelsizdi­gimizdi jariyalap, esimizdi endi jiyp jatqan tústa birqatar bilikti mamandarymyz shekara asyp ketti. Olardyng ishinde qazaqtar da bar. Búl dәl osy qazaqtardyng qaytyp keluine mýmkindik jasaudan tuyndaghan bastama edi. Biraq, býginge deyin olardan birde-bir ótinish týsken joq.

- "2009 jyl Qazaqstannyng enbek naryghynda kýrdeli kezeng boldy. Júmyssyzdardyng sany 700 myngha jetti" degen aqparat tarady. Jaqynda parlament mәjili­sinde sóilegen sózinizde "2009 jyldyng tórtinshi toqsanynda júmyssyzdyq dengeyi birinshi toqsandaghy 6,9 payyzben salystyrghan­da 6,3 payyzdy qúrady" dediniz. 6,9 payyzymyz 700 myng adam bolsa, 6,3 payyzymyz qansha adam?

- 2009 jyl tek enbek naryghy emes, jalpy barsha salagha jahandyq qarjy daghdarysynyng salqyny tiydi. Ýkimetting daghdarysqa qarsy baghyttalghan sharalary, әsirese, «Jol kartasy» baghdarlamasy júmyssyzdyqtyng aldyn alugha sep boldy. Negizinde ministrlikting derekteri boyynsha, ótken jyldyng basynda júmyssyz jýrgenderding sany 557 800 adamgha jetti. Yaghni, júmyssyzdyq dengeyi - 6,6 payyzdy qúrady. Al jyldyng ayaghynda QR Statistika agenttigi: «Respublikadaghy júmyssyzdar sany - 531 800 adam boldy», - dep aqparat taratty. Siz súraghan 6,3 payyzymyz osy.

- Respublikada milliongha juyq adamdy 8 mynnan asa iri jәne orta biznes kәsiporyndary júmyspen qamtamasyz etedi eken. Estuimizshe, olar ýkimetpen júmys oryndaryn saqtap qalu, enbek qúqyqtaryn jәne júmyssyzdardyng kepildikterin qorghau jónindegi arnayy memorandumdar jasau turaly bastamany qoldapty. Sizdinshe búl bastama júmyssyzdyqtyng aldyn alugha qanshalyqty әser etedi?

- Osy saryndas memorandumdardy qolgha alghanymyzgha eki jyldyng jýzi toldy. 2010 jyldyng 1 qantarynda óndiristik ýrdisterdi túraqtandyru jәne qyzmetker­lerdin enbek qúqyqtary men kepildikte­rin qamtamasyz etu mәseleleri jónindegi ózara yntymaqtastyq turaly 983 500-den astam qyzmetkerdi qamtityn 8187 memorandumgha qol qoyyldy. Ministrlikke tirkelgen derekterge sýiensek, býginde 8 084 kәsiporyn óz júmysshylaryn júmyspen tolyq qamtamasyz etip otyr. 96 kәsiporyn júmyskerlerdi ishinara júmyspen qamtudy qoldanuda. Júmys berushi óndiris kólemi tómendegen kýnde de júmysshylardy basqa júmysqa almastyru, sonday-aq, súranysy mol kәsipke oqytu mindettemelerin qabyldaydy. Mәselen, qazirgi tanda 45 kәsiporyn 12 myngha juyq qyzmetkerin basqa júmystargha auystyrdy. 68 mynnan astam qyzmetker jana kәsiptik bilim aldy. Al qabyldanghan mindettemelerdi 42 úiym búzdy. Olardyng qyzmetkerlerge 340,7 million tenge kóleminde jalaqy bereshegi bolghany anyqtaldy. Memorandumnyng bas­ty maqsaty - júmys oryndaryn saqtap qalu.

- Parlament mәjilisinde bergen esebinizde "Enbek jәne әleumettik zannamanyng saqtaluyn josparly týrde tekseremiz. 22,1 myng kәsiporyndy memlekettik enbek inspektorlarynyng tekseruleri barysynda enbek jәne әleumettik zannamanyng 100 mynnan astam ret búzylghandyghy anyqtaldy" dediniz. Sonda tek qana kәsiporyndarda bir jyldyng ishinde 100 mynnan asa adamnyng qúqyghy búzylghan ba? Jalpy, res­publikada qansha kәsiporyn bar jәne onda qansha adam júmys isteydi?

- 2009 jyly elimizde 245 583 kә­siporyn tirkelgen. Onda 4 753 236 adam en­bek etude. Ótken jyly memlekettik en­bek inspektorlary 22 116 kәsiporynda tekseru jýrgizdi. Nәtiyjesinde 100 580 zang búzu deregi anyqtaldy. Onyng ishinde 58 435-i - enbek qatynastaryna, 40 433-i - júmys berushi tarapynan enbek qauip­sizdigi jәne enbekti qorghau zannamalarynyng saqtalmauyna, 1 712 is halyqty jú­myspen qamtu mәselesi boyynsha búzyl­ghan. Osy kemshilikterdi joy maqsatynda júmys berushilerge jalpy somasy 310 529 600 tengeni qúraytyn 10 785 әkimshilik aiyppúl salyndy.

- Elimizdegi eng tómengi jalaqy mólsheri 14 952 tenge ekeni jii aitylady. Al eng jogharghy enbek­aqy qansha? Eger qúpiya bolmasa, Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri bir aida qansha jalaqy alady eken? Oghan qosymsha bolarlyq syiaqysy qansha?

- Statistika agenttigining mәlimetine jýginsek, 2009 jylghy qantar-qarashada eng joghary ortasha ailyq jalaqy - 230 039 tengege jetken. Búl jalaqyny qarjy deldaldyghy jәne saqtandyru salasyndaghy qyzmetkerler alghan. Býginde «Núr Otan» partiyasynyng bastamasymen tabys kólemin jariyalau ýrdisi qolgha alynuda. Aldaghy uaqytta men de óz tabysym jayly mәlimetterdi resmy jariyalasam degen oiym bar. Al syiaqy mәselesine keler bolsaq, sayasy qayratkerlikpen ainalysatyn túlghalargha múnday qosymsha yntalandyru tólemderi berilmeydi.

- Ángime әuenin zeynetaqy men әleu­mettik jәrdemaqygha búrsaq. Barshagha belgili, zeynetaqy men jәrdemaqy mólshe­ri jyl sayyn artuda. Biraq, bazardaghy bagha da sharyqtap, boy bermey keledi. Zeynetaqygha qosylghan 25 payyzymyz da, jәrdemaqygha qosylghan 9 payyzymyz da týkke túrmay qaldy. Sondyqtan da, memle­ketting búl qamqorlyghy tónireginde dau-damay kóp. Búl turaly ne aitasyz? Zeynetaqy, jәrdemaqy mólsherin taghy da arttyrudy oilap otyrghan joqsyzdar ma?

- 2009 jyldyng qorytyndysy boyynsha inflyasiya dengeyi 6,2 payyzdy qúrady. Búl - QR Statistika agenttigi taratqan resmy derek. Al Ýkimet zeynetaqy tólemderining mólsherin ortasha - 25, memlekettik әleumettik jәrdemaqyny - 14 payyzgha arttyrdy. 6,2 payyz ben 25 payyzdyng arasynda aiyrmashylyq bar ghoy. Sondyqtan, «zeynetaqygha qosylghan 25 payyzdy inflyasiya jútyp qoydy, zeynetkerlerding ómir sýru dengeyi tómendedi» degen qanqu әngime negizsiz. Al zeynetaqynyng kólemi - bólek әngime. Mәselen, biylghy jyly bazalyq zeynetaqy tólemining mólsheri 5981 tengeni qúrady. Osy bazalyq zeynetaqy kólemin qosa eseptegende, 2010 jyldyng 1 qantarynan bastap zeynetaqy tólemderining eng tómengi mólsheri - 18 325 , ortasha mól­sheri - 27 481, eng joghary mólsheri - 40 001 tengege jetti. Búghan qosa jergilikti atqarushy organdar budjet mýmkindigin jәne biznesting әleumettik jauapkershi­ligin eskere otyryp, azamattardyng jekelegen sanattaryna qosymsha әleumettik qoldau kórsetip jatyr. 2009 jyly azyq-týlik ónimderi baghasynyng ósuine bayla­nys­ty 166 mynnan astam adamgha 1417,1 million tenge kóleminde ótemaqy tólem­deri jýrgizildi. Halyqtyng әljuaz tobyn arzandatylghan azyq-týlik ónimderimen qamtamasyz etuge 295 әleumettik dýken, 2753 sauda orny jәne arzandatylghan dәri-dәrmek jetkizu ýshin 509 әleumettik dәrihana qyzmet kórsetti. Onyng ýstine, ministrlik zeynetaqymen qamsyzdandyru jýiesindegi mәselelerdi sheshu maqsatynda ekonomikalyq zertteuler, esep-qisaptar jýrgizip jatyr. Aldaghy uaqytta osynyng negizinde ýkimetke zeynetaqy jýiesin damytu boyynsha úsynystar әzirleymiz.

- Aytpaqshy, 2009 jyly zeynetaqygha, preziydent aitqanday 25 payyz emes, 99 tenge qosyldy dep qynjylghan qariyalar da kóp. Búl turaly aitarynyz bar ma?

- Búl - osy mәseleni dúrys týsinbegen keybir azamattardyng әngimesi. 99 tenge tóniregindegi әngimening shyqqan tegi bylay: 2009 jyly zeynetaqy tólemderining mólsheri ortasha 25 payyzgha artty. Ótken jyldyng basynda eng tómengi kýnkóris dengeyining mólsheri 12 025 tengeden 13 470 tengege ósti. Osyghan oray, bazalyq zeynetaqy tólemderining mólsheri artyp, 5388 tengeni qúrady. Qúnsyzdanu qúbylysyn eskerip, әdetten tys, yaghny 1 shildede tómengi kýnkóris dengeyine qayta indeksasiyalau jýrip, onyng kólemi taghy úlghaydy. Jogharyda atap ótkenimizdey, bazalyq zeynetaqy kýnkóris dengeyining 40 payyzyn qúrauy tiyis. Mine osy shilde aiynda eng tómen kýnkóris dengeyining mólsheri 13 470 tengeden 13 717 tengege deyin ósti. Soghan sәikes 5388 tenge bazalyq zeynetaqy 5 487 tengege jetti. Kórip túrghanymyzday, ósim - 99 tenge. Osy tómengi kýnkóris dengeyin qayta indeksasiyalau barysyndaghy bazalyq zeynetaqy kólemi­ning ózgeruin jyl basynda qosyl­ghan 25 payyzben shatastyryp jýr.

- Ana men balanyng jaghdayyn jasaugha kónil bólip jatyrmyz deysizder. Alayda, bala tuu sany songhy jyldarda kemip ketken. Búl nelikten? Sizdinshe múnday túiyqtan qalay shyghu kerek?

- Ýkimet demografiyalyq ósimning qalyptasuynda salghyrttyq tanytyp otyr dep aita almaymyn. Mәselen, biylghy jylgha deyin on balasy bar analargha ghana «Altyn alqa» beriletin. Býginde «Altyn alqamen» marapattau jetinshi balasy bir jasqa jetken jәne basqa balalary tiri bolghan anagha tapsyrylady. «Kýmis alqa» belgisimen alty balasy bar ana marapattaluda. Ýkimetting búl әreketin demigip túrghan demografiyamyzgha demeu ýshin jasalghan dýnie dep qabyldau kerek. Dәl qazir elimizde «Altyn alqa», «Kýmis alqa» belgilerimen marapattalghan nemese búryn «Batyr ana» ataghyn alghan, sonday-aq I jәne II dәrejeli «Ana danqy» ordenderi­men marapattalghan 109 mynnan astam kóp balaly ana bar. Olargha jylyna budjetten 6,6 milliard tenge mólsherinde arnauly memlekettik jәrdemaqy tólenedi. Sonymen qatar, 2005 jyly ana men balany әleumettik qorghau jәne az qamtamasyz etilgen otbasylardy qoldau maqsatynda «Balaly otbasylargha beriletin memlekettik jәrdemaqylar turaly» QR Zany qabyldandy. Dәl osy zang negizinde bala tuuyna baylanysty birjolghy memlekettik jәrdemaqy, bala bir jasqa tolghangha deyin beriletin bala kýtimi jónindegi jәrdemaqy, ailyq tabysy jan basyna shaqqanda orta eseppen azyq-týlik sebetining qúnynan (eng tómen kýnkóris dengeyining 60 payyzyn qúraydy) tómen otbasylargha beriletin on segiz jas­qa deyingi balalargha arnalghan jәrdemaqy beriledi. 2010 jyldyng 1 qantarynan bastap:  tórtinshi jәne odan keyingi bala tughanda beriletin birjolghy jәrdemaqy - 70650 tenge, bala bir jasqa tolghangha deyin beriletin bala kýtimi jónindegi ay sayyn­ghy jәrdemaqyny: birinshi balagha - 7772, ekinshi balagha - 9185, ýshinshi balagha - 10598, tórtinshi jәne odan keyingi balalargha - 12011 tenge kóbeytildi.

- Mәselen, demografiyalyq mәselesi kýiip túrghan kórshi Resey Federasiyasy da búl týiindi sheshuge bilek týrip kiristi. Jiliktep, balanyng kýtimine qansha qarajat kerek, bәrin jiti eseptegendey. Al Qazaqstandaghy jaghday mýlde bólek. Múnyng sebebi nede?

- Reseydegi jýie ekinshi jәne odan da kóp bala tuudy, al bizdegi jýie tórtinshi bala tuudy yntalandyrugha arnalghan. Kórshi memelekette engizilgen «Ana qapitaly» jobasy nysanaly maqsattargha: túrghyn ýy satyp alugha, balalardyng joghary jәne kәsibi-orta mekemelerde bilim aluyna, zeynetaqy jinaqtaugha arnalghan. Dese de, demografiyalyq jaghdaydy týzeu tek әielding nominaldy tabysyn kóbeytumen shektelmeydi. «Ana kapitalyn» tolyghymen jýzege asyru ýshin bala tuu infraqúrylymyn, mәselen balabaqshalardy, emhanalardy qalpyna keltiru, sonymen qatar әiel azamattardyng júmysqa túru mýmkindigin arttyru jәne olardyng әleumettik kepildikterin kóbeytu kerek. Mine, osy júmystardy Qazaqstanda kezen-kezenmen jýzege asyru niyetimiz bar. Búl el ekonomikasynyng damu qar­qyny, memlekettik budjetting naqty mýmkindikteri jәne memleket aldynda túrghan әleumettik sala mindetteri negizinde oryndalmaq.

- Sonday-aq, mýgedektik, asyrauynan aiyrylu boyynsha jәne jasyna baylanysty memlekettik әleumettik jәrdem­aqy turaly ne aitar ediniz?

- Qazaqstanda bir mezgilde әrtýrli memlekettik әleumettik jәrdemaqy alugha qúqyghy bar adamdar óz tandauy boyynsha bir jәrdemaqy alady. «Qazaqstan Respublikasynda mýgedektigi, asyraushysynan aiyrylu jaghdayy boyynsha jәne jasyna baylanysty beriletin memlekettik әleumettik jәrdemaqylar turaly» Zannyng 8-babyna sәikes mýgedektigi boyynsha jәrdemaqylar mýgedektikke dushar bolghan jaghdayda jәrdemaqygha ótinish jasalghan uaqytta júmystyng toqtatylghanyna nemese jalghasuyna qaramastan tagha­yyndalady. Sonymen qatar mýgediktik alu enbekke qabiletin joghaltu dәrejesine qaray ýsh topqa bólinedi. Birinshiden, júmys isteytin jәrdemaqy alushylargha mýgedektigi boyynsha jәrdemaqy tolyq mólsherinde tólenedi. Ekinshiden, mýgedek­tik boyynsha ailyq jәrdemaqylar mólsheri onyng tobyna baylanysty bolady. Ýshinshiden, eger ortalyqtan jәne jinaqtaushy zeynetaqy qorlarynan beriletin jiyntyq zeynetaqy tólem­derining mólsheri mýgedekterding sanattary ýshin belgilengen mýgedektigi boyynsha ailyq jәrdemaqy mólsherinen kem bolsa, jәrdemaqy tóleu zeynetaqy tólemderine mýgedekterding sol sanaty ýshin belgilen­gen jәrdemaqy mólsherine deyin jetkizil­gen tiyisti qosymsha tólemder týrinde jýrgiziledi.

Sonday-aq, eger asyraushysy qaytys bolghan otbasynyng enbekke jaramsyz mýsheleri bolsa, olar da memleket tarapynan jәrdemaqy ala alady. Al jasyna baylanysty jәrdemaqy azamattargha zeynetaqy tólemderine qúqyghy bolmaghan jaghdayda «Qazaqstan Respublikasynda zeynetaqymen qamsyzdandyru turaly» QR Zanynda belgilengen jasqa jetken kezde ortalyqtan, jinaqtaushy zeynetaqy qorlarynan taghayyndalady. Onyng mólsheri eng tómengi kýnkóris dengeyining jartysyna ten. Mýgedektigi, asyraushysynan aiy­rylu jәne jasyna baylanysty memle­ket­tik әleumettik jәrdemaqylar mólsheri eng tómengi kýnkóris dengeyi mólsherimen esepteledi. Sondyqtan onyng kólemi ósken sayyn jәrdemaqy mólsheri de arta týsedi. Mysaly aghymdaghy jylghy 1 qantardan kýnkóris dengeyining kólemi úlghayyp, ol 14 952 tengeni qúrady. Osyghan oray mem­lekettik әleumettik jәrdemaqy mólsheri artyp, 2009 jylmen salystyrghanda 9 payyzgha ósti.

- Qazaqstanda júmysqa jaramsyz bolyp qalghan kenshilerding sany qansha ekeni anyqtaldy ma? QR "Bankrottyq turaly" zannyng 77-baby turaly qaraghandylyq kenshilerding dauyna nýkte qoyyldy ma? Qanday sheshim qabyldandy?

- Kenshilerding mәselesi jeke baqylauymda. Kenshilerding bastamashyl tobyn qabyldap, birlese júmys isteudi úsyndym. Al ministrlik tarapynan «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zang akti­lerine densaulyqqa keltirilgen ziyannyng ornyn toltyrugha baylanysty ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Zang jobasynyng tújyrymdamasy dayyndaluda. Aldaghy uaqytta ved­omostvo­aralyq komissiyagha jәne ghylymiy-qúqyqtyq saraptamagha jiberetin bolamyz.

- Ángimenizge raqmet.

Ángimelesken Dilara ISA.

«Jas Alash», 04.03.2010

Týpnúsqadaghy taqyryp  - «Eng tómengi jalaqy - 14 952 tenge. Eng jogharghy ortasha ailyq - 230 038 tenge. Al ministrding ailyghy qansha?»