«Otandyq telearnalar» degen sóz shyqty ghoy osy kýni. Sol «otandyq telearnalarymyzdyn» basy «Últtyq» arnadan bastap anau «jyn-jybyrdyn» arnasy atalyp jýrgen STV-gha deyin   memlekettik dengeyde atalyp ótetin mereke kýnderi bolsa bitti, «Qyz Jibek» pen «Mening atym Qojany», odan keyin, әriyne, «Taqiyaly perishteni» berip qoyyp qarap otyrady. Qúddy qazaqta, «Qazaqfilimde» atalghan ýsh kinotuyndydan ózge eshtene joq siyaqty. Rasynda, keyingi úrpaq  әlgi ýsh filimnen basqasyn bile bermeydi. Nege? Óitkeni, onyng sebebin mine, aityp otyrmyz: kórsetpeydi. Esesine qazaqstandyq teleekrandy kәristin, orystyn, Latyn Amerikasyndaghy elderding teleserialdary basyp ketip edi, byltyrdan beri ol tasqyngha eptep tiym salyndy. Qazir qazaq tiline audarylyp qoyghan Ýndi filimderining dәureni jýrip túr. IYә, otandyq teleserialdar da kórine bastady.  Áytse de, búrynghy ghajap filimderdi nege kórermenge jii tartu etip otyrmasqa? Shamasy, telearnalarymyzdyng tizginin ústap jýrgen basshy-qosshylar «Qazaqfilimnin» qorynda qanday shedevrlerding jatqanyn jaqsy bilmeytin bolsa kerek. Eger biletin bolsa, olar myna filimderdi nege júrttan jasyrady? Qaranyz:

Balalargha arnalghan ýzdik filimder:

«Mening atym Qoja» (1963, rej. A.Qarsaqbaev)

«Arman-ataman» (1967, rej. Sh.Beysembaev)

«Balalyq shaqqa sayahat» (1968, rej. A.Qarsaqbaev)

«Shoq pen Sher» (1972, rej. Q.Qasymbekov)

«Kókserek» (1973, rej. T.Ókeev)

«Jýirik bolsan, ozyp kór!» (1974, rej. A.Qarsaqbaev)

«Alty jasar Alpamys» (1977, rej. A.Qarsaqbaev)

«Toghyzynshy úldan saqtan» (1983, rej. V.Púsyrmanov, V.Chugunov)

«Sýirik» (1984, rej. A.Álpiyev)

«Auylym Kóktóbening bókterinde» (1986, rej. Á. Sýleeva)

«Adamdar arasyndaghy bóltirik» (1989, rej. T.Temenov)

«Saghan kýshik kerek pe?» (2003, rej. Q.Qasymbekov)

Jas úrpaq kóruge tiyis basqa da filimder:

«Amangeldi» (1938, rej. M.Leviyn)

«Abay әnderi» (1945, rej. G.Roshali, E.Aron)

«Bizding sýiikti dәriger» (1957, rej. Sh.Aymanov)

«Aldar kóse» (1964, rej. Sh.Aymanov)

«Túlpardyng izi» (1964, rej. M.Begaliyn)

«Atameken» (1966, rej. Sh.Aymanov)

«Án qanatynda» (1966, rej. Á.Mәmbetov)

«Qarash-Qarash oqighasy» (1968, rej. B.Shamshiyev)

«Taqiyaly perishte» (1968, rej. Sh.Aymanov)

«Atamannyng aqyry» (1970, rej. Sh.Aymanov)

«Qyz Jibek» (1970, rej. S.Qojyqov)

«Qúlager» (1972, rej. B.Mansúrov)

«Gauhartas» (1975, rej. Sh.Beysembaev)

«Transsibir ekspressi» (1977, rej. E.Orazbaev)

«Qan men ter» (1978, rej. Á.Mәmbetov)

«Ohran bastyq» (1978, rej. A.Tәjibaev)

«Ebelek» (1980, rej. A.Tәjibaev)

«Jaushy» (1980, rej. Á.Mәmbetov)

«Qosh bol, Medeu!» (1981, rej. Z.Podskaliskiy)

«Dolana» (1981, rej. M.Omarov)

«Aqyrghy amanat» (1981, rej. A.Tәjibaev)

«Soghystyng songhy jyly edi» (1983, rej. A.Tәjibaev)

«Ótelmegen paryz» (1983, rej. S.Jarmúhammedov

«Adamgha iltipat!» (1984, rej. L.Son)

«Shoqan» (1984, rej. A.Áshimov, 4 seriyaly)

«Shanyraq» (1987, rej. E.Bolysbaev)

«Súltan Beybarys» (1989, rej. B.Mansúrov)

«Aynalayyn» (1990, rej. B.Qalymbetov)

«Jansebil» (1991, rej. A.Shәjimbay)

«Otyrardyng kýireui» (1991, rej. A.Ámirqúlov)

«Mahabbat beketi» (1993, rej. T.Temenov)

«Kózimning qarasy» (1994, rej. S.Narymbetov)

«Zamanay» (1997, rej. B.Shәrip)

«Qazaqy oqigha» (2001, rej. D.Manabay)

«Sardar» (2003, rej. B.Qalymbetov)

«Qaladan kelgen qyz» (2004, rej. R.Ábdirashev)

«Dýniyejaryq» (2006, rej. J.Jetiruov)

«Áurelen» (2008, rej. S.Qúrmanbekov)

«Qosh bol, Gýlsary!» (2008, rej. A.Ámirqúlov)

«Birjan sal» (2009, rej. R.Álpiyev, D.Joljaqsynov)

«Balalyq shaghymnyng aspany» (2011, rej. R.Ábdirashev)

«Jaujýrek myng bala» (2012, rej. A.Sataev), t.b.

(Eskertu: Búl tizim «Almaty aqshamy» gazetinde jariyalanghan. Elektrondy núsqasy abai.kz aqparattyq portalynda da jaryq kórdi. Tizimdi jasaghan jurnalist Sәken Sybanbay)

- Jalpy jogharydaghy filimderge baylanysty telearandarymyzdyng tarapynan súranys bar ma? – dep habarlastyq memlekettik kinoqordyng diyrektory Núrlybay Esimghaliyev (surette) myrzagha.

- «Últtyq» arna men «Habardyn» qorynda búrynghy filimder bar. Basqasyn bilmeymin.

- Qordaghy kinolardyng birazy joghalyp ketipti, sapasy syn kótermeydi degendi estip túramyz. Ras pa?

- 1990 jyldardyng basyndaghy aumaly-tókpeli zamanda býlingen, joghalghan dýniyeler boldy. Biraq sonyng bәrin qazir qalpyna keltirdik desek bolady. 2008 jyly «Qazaqfilim» AQ-na Amanshaev myrza basshy bolyp kelisimen osy mәseleni pәrmendi týrde qolgha aldyq. 2012 jyly 17 qantarda Ýkimetting arnayy qaulysy shyghyp, kinoqor qúryldy. Qor Almaty qalasyndaghy Rysqúlov kóshesining boyynda túrghan 101 ýiden qonys tepti. Qorda 10600-den astam kino bar. Onyng ishinen ózimizding tól tuyndylardan bastap, Sovet Odaghynyng túsynda týsirilgen filimderdi, sheteldik filimderdi tabugha bolady. Qala berdi bizding filimderding týpnúsqasy Reseyde, Mәskeuding qasyndaghy «Belaya stolba» degen qalashyqta túr. Ol qalashyqtaghy kinoqordyng jalpy kólemi 300 mynnan asyp jyghylady. Biz sonda baryp súranystaghy filimderdi tazalap, óndep әkelip otyramyz. Bәri qyp-qyzyl aqsha.

- «Qazaqfilimnin» tóltuyndysy qansha?

- Myng jarymnan asady.

- Qysqasy, bizde ilgeride týsirlegen kinolardyng qory bar, tek telearnalar tarapynan súranys joq deysiz ghoy.

-  IYә, solay deuge bolady.

Búl súhbatqa qosymsha týsinik beruding qajeti joq shyghar. Qúlyq, niyet joq jerde súranys qaydan bolsyn? Alayda, kórermen qauym  talghamy biyik qazaq rejisserleri taspalaghan mazmúndy filimderge susap otyr.

Abai.kz