Qazir bәri de «brend» retinde tanylghysy keledi. Ózining qalasyn brendke ainaldyrghysy kelgen әkimder, partiyasyn brendke ainaldyrghysy kelgen kóshbasshylar, ózin brendke ainaldyrghysy kelgen әnshiler, kompaniyasyn nemese shygharghan ónimderin brendke ainaldyrghysy kelgen kәsipkerler t.b. óte kóp. Shyndyghy sol, bәsekelestik órshigen býgingi zamanda myqty brendke ainalyp qana sen qarsylasyndy jene alasyn. Brend - búl ýlken kýsh, tausylmas quattylyq.

         Brend adamdardyng ómirine dendep kirdi. Qazir kez kelgen kәsipti nemese júmysty brendke ainaldyryp qana joghary dengeyde jýrgize alasyn. Ásirese, sayasat pen ekonomika salasyn brendsiz elestetu býgingi kýnde óte qiyn. «QazMúnayGaz», «Kaspiy bank», «Qazaqmys», «Astana», «NúrOtan», «N.Nazarbaev (NÁN)», «Qayrat Núrtas (KN)» t.b. brendter bizding elimizde de jeterlik. Dәl osy ataulardy elimizdegi kez kelgen adam jaqsy biledi, tanidy, olardyng jetistikterin ýnemi baqylap otyrady (dúrysy, baqylatqyzady). Shyn mәninde, «brendtin» qúdiretine kóz jetkizgen adamdardyng barlyghy da «brend» bolu ýshin talpynuda.
         Kez kelgen brend tútynushynyng sanasynda qalyptasady. Mәselen, belgili bir tauardy tútynushynyng sanasyna tartymdy, әserli, jaghymdy t.b. obrazdaryn tolyqtay kórsetu brendting qúzyrynda. Brend - adamdardyng sanasyn,  belgili bir obektige degen kózqarasynyng qanday boluyn basqaratyn kýrdeli tehnologiya. «Brend» arqyly әlemge «Qazaqstan» nemese «Qazaq eli» atauyn tanyldyrugha, әlem halqynyng elimizge dúrys kózqarasta boluyn qamtamasyz etuge әbden bolady. Búl tehnologiya elding damuyna qalayda óz yqpalyn tiygizedi. El-brendin jasaudaghy maqsat onyng jekelegen adamdargha nemese toptargha ghana paydaly boluy emes, býkil bir halyqqa da paydaly boluy. El-brendin jasauda onyng patriotizmge de ong әserin tiygizetinin este saqtaghanymyz jón.
         Qazirgi zamanda «kýn astyndaghy oryn» ýshin kýres býkil adamzattyng sanasynda jýrip jatyr. Brendter adamdardyng oilau jýiesine erekshe әser etedi. Býginde damyghan elderde memlekettik instituttar, basqaru organdary, әkimshilikter, ministrlikter de jekeley «brend» retinde de tanyla alyp jatyr. Al, Qazaqstan búl jaghynan kósh sonynda jýr. Halyqtyng basym bóligi qansha ministrlik bar ekenin, olardyng basshylary kim ekenin, júmystaryn qalay, qaytip atqaryp jatqandyghyn, sapasyn bile bermeydi. Búl degenimiz, dәl osy basqaru salasynda bәsekelestikting mýlde joq ekenin bildiredi. Al, bәsekelestik bolmaghan jerde «damu» bolmaytyny belgili.
         Kýsh-quatty, enbekti, ýlken qarajatty júmsaghanda ayaugha bolmaytyn eng basty brend – el. Áriyne, búl jaghyna kelgende Qazaqstan kýsh pen enbekti qaydam, qarjyny ayap jatqan joq. Elimizdegi ótip jatqan jahandyq kezdesuler, qysqy Aziada oiyndary,  2017 jyly ótpekshi bolyp jatqan EXPO  kórmesi t.b. bәri de elding tanyluy ýshin, elimizding brend retinde qalyptasuy ýshin jasalyp jatyr. Milliardtaghan dollar qarjy ketip jatqany da jasyryn emes. Alayda, elimizdegi keybir keritartushylyqtyng kesirinen búl qarjylar dúrys júmsalmay jatqany da aqiqat. Jemqorlyq jaylaghan qoghamymyzda múnday ýlken somadaghy qarjyny iygeru dúrys jolgha qoyylmaghan. Onyng ýstine, bizdegi «brend» jasaushylar strategiyalyq jaghyn dúrys oilastyra almauda. Kóbisi orystanghan qazaqtar nemese ózge elden alyp kelingen «brend» mamandary bolghandyqtan, «Qazaqstandy» qazaqtyng mәdeniyeti, dәstýri jaghynan kórsetu sapasyz shyghuda. Elding brendin tanyldyruda, eng birinshi osy elding mәdeniyetin, salt-dәstýrin, әdet-ghúryptaryn, tarihyn eskeru qajet etiledi. Álem júrtshylyghy elderdi dәl osy mәdeniyeti arqyly ghana jaqsy tany alady.
         El-brendining tauar-brendi nemese adam-brendinen aiyrmashylyghy – el kóleminde payda bolghan kez kelgen brend onyng atributtary bola alady. Býkil әlemge әser ete otyryp el obrazyn basqalardyng kózine anaghúrlym jaqsy etip kórsetu ýshin elding brendin kórsetetin barlyq atributtardy damytu kerek. Mәselen, mәdeniyetimizden bólek, tauar arqyly, jalpy elimizde sapaly, әlemdik bәsekege tótep bere alatyn ónimder shygharu arqyly da el brendin tanyldyryp tastaugha bolady. Mәselen, osydan elu-alpys jyl búryn Japoniyanyng tauarlary mýlde súranysqa ie bolghan joq. Tipti, әlem olardyng ónimderin qazirgi qytay tauarlarynday sapasyz dep úqty. Búl jaghday 1980 jyldary ózgerip, japon tauarlaryn sapanyng belgisi, janashyl tauarlar dep qabyldana bastady. «Japoniyada shygharylghan» degen sózding ózi әlem júrtshylyghynyng sanasyna erekshe әser etip, sony Japoniyadan shyqqan kez kelgen ónim sapaly bolyp kórindi. Elding ónimin tútynu bireuler ýshin mәrtebege ainaldy. Al, búl Japoniya brendining qalyptasqanyn, tipti jogharghy dengeyge jetkizgenin bildiredi.
         Qyrghyzstan «baraholkadaghy» kiyimderdi, Resey temirdi, Qazaqstan úndy satsa, Italiya Ferrari, Gucci, Pasta satady. Álemning kóptegen damyghan elderi brendtik ónimderdi eksportqa shygharu arqyly el-brendin de tanyldyryp jatyr. Mәselen, Gollivud dese AQSh, Vollivud dese Ýndistan, Aghylshyn tili dese Angliya (til de brendke ainalghan), tipti Neksiya dese kórshimiz Ózbekstan esimizge týsedi. Múnyng bәri «brend» tehnologiyasynyng arqasy. Olar osy tauarlar arqyly elding brendin kóterip, tútynushynyng sanasyn basqaryp otyr. Al, shyn mәninde, Qazaqstan shiykizattan ary asa almay jatqan el. Bizde Borattan basqa «brend» joq. Álem bizdi solay tanidy.
         Tabighy shiykizatty dúrys paydalanu degenimiz – shiykizattardy aty-jóni joq sata beru degen emes, odan sapaly tauar shygharu arqyly brendke ainaldyryp, sol brend arqyly elding brendin kóteruge әbden bolady. Býginde biznestegi korporasiyalar men kompaniyalar siyaqty memleketter de ózara bәsekege týsip jatyr. Bir-birimen turistter, investisiya tartu, eksport, sayasy jәne mәdeny әser etu ýshin kýresude. El myqty bolu ýshin ol myqty «brendke» ainaluy qajet. Jogharyda atap ótkenimizdey el-brendin kóteru ýshin әrtýrli atributtaryn damytu sharalaryn qolgha alghanymyz jón. Brendsiz el turisttersiz qaluy, sayasy bedelinen aiyryluy, ónimderin eksportqa shyghara almay qaluy mýmkin. Sonday-aq, elding azamattary últtyq maqtanyshtan, patriotizmnen, basqalardyng syilasymdylyghynan aiyrylsa, onyng kompaniyalary men kәsiporyndary әlemdik naryqtan mýlde joghalyp ketui ghajap emes. Mәselen, taghy da bizding elimizding brendi bolyp jýrgen Boratty alsaq, dәl osynyng kesirinen shetelde ótip jýrgen týrli sporttyq, mәdeny t.b. jarystarda azamattarymyzdyng bedeli talay taptaldy. Qyzdarymyzgha aqsha berip, tósekke tartu faktileri de kezdesti. Qazaqstannyng әnúranynyng ornyna dәl osy filimdegi әnúran talay qoyylyp ketti. Elimizding qasyqtap jinaghan bedeli shelektep tógildi. Taghy da aitamyz, brend - sanany basqaru tehnologiyasynyng eng ýzdigi.
         «Bizge osy da jaraydy», - degen el eshqashan alysqa barmaydy. Qarap otyrsaq, bizde býgingi jaghdayymyzgha toqmeyilseytin sayasatkerlerimiz óte kóp. Búl degenimiz, damudan qalyp bara jatqanymyzdy bildiredi. Qazaqstan biylik iyeleri damyghan elu memleketting qataryna kirgenin talmay aityp kele jatqanyna 2 jyldan asyp jatyr. Nege ekeni belgisiz, halyq búl jetistikten quana almay otyr. Búl nәtiyjeler elimizding ruhyn kóterip, patriotizmdi arttyryp jibergenin kózimiz kórmey jatyr. Soghan qaraghanda, Qazaqstan qanshalyqty shiykizatyn satyp, ekonomikasyn tiktep alsa da, «brend» retinde tanyla almaghan son, halyqtyng ruhyn, ómir sýruge degen qúshtarlyghyn oyatu mýmkin emes. «Brend», shyn mәninde, halyqtyng ruhymen tyghyz baylanysta.
         Memleketter arasyndaghy últtyq jәne mәdeny shekarasyn óshiretin, ghalamdyq brendterding boy kóteruinen kórinetin jahandanu zamanynda elding qaytalanbas, airyqsha obrazynyng boluy – uaqyttyng talaby. Búl el tәuelsizdigining kepili, tabighi, mәdeny jәne adamy erekshelikterin saqtaytyn jol. Songhy uaqyttarda beleng alghan aqparattyq soghys, mәdeny qaqtyghys, ekonomikalyq kýres t.b. bәri de adamdardyng sanasy arqyly jýrip jatyr. Qazaqstan basqalardyng sanasynda jaqsy obraz retinde tek «brend» arqyly ghana saqtala alady.
         El brendining joghary boluy azamattaryna ýlken senim, ózin úly elding bólshegi ekendigin sezinuge mýmkindik beredi. El brendin qalyptastyru jәne ony ýilestiru ýshin Qazaqstannyng últtyq iydeologiyasy myqty әri myzghymas berik boluy talap etiledi. Búl jaghyn alghanda, Qazaqstan tәuelsizdik alghannan keyin jiyrma eki jyldan song «Mәngilik el» últtyq iydeologiyasyn dýniyege keltirdi. Búl sonau týrki dәuirinen beri kele jatqan dýniye. Alayda, «Mәngilik el» bolu ýshin eng birinshi tilimiz tәuelsiz boluy kerek. Býgingi jaghdayymyz bolsa, búl iydeologiyamen ýilespeydi. Sol ýshin memleket ózin brend retinde qalyptastyru ýshin, sol brend arqyly halyqtyng potensialyn úlghaytu ýshin memlekettik dengeyde isteu qajet eng birinshi sharasy – Qazaqstandy tolyqtay memlekettik tilge kóshiru. Al, sayasattaghy shendilerding tildik jaghdayaty búl sharanyng oryndaluyn tez arada qamtamasyz ete almaydy. Sondyqtan da, elimiz múnday mәselelerdi sheship aluy tiyis.
         «El-brendi» úghymy tarih túrghysynan qarasaq, payda bolghanyna kóp uaqyt óte qoymaghan. Turisttik salada alghash bolyp Puerto-Riko memleketi 1950 jyly búl tehnologiyany qoldanady. Olar jarnama mamandarynyng aldyna sheteldik turistterding sanyn arttyru maqsatynda el imidjin qalyptastyrudy tabystaghan bolatyn. Keyinnen búl jobagha kóptegen elder nazaryn audara bastady. 1990 jyldyng sonynda turisttik, BAQ, investisiyalyq salalaryndaghy elder bәsekelestigining artuyna baylanysty «el-brendi» úghymy qayta janghyrdy. Al, býginde búl úghym barsha elding nazaryn audaryp, әlemdegi әrbir el «brend» retinde qalyptasu ýshin tyrysyp jatyr. Mәdeniyetter toghysy emes, shyn mәninde, brendter qaqtyghysy bolyp jatqanyn biz úghuymyz kerek. Mәselen, qazaqtyng tól susyny qymyzdy Germaniyanyng patenttep aluy nemese kókparymyzdy qyrghyzdardyng iyelenip alyp, brend retinde shygharmaqshy boluy bizding nazarymyzdan tys emes. Demek, mәdeniyetimizdi týgendep, ony әlemge tanyldyru ýshin de brendke jýginemiz. Onsyz sen eshkim emessin.
         «El-brendi» turaly әngime bolghanda basym kópshilik materialdy paydasy jayly ghana aitady. Yaghni, ekonomikalyq kórsetkishting ósuine, aqshagha keneluge bolatynyn esepke alady. Degenmen, brend materialdyq paydany ghana emes, elding mәdeniyetining damuyna, tipti ony býkil әlemge tanyldyruyna, basqa elderding mәdeniyetine yqpal jasaugha әser ete alady. Býginde barlyq elder integrasiyagha beyimdelip jatqan uaqytta «brend» bop qalyptasqan elderding bәsi qashanda joghary túrady. «Brend-eldin» mәdeniyetin de, ekonomikasyn da eshkim óshire almaydy. Mәngilik el – brend el.
         HHI ghasyr – aqparat ghasyry. El-brendin tanyldyruda aqparattardyng manyzy orasan zor. Alayda, elimiz aqparattyq sayasattyng dúrys jýrgiziluinen de qúr qalyp jatyr. Elimizdegi BAQ-tyng basym bóligi orystildi bolghandyqtan, onyng ýstine Reseyden aghylatyn baslymdardyng tym kóptigi, sonymen qatar telearnalarynyng shekaramyzdan qarsylyqsyz asyp ótip, erkin aqparat taratuy – elimizding aqparattyq qauipsizdigin qamtamasyz ete almauda. Shyn mәninde, bizde orystan asqan «brend» joq tәrizdi. Olardyng brend әnshilerin, sayasatkerlerin, kompaniyalaryn, baylarynyng bәrin de bilemiz. Búl degenimiz, qazaqtyng sanasyn әli kýnge deyin qazaq biyligi emes, orys biyligi basqaryp jatqandyghyn bildiredi.
         Orystildi BAQ qazaqtyng obrazyn jasauda da belsendilik tanytyp otyr. Jirinovskiy t.b. tentekteri arqyly qazaqty dym kórmegen, mәdeniyeti joq, tilsiz jabayy etip kórsetude. Búl obrazdy jaqsartu ýshin de qazaqtildi BAQ-tyng sanyn úlghaytyp, elimiz memlekettik tilge kóshu qajettiligin biyligimiz әldeqashan úghu kerek edi. Úqqanymen, әli kýnge deyin nege ekeni belgisiz, dúrys shara qoldana almay keledi. Sheneunikterimiz brend retinde tanylghysy keledi eken, eng aldymen, qazaqtyng tilin, mәdeniyetin kóteru kerek ekenin taghy bir eskertpekshimiz. Qazaqtyng obrazyn ózgeler emes, ózimiz jasauymyz kerek.
         El-brendining maqsaty – elding pozitivti, jaghymdy obrazyn jasau. Múny jýzege asyru ýshin bir ghana emes, birneshe jobalardy qatar jýzege asyru kerek. Mәselen, býginde «Qazaqstan – batys pen shyghys qaqpasy», «Qazaqstan – eng qonaqjay memleket» degen siyaqty úghymdardy basqalardyng sanasyna barynsha ornalastyrugha elimiz tyrysyp baghuda. Biraq, búdan bólek nege «Qazaq tili – әlemdegi eng bay til», «Kókpar – qazaqtyng últtyq oiyny», «Qymyz, shúbat, qymyran – qazaqtyng ýzdik susyndary» t.b.  úghymdar men atributtardy da qatar bermeske? El-brendin qalyptastyru ýshin atributtardyng kóp boluy jәne de paydaly. Demek, Qazaqstandy tek qonajay halyq dep qana emes, basqa da kóptegen qyrlary arqyly brend retinde tanyldyrugha bolady.
         Atributtardyng óte quatty jәne kóp boluy el brendining qalyptasuyna ýlken basymdyqtar beredi: elding tanymaldyghy men bedelining kóterilui, investorlardyng senimi, halyqaralyq sayasy yqpaly men reytingisining artuy, tauar men qyzmet eksportynyng ósui, syrtqy turizmning damuy t.b. Býginde «europalyq sapa», «nemis sapasy», «japon sapasy», «britan sapasy», «amerikandyq sapa» t.b. sózder әlem boyynsha jii qoldanylady. Sebebi, shveysariya saghaty, nemis avtomobiyli, japon elektronikasy, britan shәii, amerika kompiuteri, italiya kiyimderi t.b. degen olardyng sapasyna eshkim kýmәn keltire almaydy. Al, «Qazaqstan nemese qazaq sapasy» degendi qashan estidiniz? (Dúrysy, qashan estiymiz?)
         Eng birinshiden, el brendining negizgi maqsaty ózinin, óz azamattary men ónimderi jayly, mәdeniyeti jayly ong assosiasiya qúru jәne ony qoldap otyru. Yaghni, memleket kez kelgen azamattyng iydeyalaryna, shygharmaqshy bolghan ónimderine, halyqtyng mәdeniyetine, tiline qamqorlyqpen qarau kerek. Kóbine el brendining basty maqsaty el jayly aqparat taratu, búl әsirese az assosiasiya shaqyratyn ne mýldem assosiasiya shaqyrmaytyn elderge qatysty. Olardyng deni kóbine-kóp shyndyqqa say kelmeytin qolaysyz pikirler men stereotipterdi ózgertuge baghyttalghan әreketter. Biraq, brendting týpki maqsaty – el azamattarynyng jaghdayyn jaqsartugha mýmkindikter beru. Brend ereksheligining negizin belgili bir auditoriya sanasynda el-brend jayly belgili bir assosiasiya qalyptastyratyn iydeyalardyn, qúndylyqtardyn, sipattyq erekshelikterdin, sózderdin, obrazdardyng jiyntyghyn qúraydy.
         Halyqtyng sanasy adamy qúndylyqtardy qúrmetteuge, ony baghalaugha baghyshtaluy tiyis. Ómir aqshamen ólshenbeytinin, adamnyng ruhany damuy da óte manyzdy ekenin әlem týsine bastady. Sondyqtan, damyghan elder el brendin jasauda elding «mәdeniyetin» eng birinshi oryngha qoydy. Olar ekonomika arqyly mәdeniyetti emes, mәdeniyet arqyly ekonomikasyn kóterip jatyr. Mәselen, kino arqyly, elge turizm tartu arqyly bir jaghynan mәdeniyetin tanyldyryp, elding brendin kóterip jatsa, bir jaghynan aqshagha da kenelude. Múnday memleketterding ghúmyry qashanda úzaq bolmaq. Sebebi, elding joghaluy ýshin, eng aldymen, onyng mәdeniyeti, tili joghalu kerek emes pe? Al,  әlemge tanylyp, brendke ainalyp ýlgergen mәdeniyet, til eshqashan joghalmaq emes.
         «Qazaqstan» nemese «Qazaq eli» degen brendti әlemge tanyldyru ýshin, eng aldymen, búl brendting jaghymdy tústaryn óz halqymyzdyng sanasyna myqtap ornatyluy qajet.  Býginde halqymyzdyng ózi elimiz turaly jaqsy, jaghymdy oilay bermeydi. Eldi basqaryp otyrghan biylikke degen senim de joghalghan. Búl elimizdegi jemqorlyqtyng tym beleng alghandyghymen, biylikting qazaq tiline múryn shýiire qarauymen de baylanysty. Shyndyghy sol, biz әlemdik arenadaghy bedelimizdi orys tilimen emes, qazaq tilimen ghana kótere alamyz. Bizdi sanasy qúldanghan memleket demeui ýshin qazaq tilining bedelin Qazaqstanda ghana emes, әlemdik dengeyde kóteru qajet. Ol ýshin aqshany da ayamaghanymyz jón bolar edi.
         El-brendining belgili bir qúndylyqqa negizdelui kerek ekenin jogharyda aityp óttik. Búl qúndylyq qaydan alynady, ol nege negiz bola alady? Múnyng jauaby atributtarynan. Elding atributtaryna halyqtyng salt-dәstýri, ózindik minezi, tarihy, syrtqy bet-әlpeti, әreketi, bir sózben aitqanda basqalargha úqsamaytyn ózindik erekshelikteri jatady. Mysalygha, shotlandiya elining er azamattary kiyetin últtyq kiyimderi – qysqa beldemsheleri kóptegen elderge kýlki de boldy, el turaly qate stereotipter qalyptasty. Sebebi, ony basqa elderding bәrinde әiel zaty ghana kiyetin. Mine, osynday mәselelerge de mәn beru kerek. Brend jasauda, eng birinshi, qazaqtyng últtyq kiyimderine, salt-dәstýrlerine, últtyq oiyndaryna, jalpy mәdeniyetine basqa júrt qalay qaraydy? Biz olardy qalay qaratuymyz kerek? Osy jaghyn oilastyrghanymyz jón.
         Tútynushynyng sanasynda mәdeniyet kóbinese túlghanyn, jeke adamnyng metaforasy retinde qyzmet atqarady. Mәdeny sharalargha qatysu jәne ony tútynu arqyly tútynushylar memleketting ishki sipattary turaly qorytyndy jasaydy. Mәselen, sport kýshke, batyldyqqa, maqsattylyqqa, komandalyq ruhqa baylanysty. Sport arqyly qazaqty dәl osylay tanuy mýmkin. Alayda, qazaq boks pen auyr atletikadan basqa sporttyng týrlerinen jetisip túrghan joq. Onyng ózinde sportshylarymyzdyng denin ózge últtar qúraytyndyqtan, múny bilgen ózge elderding oiyna «qazaq últy әlsiz» degen stereotipter qalyptasuda. Al, búl úiystyrushy últy qazaq bolatyn Qazaqstannyng el-brendin jasandylyqqa úryndyrady.
         Últtyq imidjding mәdeny aspektisi auystyrylmaydy jәne qaytalanbaydy, sebebi ol elding ózimen baylanysty. Ol – memleketting keshegisi men býgingisin jalghastyrushy. Memleketting mәdeny aspektisi halyqty jaqsylyqqa bastaydy, sebebi el azamattary men instituttarynyng ruhany jәne intellektualdyq sipattaryn dәl osy aspekt kórsetedi.
         Mәdeniyet – últtyq imidjding kommersiyalyq brendterge qaraghanda senimdirek, aiqyn jәne tezirek jetkizushisi. Álemge el mәdeniyetin jetkizu kýn tәrtibinen tәuelsiz, ekonomikalyq basymdyqtargha baghynbaydy. Mәdeniyet ómir sýru ýshin әrqashan qarjylyq kómekti qajet etetin ýnemi paydasyz jәne shyghynmen baylanysty qyzmet emes. Kóptegen mәdeny sharalar men oqighalar, әsirese jastar jәne tanymal mәdeniyet salasyndaghylar, tek olar ghana emes, jalpy ózin-ózi aqtaytyn jәne payda әkele alatyn kóptegen mәdeniyet týrleri de bar.  Konsert, kórme, festivali, tipti sirk siyaqty últtyq jәne memleketaralyq mәdeny sharalar eldi ong qabyldaudy bayytyp, sonymen qatar jaqsy tabys әkelu mýmkindigi de joghary.
         Elimizding beynesin qalyptastyrudaghy basty nazar audaryluy tiyis baghyt – ata-baba múrasy. Ony da dúrys týsine bilu qajet, tarihy eskertkishter de, halyq auyz әdebiyeti de, t.b. kóptegen múralar búl úghymgha sәikes keledi. Sonymen qatar, kez kelgen dәstýrding halyq sanasyn qalyptastyruda atqaratyn belgili bir qyzmeti bolady. Soghan sәikes qúndylyqtar jýiesi de rettelip otyrady. Sol salt-dәstýrler elding ajyramas ereksheligi, odan bas tartu ózine-ózing or qazumen birdey.
         Bәsekege qabilettilikti talap etetin býgingi zamanda әrbir el eng birinshi ózderining erekshelikterin saqtaugha tyrysady. Áriyne, jahandanu shekaragha qaramay әrbir eldi basyp ótude. Degenmen, jahandanu degenimiz basqagha elikteu degendi bildirmeydi. Tiyisinshe basqa elderge óz yqpalyndy jýrgizip, mәdeny jәne ekonomikalyq әser etip, óz mәdeniyetindi tanyldyru degendi de núsqaydy.
         Basqa elderde qaytalanbas salttar, dәstýrler qazaqta jetkilikti. Tek sony әlemge tanyldyra almay jýrmiz. Mysalygha, «aytys» ónerin alyp qarayyq. Búl óner tek qazaq pen qyrghyzgha ghana tәn. Al, búl keremet ónerdi basqa elderge kórsetsek, olardyng tang qalatyny anyq. Álemning basym bóligi suyryp salma aqyndardyng bolatynyn bilmeydi de, estimegen de shyghar. Búl ónerge azdap úqsaytyn, jahandanu arqyly býkil әlemge tanylyp jatqan «rep» óneri bar. Múnda da әleumettik, ruhany t.b. týrli problemalar aitylady. Alayda, rep aitystyng manyna da jolay almaytynyn býkil әlem bilui tiyis emes pe? Shyndyghy sol, qazaq tilinde basqa elder sóiley bastaghanda ghana aitys «brend» bola alady. Kóptegen mәdeny jәne ekonomikalyq mәseleler osylaysha tilge kelip tirelip jatyr. Múny jogharydaghy aghalarymyz úghuy tiyis.
         Qazaqtyng ózine tәn ereksheligi kez kelgen salada joghary qyzmet ete alady. Mysalygha, muzyka salasyndaghy dombyra, qobyz t.b. aspaptarymyz keybir elderde mýlde joq. Múnyng ózi qazaqty tanyldyrudyng basymdyghy. Dәl osy aspaptardy qoldana otyryp osy zamangha layyq stili jasap, әlemge shygharatyn bolsaq, onda qazaqtyng óneri órge órlemek. Qazaqtyng muzykalyq aspaptary býtin bir ansambli qúra alady. Ony tek jana zaman talabymen ýndestire bilu qajet. Sonymen qatar, qazaqtyng әnderin, әnshilerin de jeke «brend» retinde әlemge tanyldyra almay otyrmyz. Býginde qazaq estradasynyng әnshileri toy-tomalaqtan ary asa almauda. Mәselen, sheteldik kóptegen әnshiler brend retinde tanylyp ýlgerdi. «50 sent» dese AQSh,  «Dima Bilan» dese Resey eske týsedi. Ol әnshilerding әrbiri óz elining tanymaldyghyn arttyryp, brend retinde kóterude.
         Qazaqtyng biyining de jetkilikti dengeyde zerttelgenine kýmәnmen qaraugha bolady.  Múnyng bir dәleli – «qara jorgha» biyining aspannan jay týskendey payda boluy.  Osyghan deyin onday biyding bar ekenin kóbimiz bilmey keldik. Tipti, qazaqta «qamajaydan» basqa by bar degenge kóp adam senbeytin. Osy biydi әlemge tanyldyrghany ýshin qytaydaghy qandastarymyzgha alghys aituymyz kerek. Olar ózge elding ishinde bola túryp qazaqty әlemge tanyldyruda zor ýles qosa bildi. On ýsh myng adam bir mezette qara jorghagha biylep әlemdik rekord ornatty. Sonymen qatar, qazaqtyng sheshendik óneri, últtyq oiyndary (kókpar, asyq, toghyzqúmalaq t.b.) Qazaqstandy brend retinde әlemge tanyldyrugha zor kómek bere alady. Tek osy basymdyqtarymyzdy dúrys qoldana alsaq iygi. Álem bizdi dәl osy mәdeniyetimiz arqyly ghana jaqsy ajyratady.
         Eldi әlemge tanystyruda mәdeniyetting róli әrqashan shiyelenisti bolyp kórinedi: elding mәdeny jetistikterin әlemdik arenada úsynu qajet bolghanymen, olar әruaqyt «satyla bermeydi» nemese ekonomikalyq tilmen aitar bolsaq turizmdegidey, kommersiyalyq kompaniyalardyng brendingtegidey salynghan investisiyalardyng qaytarymdylyghyn  qamtamasyz etpeydi. Sondyqtan, mәdeniyetke kóbinese «paydasyz» әreket statusy beriledi, eldi jalpy tanystyru shenberindegi filantroptyq nemese qayyrymdylyq  mindetteme retinde qarastyrylady. Degenmen, elimizge turistter tartu ýshin de elimizding keremet mәdeniyetin әlemge tanyldyruymyz kerek emes pe?
         Eger, mәdeniyetke mindetteme dep qaraytyn bolsaq, biz onyng elding shynayy ruhy men mәnining tanystyrushysy retindegi qyzmetin týsinbeymiz. El brendining imidjin bayytu, memleket qúndylyqtaryn terenirek týsinu barysynda mәdeniyetting róli óte manyzdy. Mәdeniyet memlekettik brendke biregey ólshem qosa alady, sebebi tútynushylardyng kommersiyalyq habarlamalargha senimsizdik pen seziktenuining úlghangy barysynda mәdeniyetting kommersiyalyq emes tabighaty anyq kórinedi. Elimizding tendessiz mәdeniyetin kóru arqyly tútynushylar Qazaqstannyng shygharghan ónimderine, ónimderining sapasyna senim bildire alady. Demek, ekonomikany damytu ýshin de mәdeniyetti damyta biluimiz qajet.
         Mәdeniyet – búl elding biregey sipaty. Memleket mәdeniyetin qayta tanystyru onyng imidjine «tektilik» degen sipat beredi. Mysaly, batystyq tútynushylar japondyq poeziyany, mәdeniyetti, ónerin, taghamdary men filosofiyasyn ýstirtin bilse de, ol kommersiyalyq Japoniyagha, onyng ónimdiligi, tehnologiyalary men miniaturizasiyalaugha qarsy punkt retinde әser etedi. Búl qatan, ónimdiligi joghary memleket degen әleueti qauipti imidjin azaytugha kómektesedi, sol arqyly basqalargha robottar emes, shyn adamdar jasaghan tauarlardy satyp alatynynan habar beredi.
         Osyghan úqsas jolmen Germaniyany klassikalyq muzyka, әdebiyet pen filosofiyanyng otany retindegi keng tanymal qabyldanuy Germaniyanyn  «sterilidi imidjine» - qymbat baghaly, tehnologiyalyq jetilgen tútynu tauarlarynyng óndirushisi imidjine qosymsha adamy ólshem qosady. Sonday-aq, eger Italiya imidji, negizinen sәn men stili ayasynan bolghan komersiyalyq brendter arqyly ghana qabyldanatyn bolsa, ol bizge ýstirtin, oinaqy bolyp kóriner edi. Alayda, bizding Miykelandjelo, Rafaeli, Da Vinchi, Vivalidi, Pavorotty siyaqty túlghalardy, sonday-aq, Venesiya, Florensiya, Rim siyaqty subbrendterdi biluimiz osy únamdy әuenge quatty qarsy punkt qalyptastyrady. Nәtiyjesinde, «Italiya» tendessiz brend retinde sanamyzda qalyptasady.
         Qazaqstan Konstitusiyasynyng 1-babynda: «Qazaqstan Respublikasy ózin demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde ornyqtyrady, onyng eng qymbat qazynasy – adam jәne adamnyng ómiri, qúqyqtary men bostandyqtary» - dep jazylghan. Qazir әlemde kóptegen elder ózining qúqyqtyq jaghynan әlemge tanyltyp jatyr. Ol elderde adam ýshin bәri jasalghan, adamdardyng әrbir basqan qadamy zanmen qorghalghan. Dәl sol sebepti kóp adamdar sonday qúqyq jaqsy saqtalatyn elderde ómir sýrgisi keledi. Qazaqstan da adam qúqyqtaryn ornyqtyrugha barynsha tyrysyp baghuda. Tipti, búl zang jýzinde bekitilgen. Alayda, zandy saqtau jaghynan da әlsizdik tanytyp otyrmyz. Bizdi әlem moyyndauy ýshin de adamdardyng qúqyghy joghary dengeyde saqtalatyn memleketke ainaluymyz kerek.
         El-brendin tútynushynyn, yaghni, basqa elding sanasynda ornyqtyru ýshin elge kirip-shyghatyn oryndardyng (әuejaylar, temirjol vokzaldary, kedendik ótkelder) manyzy óte joghary. Búl jerler elding imidjin kóteruding strategiyalyq manyzdy obektisi bolyp sanalady. Elge kelgen sheteldikter alghash pikirin osy kireberisterden qalyptastyra bastaydy. Qazaqtyng qonaqjaylylyghyn, darqandylyghyn, mәdeniyetke bay ekenin osynda kórsete bastau kerek. Olar qazaqtyng qúndylyqtaryn dәl osynda sezine bastauy tiyis. Sonymen qatar, qazaqtyng últtyq taghamdary elge kirip-shyghatyn jerlerde jәne elge kelgen sheteldik qonaqtar kóp baratyn aimaqtarda boluyn qamtamasyz etu kerek.
         Qazaqstannyng mindeti ótkendegi mәdeny jetistikteri men olardyng zamanauy balamalaryn, jana, relevantty, qazirgi zamanghy auditoriyagha ótimdi әdistermen taratu jәne qayta tanystyru joldaryn izdep tabu bolyp tabylady. Memleket óz mәdeniyetin quatty brend retinde qalyptastyrmayynsha, әlemdik auditoriya sanasynda ol әrqashan elenu men este qalu jolyndaghy qymbat baghaly jәne auyr kýres barysyndaghy el bolyp qala beredi. Ol ýshin, eng aldymen, jana zamanghy mәdeniyet mektebin qalyptastyru mәselesi kýtip túr. Al, qazirgi mәdeniyet mamandarynyng jana zamanghy әlemdik mәdeniyet túrmaq últtyq dәstýrlerdi biluge úmtylysy bayqalmaydy, ony memleket rettep otyruy tiyis.
         Elimizding brendin әlemge ornyqtyrudaghy asa manyzdy qúraldardyng biri – kinogerlik. Qazaq kinogerleri jana baghytqa týsuge talpynys jasap otyr, alayda jana buyn ókilderi týsirgen kinolardyng kóbisi tek problemalardy ashyp kórsetuge tyrysady, kóptegen kinofestivalidarda oryn alyp jatqanyna qaramastan, qazaqtyng minezin, tarihyn, mәdeniyetin ne salt-dәstýrin keremet dәrejede kórsete alatyn birde-bir filim týsirilgen joq. Kinogerlik memleket tarapynan qoldau tauyp qana qoymay, tapsyrys beru arqyly imidjdik kinolar týsirtui tiyis.
         El-brendining taghy bir atributy – memlekettik dengeydegi oqighalar men últtyq meyramdar. Olardyng әrqaysysy jeke brend retinde tanyla alady. Toylaugha kelgende aldyna jan salmaytyn, әr meyramdy layyqty dengeyde atqara alatyn jaghdaydaghy halyqpyz. Biraq, meyramnyng qajettiligi ayaqastynan payda bolmaydy, oghan jaghday jasaluy kerek. Búl ýshin shetelden әnshilerdi shaqyra salu jetkiliksiz. Óte manyzdy tarihy meyramdardyng ózi uaqyt óte kele óz bedelinen aiyrylady, búghan mýlde jol berilmeui kerek.
         Memlekettik dengeyi bar oqighalardan brend jasau ýrdisine sәikes jasalugha mindetti. Ol qarapayym meyram emes – el brendi arhiytekturasynyng manyzdy bólshegi. Ony toylau – sahnadaghy әnshilerdi tamashalaudan ýlken manyzy bar oqighalar. Mysal retinde «Tәuelsizdik kýnin» alyp qarayyq. Ony kez kelgen elde basty meyram retinde óte joghary dengeyde atap ótedi. Olarda býkil halyq sheruge shyghyp, sol sherude óz elderining jalauyn ústap shyqqan qanshama adamdardy kóruge bolady. Olar sol arqyly patriotizmderin nyghaytuda. Al, bizde búlay emes. Ázirshe búl brendting bolugha tiyis baghyty anyq ta, ornyqtyruy men sezimdendirui joq, atributtarynan tek demalys kýni anyq. Halyq «Tәuelsizdik kýni» degende eng birinshi esine alatyny «demalys beriletin boldy». Al, shyn mәninde, múnday úly kýn kelgende quanyp, shattanyp toylauymyz kerek emes pe? Elimizdegi kez kelgen meyramdy alyp qaramanyz, bәri de sonday.
         Tútynushy meyram-brendterdi óz ómirine ýilestirui qajet, al múny «jogharydan» týsken búiryqpen sheshe salugha bolmaydy. Tipti, ne ýshin kerek ekeni belgisiz meyramdar da jetkilikti. 1-mamyr kýni toylanatyn meyramgha tek jana atau berile salghan, kóp halyq ne toylaytynyn da bilmeydi, múnda brendting basymdyghy atymen joq, al qalghanyn aitpay-aq qoysa da jetkilikti. Jana brendke jana atribut kerek, ne jana meyramdar kerek, ne meyramdargha el brendine sәikes jana atributtar engizu qajet. Búl atributtar qaytalanbas boluy tiyis simvoldar, dәstýrler men anyzdar – jana dengeyde qayta janghyrtyluy tiyis.
         Nauryz meyramynda bәri bar siyaqty: brendting basymdyghy – salt-dәstýrdi saqtau qúndylyghy men qazaq eline baghyttalghandyghy, ornyqtyruy – kýn men týnning tenelui, sezimdendirui – kóktemning shyghuy, qústardyng qaytuy men gýlderding shygha bastauy, atributtary – nauryzkóje men últtyq kiyimder. Alayda, osynyng ózi qajetti dengeyde toylanbaydy. BAQ-taghy meyramgha dayyndyq qajetti dengeyde atqarylmaydy, yaghni, ol qajetti mólsherde qyzmet etumen qamtylmaghan.
        
         El-brendine әser etetin brendter óte kóp, oghan aimaqtary da, biylik organdary da, merekeleri de, BAQ, jekelegen adamdar da, mәdeniyeti de, salt-dәstýrleri de, jalpy el ómirine aralasatyndardyng barlyghy da jatady. Solardyng bәri el brendine qarama-qayshy bolmauy kerek, olardy el brendining arhiytekturasyna ýilestiru qajet, әitpese ózine ghana emes, basty brend – «Qazaqstan» brendine de ziyanyn tiygizedi.  Elimiz «brend» retinde qalyptasuy ýshin mәdeniyetti, qazaq tilin eng birinshi oryngha qoyghany jón. Kez kelgen brend retinde tanylghan damyghan elder dәl solay jasaydy.  
 

                                                             Dinmúhamed Ayazbekov 
                                                             (Maqalagha Ayaghan Sandybay men
                               Edil Ázimshayyqtyng «Brendke 
barar jol» kitaby paydalanyldy)