Býgingi qoghamda  shiyelenisken  problema óte kóp.  Tipti, olargha bagha berip ýlgermey jatyp, ornyn odan da ózekti mәseleler basyp, birinen keyin biri tuyndauda.  Degenmen, tarihtyng terenine ketip bara  jatqan  keybir  jayttargha  qatysty uaqyt  óte kele  bagha  beru – kýndelikti kýitteytin taqyryptargha qaraghanda anaghúrlym salmaqty, әri mәni tereng boluy mýmkin. Sondyqtan, dýrbeleng tudyrghan devalivasiya jәne onyng sebebi men saldary turaly, aqpandaghy miting, ózge de mәseleler turaly Aydos Sarymnyng  ”Qamshy” oqyrmandarynyng saualdaryna bergen jauaptaryn nazarlarynyzgha  úsynamyz. 

 Álihan: -  Aydos myrza, tengening qúnsyzdanuy elimiz ekonomikasynyng uaqyt synyna tótep bere almaytynyn kórsetip bergen joq pa? Sonda da “aldymen ekonomika, sosyn sayasat” dep otyra beremiz be?

Aydos Sarym:  - «Aldymen ekonomika, sosyn sayasat» degen qaghidany óz basym qabylday almaymyn. Mening oiymsha, búl óte qate, shiyki iydeologiyalyq qaghidat. Ekonomikasyz sayasat bolmaydy, sayasatsyz ekonomika joq. Ekeui de birinen biri tuyndaghan, birine-biri tyghyz baylanysty, egiz qúbylys. Búl qaghidat eldegi shynayy demokratiyany, tyng ózderisterdi boldyrmau ýshin, «tәube-shýkir» dep biylikke qúdayday tabynyp otyrghan elektoratty qorqytyp-ýrkitip ústau ýshin oilap tabylghan jeleu. Jalpy el ekonomikasynyng sergeldenge týsui, eldegi institusionaldy reformalardyng joqtyghynan der edim. Búdan beter qiyndyqtardan saqtasyn, әriyne, biraq erteng anau-mynau jaghday bola qalsa, bizding qansha jyl boyy jinaghan qorymyz lezde joq bolyp, elimizding bankrotqa ainaluy eshkimge qúpiya emes siyaqty. Býgingi kýni eldegi birshama tynysh jaghdaydy paydalanyp, qúrylymdyq, institusionaldy reformalardy jýzege asyryp, ekonomikadaghy monopolizmdi, onyng ishinde memlekettik monopolizmdi joigha tyrysyp, jemqorlyqty azaytyp, otandyq kәsipkerlerge jaghday tughyzuymyz kerek. Auyldyq jerdegi kәsipkerlerdi kómek retinde 5-10 jylgha mýldem salyqtan bosatyp tastasaq ta útylmas edik. Osynday ózinen-ózi súranyp túrghan sharalardy biylik te, qogham da biletin siyaqty. Biraq, ona iske asyrugha biylikting eshqanday qúlqy, eshqanday sayasy jigeri joq siyaqty. Biylik múnay men shiykizattan kelip jatqan jenil aqshanyng buyna ulanyp, masayraghan nashaqor siyaqty.

Erden: - Qazaqstanda  osy devalivasiyadan bastau alghan tolqu qashangha deyin jalghasady dep oilaysyz?

Aydos Sarym:  - Ekonomikamyz eng aldymen shiykizat baghasyna, ekinshiden Resey naryghyna tyghyz baylanghan. Osy sebepti de bolashaqta talay qauip-qater kýtip otyr. Eger shiykizat naryghynda qúldyrau bolsa, Resey naryghy býgingi tyghyryqtan shygha almasa, bizge de onay tiymesi anyq.

Altay: - Siz ýilestirushisi bolyp júmys atqaratyn “Abay” portaly sheteldegi qazaq mәselesin, elge oralghan oralman aghayynnyng mún-zaryn eshqashan nazardan tys qaldyrghan emes. Búl Sizderding túraqty ústanymdarynyz ba, әlde, Siz de oralmansyz ba?

Aydos Sarym:  - Men oralman emespin. Biraq, bizding redaksiya týgeldey «әr qazaq mening jalghyzym» degen qaghidatty berik ústanady. Sheteldegi qandastarymyzdyng taghdyry, olardyng bolashaghy, elge oraluy barlyghymyzdy da birdey alandatady. Sondyqtan da bolar sheteldegi qandastarymyzdyng mәselesi, elge oralghan qandastarymyzdyng taghyry bizdi eshqashan bey-jay qaldyra almaydy. Bolashaqta da solay bolmaq.

Daniyar: -Qazirgi qazaq qoghamyndaghy din mәselesine qalay qaraysyz? Búrynghy jyldargha qaraghanda kóp “qorqa” beruding qajeti joq siyaqty…

Aydos Sarym:  - «Qorqu» degenimiz ne? Mysaly, men dinnen ne, dindarlardan qoryqpaymyn. Dindi, diny kózqarastaghy adamdardy jau sanamaymyn. Mening qorqatynym bir ghana nәrse – elding qabyrghasynyng qatpaghanyn paydalanghan el ishindegi ne syrtyndaghy jaularymyz qazaq arasyna jik salu mýmkindigi. Din – óte kýrdeli ruhani, mәdeni, psihologiyalyq fenomen. Ony tek rasionaldy, ghylymy jolmen týsinip bolugha bolmaydy. Sayasy ne ekonomikalyq kózqarastar, payymdar ózgerip otyruy mýmkin, al diny ústanymdar ghasyrlar boyy ózgerissiz saqtalyp otyruy mýmkin. Eger, mәselen, qazaq ishinde diny jik shyqsa, ony toqtata alatyn pәrmenimiz bar ma? Erteng diny ústanymyna say qazaqtar birin-biri qyra bastasa ne istemekpiz? Álemde búndaydyng talay tarihy mysaly bar emes pe? Jәne de men últtyq qúndylyqtarymyzdy, dәstýrimizdi, tilimizdi, dilimizdi ayaqqa taptaytyn, ony joqqa shygharatyn diny kózqarastardy moyyndamaymyn. Barynsha solargha qarsy kýresemin. Ózimdi qashan da eng aldymen – adammyn, er azamatpyn, ekinshi kezekte – qazaqpyn, ýshinshi kezekte – músylmanmyn dep tanystyra alamyn. «Sening últyng da, tarihyng da, dәstýring de bir tiyn, Qúdaygha senseng boldy» degen kózqarastaghy diny aghymdardy qazaq ýshin, qazaq memleketi ýshin qauipti dep týsinemin.

Serghazy: - Aydos myrza, keshegi Almatyda ótken narazylyq sherui halyqtyng sayasy mәdeniyetining kórsetkishi retinde qalay baghalaysyz?

Aydos Sarym:  – Beybit sheru, miting degenderding barlyghy da qoghamnyn, últtyng belgili bir sayasy qúndylyghy, adamy namysy, iydeyasy bar ekendigin kórsetetin, pash etetin kórsetkish. Búl túrghydan kelsek, qazaq qoghamy azamttyq túrghydan әli de oyanbaghan halyq. Kóterilis jasama, býlik shygharma, biraq aida-jylda tildi qorghau, memleketti qorghau ýshin bir sharagha qatyspasan, eng bolmasa bir hatqa qol qonggha jaramasang sen qanday azamatsyn? Jyly tósekten túrmay, as ýide ghana sóz jarystyryp bayandy memleket, azamattyq qogham, әdiletti biylik qúru mýmkin emes.

Múhtar: – Aydos myrza! Kedendik Odaqtyng bolashaghyn qalay elestetesiz?

Aydos Sarym:  - Kedendik odaqtyng esh bolashaghy joq. Búl Reseyding qyzyl imperiyany janghyrtugha baghyttalghan sayasatynyn tuyndaghan asa qauipti sayasy oiyn. Búny bizding biylik te týsine bastaghan siyaqty.

Erlan: - Óz qatarynyzdan “últshyldar” atanyp jýrgen azamattar bas biriktire ala ma? Qazirgi biylikke tolyq qarsylas bolatyn top qashan sahnagha shyghady?

Aydos Sarym:  - Bas biriktire alady. Mysaly, shetten jau kelse últshyl atanyp jýrgen azamattardyng barlyghynyng bir okopta jatyp, bir baghytta oq atatynyna óz basym esh kýmәndanbaymyn. Al biylikke kelsek, biylik te birtútas monolit kýsh emes. Ishinde últshyldar da bar. Qazirgi kýni eki jol bar siyaqty. Birinshisi – biylikke enip, yryqqa salyp, aqyryndap bolsa da biylikting baghytyn ózgertu. Ekinshisi, siz aityp otyrghanday, ortaq maydan qúryp, biylikti tarih sahnasyan ysyryp tastau. Óz basym birinshi evolusiyalyq baghytty qoldaymyn. Áli de mýmkindikter bar siyaqty bolyp kórinedi. Meniki qate boluy da yqtimal, biraq, óz basym esh osyghan sengim keledi. Ázirge senemin.

Dariga: -  Týrki birligi, týrki odaghy. Búl mýmkin be? Qazaqtyng býgingi Mústafa Shoqayy bar ma? Ol kim?

Aydos Sarym:  - Týrki birligi – qazaq eli men memleketining bolashaghyn qamtamasyz ete alatyn birden-bir, biregey jol. Onay jol emes, әriyne. Óz basym bolashaqta tәuelsiz týrki elderining konfederasiyasy qúrylady dep senemin. Senip qana qoymaymyn, soghan qolym kelgenshe qyzmet etemin, ete beremin. Osy sebepti de Mústafa babamyzday, odan da asqan azamattardyng dýniyege keletinine de sengim keledi.

Aygýl: –  Aydos myrza, Siz óziniz últshylsyz. Biraq últshyldardyng qúryltayyna qatysqan joqsyz. Ol turaly aittynyz. Degenmen, birlikting bolghany jaqsy edi… Osylar shyn últshyl, erteng osy azamattar elding tizginin ústaydy dep  kimderdi atayalasyz? Álde el senetin eshkim joq pa?

Aydos Sarym:  – Aygýl hanym! Búl qúrylaygha nege qatyspaghanym jóninde talay ret baspasózde de, әleumettik jelilerde de ashyq aitqan bolatynmyn. Sondyqtan qaytalanbay-aq qoyayyn. Mening jeke pikirim bylay: agha úrpaq ta, mening de buynym da azat zamanda tuyp, búrynghy ýreylerden ada Tәuelsizdik úrpaghynyng aldyna jol bolyp tóselui kerek. Solardyng jolyn ashyp bersek, sanasyn kenestik, euraziyashyl iydeologiyamen ulamay, shynayy qazaq últshyldyghyn, memleketshildigin jadyna, jýregine qúya bilsek biz ózimizding tarihy funksiyamyzdy, mindetimizdi atqarghan bolamyz.

Al, bolashaqta ózin әli talay biyikterden kórsetetin keremet últshyl buyn kele jatyr dep sanaymyn. Býgingi aqyndarymyz qanday, mysaly! Erten, 20-30 jyl ótken song osy buyn barsha qazaq maqtanatyn tiri klassikterge ainalatynyna men kýmәndanbaymyn. Jurnalistika salasynda qanday myqty-myqty jigitter, qyzdar bar! Ondaghan, tipti jýzdegen adamnyng atyn tizip aitugha bolady. Ghylym salasynda, tariyh, til bilimi salasynda keremet jaqsy buyn qalyptasyp keledi. Erteng sayasy jaghday ózgerip, qogham ashyla týsse, shynayy sayasy bәsekelestik tuyndaghan kezende әli talay-talay myqty azamattar shyghady. Býgingi kezende bizder ortaq liyderdin, ortaq kóshbasshynyng emes, ortaq iydeya, dúrys prinsipter, ústanymdar, qúndylyqtar ainalasyna birigudi ýirenuimiz qajet. Adam, liyder, jýz jerden myqty bolsa da qatelesui mýmkin. Al dúrys qaghidalar men qúndylyqtar shatastyrmaydy, adastyrmaydy. Tәuelsizdikting alghashqy 23 jylynyng basty sabaghynyng biri osy emes pe? Osy qúndylyqtar men iydeyalardyng arasyna birige bilgen son, ózara әreket etu dәstýrin, ortaq oiyn erejelerin, ishki tәrtipti ornatuymyz qajet.

Erghazy: -  Kóshi-qon turaly zang qayta qaralady dep oilaysyz ba? Qandastarymyzgha azamattyq beru qashan ong sheshimin tabady?

Aydos Sarym:  - Sózsiz qayta qaralady. Jaqynda ghana Ýkimet shetelden kelgen qandastardy ornalastyratyn 7 oblysty belgiledi. Ekinshi kezekte qazaq kóshin qayta bastap, tiriltip, sol ýshin belsendi júmysty bastau qajet dep sanaymyn.

Áygerim: – Qazaq ghalamtory bәsekege  qabiletti me? Gazet,  telearnalardyn  jabylyp, saytqa ainaluyna  qalay  qaraysyz?  Qazaq  sayttaryna  kóniliniz  tola  ma?

Aydos Sarym:  - Qazaq ghalamtory әli besikten beli shyqpaghan nәreste. Sonyng ózinde anyzdaghy batyrlarday kýn sanap eseyip, kýsh jinap kele jatqan naryq. Aldaghy 5-6 jylda búl naryqta shyn mәnindegi revolusiyalyq ózgerister bolady dep oilaymyn. Áriyne, әli de sapagha, jasaqtalyp jatqan aqparatqa, kontentke kónil tola bermeydi. Kósh jýre týzeler dep oilaymyn. Eki anyq bar: birinshiden kýnin internetsiz elestete almaytyn buyn kele jatyr. Ekinshiden, jyl sayyn qazaq internet-tútynushylarynyng sany eselep artyp keledi.  Býgingi qazaq jastarynyng orta jasy neary 24-25 jasta! Orystildi internet birtindep syr bere bastasa da, qazaqtildi naryq óse bermek. Búl degenimiz qazaq internetining bolashaghy zor degen sóz. Mysaly, 2009 jyly Abay portalyn bastaghan kezde naryqta biren-saran ghana qazaqtildi sayt bolatyn. Qazir olardyng sany qanshama! Erteng býgingiden de kóp bolmaq. Naryqtaghy shynayy bәsekelestik, sanaluandylyq, oqyrman ideu sol kezde bastalady. Taghy bir quantatyn jaghday: qazaqtildi internettegi sayttardyng barlyghy derlik últtyq baghytta. Mysaly, evraziyalyq iydeyany kýni-týni nasihattaghan qazaqtildi sayt kórdiniz be? Búl da talay nәrseni anghartady emes pe?!

Tóre: –  Biylik tarapyn aitpay-aq qoyayyq, qarapayym qazaq ziyalylary Alashordanyng tarihyn, Alash iydeyasyn qanshalyqty jan-jýregimen sezinip jýr? Sonday ziyalylar bar ma ózi?

Aydos Sarym:  - Jetkilikti. Mysaly, agha buyn arasynda Mekemtas Myrzahmet, Mәmbet Qoygeldi, Túrsyn Júrtbay, Beybit Qoyshybay siyaqty kóptegen alashshyl azamattar bar. Jas ziyalylar ishinde alashshyldardyng sany tipti kóp. Qazaqtyng jas jurnalisteri, ghalymdary arasynan Alash tarihyn joqqa shygharyp, ayaqqa basqandardyng sany mýldem az dese de bolar. El de, elding ziyalary da janaryp jatyr, oghan kýmәn bolmasyn.

Rinat: -  Songhy kezderi oppozisiya ókilderi nege ýnsiz? Bireuding búiryghyn kýtip otyr ma, әlde biylikke bir jola bas iydi me?

Aydos Sarym:  – Elde oppozisiya deytin oppozisiya qalmady. Ertengining basty oppozisiyasyn, shynayy oppozisiyasyn býgingi últshyldar qatarynan izdey beriniz. Sayasatta buyn auysyp jatyr. Al jana buyn negizinen últshyldar.

Alash: - Biylikting “aldausyratqanyn” qoyayyqshy… Shyn mәninde qashan “Qazaq eli” bolamyz?

Aydos Sarym:  - Biylik basyna últshyldar partiyasy kelip, ýkimet pen parlamentti jasaghan kýnen bastap esh tyrnaqshasyz Qazaq eline ainala bastaymyz. Búl, bir kýnning sharuasy emes. Jәne de júrt aitatynday onay da sharua emes. Bizge, shynyn aitayyn, әli de 10-15 jyl tynysh, beybit ómir qajet. Eger osy aralyqta dúrys enbek etsek, dúrys әreket jasasaq, qalghanyn uaqyt pen qazaq anasynyng qúrsaghy sheshedi.

Erjan: - Siz sayasattanushy retinde aitynyzshy. Erlan Qariyn, Berik Ábdighali, Múrat Ábenov syndy memleketshil, últshyl azamattardy kreslodan quu jalghasa bere me? Shynyn aitu kerek Erlan Qarinnyng oryny oisyrap túr. Qazirgi biylikte sonday azamattar bar ma? Olar kimder? Joq bolsa últshyldar qashan biylikti qolyna alady?

Aydos Sarym:  – Súraghynyzdyng jany bar. Býgingi biylik ústanymy aiqyn, últtyq baghyttaghy oiyn ashyq aitatyn adamdardy syidyrmay bara jatyr. Búl tek últtyq baghyttaghy emes, jalpy sayasy kózqarasy aiqyn, betperdesin ashyp tastaghan azamattardyng barlyghyna qatysty jýrip jatqan ýrdis. Sebebi býgingi biylik jýiesi iydeyagha, iydeologiyagha emes, tek bir adamgha tabynghan sayasy jýie. Qazir memleketimiz basynan qiyn-qystau kezenderdi basynyn keship jatyr. Osydan 3-4 jyl búryn Qazaqstan asa qiyn onjyldyqty basynan keshiredi dep aitqan bolatynmyn. Shynynda da asa qiyn kezeng qazir. Jaghday ushygha týsse biylikting últshyldargha, ústanymy naqty azamattargha arqa sýieuden basqa amaly qalmaydy. Býgingi biylikting ishinde de últshyl azamattar bar. Orta jәne tómengi dengeydegi memlekettik qyzmette jýrgenderding birazyn úyalmay últshyldar sanatyna jatqyzar edim. Ishinen tynyp, әr nәrsege kýiip-pisip, shyr-pyr bolyp, qolynan kelgenshe qol úshyn berip jýrgen sheneunik bauyrlarymyz, qaryndastarymyz kóp. Olar da óser, bizder de qarap qalmaspyz. Zaman ózgermey qoymaydy. Bolashaqta últtyq partiya da qúrylar, saylauda jenip jeniske de jeter. Esh kýmәndanbanyz, Erjan myrza. Tek sol jaqsy ózgeristerge, tyng ózgeristerge anda-sanda aralasyp, basy-qasynda bolyp, qol úshyn berudi óziniz de úmytpaghaysyz.

Núr:  - Tәjindi ne ýshin ketirdi? Álde ol qazaq memlekettiligining tarihyn Núrdan arydan bastap ketti me? Qay jeri jaqpay qaldy? Sayasattanushy retinde Maratqa qanday bagha beresiz?

Aydos Sarym:  – Marat Tәjin elimizdegi sayasattyng mayyn ishken, býge-jegesine jetken, birden-bir, biregey sayasatker. Bir ýlken kemshiligi bar shyghar, bolsa. Mәkenning ózine tәueldi, ózindey oilay biletin, artyna eretin seriktester, niyettester komandasy joq. Býgingi zaman, jaqsy bolsyn, jaman bolsyn, komandalyq zaman. Sayasat ta komandalyq dýniye. IYdeologiya salasyna kelgen boydan belden basyp, saladaghy barlyq oryndargha óz adamdaryn әkelip, komandalyq әreketter jasauy kerek edi. Tәjinning onday mýmkindigi bolmady. Jәne de ishki-syrtqy qarsylyq keremet boldy. Myqty-myqty jobalardy bastap-aq edi. Ókinishti.

Erkin: -  Altynbek Sәrsenbayúly, Zamanbek Núrqadilov qazasy, “Janazen” oqighasy… Búlardyng shyndyghy qashan ashylady? Álde qazirgi biylik túranda búl mýmkin emes pe? Kim oq atty? Kim búiryq berdi?

Aydos Sarym:  - Shyndyq ashylady. Ashylmay qoymaydy. Mening oiymsha, atalghan tragediyalar turaly tolyq shyndyq býgingi biylik auysqan kezde belgili bolady. Qazirding ózinde talay shyndyqtyng beti ashylyp keledi. Klandar arasyndaghy teketiresting arqasynda biraz aqparatqa qanyq boldyq. Aldaghy uaqytta da biraz maghlúmat alamyz.

Arshyn: – Aydeke, “Mәngilik el” turaly әngimege qanshalyqty ilanasyz? Bizding shyn mәnindegi mәngilik el boluymyzdy Nazarbaevtyng aitqandary qamtamasyz ete ala ma?

Aydos Sarym:  - Jalpy, mәngilik tek Jaratushygha tәn dýnie emes pe? 5 myng jyl tarihy bar Qytay órkeniyeti de ózin mәngimin dep aitpaydy. Patshalaryna, memleketine әri ketse 10 myng jyl tileydi. Sondyqtan óz basym búnday iydeyalargha sene bermeymin. Estigenim, býgingi biylik Ukrainadaghy oqighalardan keyin búl iydeyalardan birtindep bas tartu turaly sheshim qabyldaghan siyaqty. Áyteuir ózderine tәueldi baspasózge «osy taqyrypty qazbalay bermender» degendey tapsyrys bergen synayly. Anyghyn aldaghy uaqyttaghy oqighalar kórsete jatar.

Núrtileu: – Shyny kerek, qandastar mәselesinde jaltaqtyq tanytpay tabandap kele jatqan BAQ-tyng biri Abay.kz. Sizden bilgim keletini, Qytay, Mongholiya,t.b. elder de túratyn qazaqtarmen baylanysynyz qalay, aralarynda bolyp túrasyz ba? Negizi siz siyaqty azamattargha baryp túru manyzdy.

Aydos Sarym:  – Aytqanynyzben tolyq kelisemin. Baylanys bar. Osy jaqynda Ýrimji arqyly Haynanigha úshqan kezde biraz azamattarmen habarlastyq. Ókinishke oray, úzaghyraq bolatynday mýmkindik bolmady. Biraq, keyinnen kelip, aralau josparda bar. Biyldyqqa Mongholiya jaghyna sapargha shyqpaq niyet-jospar bar. Sol jaqtaghy azamattar qolqa salyp jatyr.

Iliyas:- Qazirgi biylik sizge jaqsy qyzmet úsynsa, til tabysyp baratyn ba ediniz?

Aydos Sarym:  – Eger biylikke barsam biylik ýshin barmaytynym anyq. Naqty joba, naqty әreket ýshin barar edim. Mysaly, kóshi-qon mәselesine, til mәselesine, Reseyding yqpalynan shyghyp, aqparattyq qauipsizdikke qol jetkizu mәselesine aralas, shynayy niyet bar, yqylas bar, sayasy qoldau bolady dese, barugha bolar edi. El de, jer de, memleket te qazaqtiki. Qazaqqa paydam tiyetin bolsa, keybir kónilimdi, qyjylymdy ysyryp tastap, býgin jauyghyp jýrgendermen de qyzmet etuge әzirmin. Basty mәsele bagha men naqty nәtiyje emes pe? Biraq, adami, últtyq, memleketshildik birde-bir kózqarastarym men ústanymdarymnan bas tartpaytynym anyq.

Qanat: -  Qazirgi biylikting ózinizge únaytyn qanday qadamdaryn aita alatyn ediniz?

Aydos Sarym:  - Mysaly, jaqynda biylik qazaqtardy soltýstik aimaqtargha kóshiru turaly zarymyzdy estip, arnayy qauly shyghardy. Búl qadam maghan únady. Nemese, kýni keshe parlamentte elde separatizmdi boldyrmau, ony qylmysqa teneu turaly zandargha ózgerister engizu turaly úsynystar aityldy. Búnysy maghan únady. Almatynyng týbinen jana aeroport salu turaly sheshim qabyldandy. Búny men qúptaymyn. Ótkende qazaq jerine orys zymyrany qúlaghan kezde Qorghanys ministrligi solargha qarsy uaqytsha bolsa da tyiym saldy. Qoldaugha túratyn shara. Sol siyaqty naqty ister istelinip jatsa nege qoldamasqa?! Men memleketting jauy emespin. Eger biylik elge, memleketke kerek qadamdar jasasa, nege aitpasqa, qoldamasqa, aralaspasqa? Qatty aityp jatsaq ta, jaman bolsyn demeymiz, qatesin týzesin, dúrys bolsyn degen adambyz.

Arman: -Aydos myrza! Siz ýshin býgingi kýnning eng ótkir saualy qaysy?

Aydos Sarym:  - Qiyn súraq eken. Meni zaryqtyratyn, tolghandyratyn, maza bermeytin súraq mynaday shyghar: «Últtyn, qazaqtyng altyn uaqytyn nege qaydaghy joq, aldamshy dýniyege bostan basqa shashyp jatyrmyz?»

Úlan: – Sayasattanushy Aydostyng túraqty oqityn gazeti qaysy? Kóretin baghdarlamasy qaysy?

Aydos Sarym:  - Qoghamdyq-sayasi, әdebi, ghylymy gazetterding barlyghyn derlik oqimyn. Oghan qosa, elde taralatyn osy baghyttaghy ailyq, aptalyq qazaq, orys jurnaldarynyng birazyn satyp alyp oqimyn. Teledidardy asa kóp kóre bermeymin. Túraqty kóretinim ghylym, bilim, tabighat, sport arnalary. Áleumettik jelilerde osynday habar bolady degenderdi kórip, arnayylap qaraymyn. Qyzyqty sayasy oqighalar bolyp jatsa, telearnalar sol oqighalardy qalay berip jatyr eken dep janalyqtardy salystyratynym bar.

Jalghas: - Últshyldardyng ortaq pikir alany bola alatyn media-joba kerek bizge, ony bir kezderi Abay portaly atqardy, songhy kezderi ol qarqynnan aiyryldy, “Qazaqstan” men “Habardyn” “әlәulәiin” jii kóretin bolyp jýrmiz, Al, últshyldardy nkópshiligi FB-nyng tónireginde ghana qalyp bara jatyr, Osy jaghyn eskerulerinizdi qalar edim.

Aydos Sarym:  - Rahmet, eskeremiz. Aldaghy uaqytta Abay.kz toby taghy bir internet-jobany bastamaq. Osy aitqandarynyzben tústas. Uaqyty kelgende aitarmyz.

Kәrim: – Qazaq sayasatynyng sauatty sarapshylary retinde kimderdi atay alatyn ediniz?

Aydos Sarym:  - Rasul Júmaly, Asqar Omarov, Talghat Qaliyev, Dosym Satpaev, Janbolat Mamay, Marat Ásipov, Ermek Túrsynov, Múhit Ardager, Daniyar Qosnazarov, Sapa Mekebaev, Sergey Duvanov, Tolghanay Ýmbetәliyeva, Uәlihan Tóleshov, Múqit Asanbaev siyaqty myqty-myqty sarapshylar bar. Eshkimdi úmytyp ketken joqpyn ba? Songhy kezde әleumettik jelilerde de jaqsy-jaqsy pikirlerdi, tereng saraptamalardy bayqap, quana oqyp jýrmin.

Kәrim: -Qazaqty ne biriktiredi?

Aydos Sarym:  – Ázirge ýrey men qorqynysh qana. Bayaghy «Attan» ghana. Bolashaqta últtyq, memlekettik qúndylyqtar, ýmit pen senim biriktirse eken deymin.

Aughan: -Aughan soghysy turaly kózqarasynyzdy bilgim keledi, tarihy túrghydan sonshalyqty joghary baghalaugha túra ma? biz soghys deymiz, ózgeler “Aughan jerindegi úrys qimyly” deydi…

Aydos Sarym:  - Mening oiymsha, sol soghysqa qatysqan azamattardy «soghys ardagerleri» dep tanyghanymyz dúrys shyghar. Óz basym, Sovet odaghynyng aughan jerine basa-kóktegen sayasatyn búrys sayasat, sayasy qylmys dep sanaymyn. Biraq, sol soghysqa qatysqan el azamattarynyng ne kinәsi bar?

Qytay: -Aydos myrza, Sizder Qytay mәselesin nege qozghamaysyzdar? Qazirgi kezde resmy derekter boyynsha elimizde 300 000 qytay bar dep estidim, al zansyz kelip ornyghyp jatqandar bar, endi elbasymyzdyng úsynysy (sheteldiktergejer 50 jylghadeyinjalgha beru turaly) qabylalynsa, “50 jylda el jana” demey me, jerdi jalgha alghan qytaylar, júmysshy retinde qanshama qytaydy elimizge alyp keletini belgili, onyng ýstine 50 jylgha deyin olar azamattyq alyp (bizding elimizde azamatty qalaugha kedergi joq qoy qazaqtardan basqalargha), odan keyin elimizding azamaty retinde sol jerdi satyp alsa (qazaqtyng kóbinde jer satyp alatyn aqsha joq ekeni belgili), jer kimdiki bolady? Búl bizding últ retinde saqtalyp qaluymyzgha (tәuelsizdikti aitpaghanda) degen qater emes pe? Sizding pikirinizdi bilgim keledi.

Aydos Sarym:  – Aytqanynyzben tolyq kelisemin. Qauip joq emes, bar. Ony ashyq aitu kerek. Qytay turaly shama-sharqym jetkenshe aityp ta, jazyp ta jýrmin.  Dәl qazir osy jauaptardy Qytaydan jazyp otyrmyn, mәselen. Qytaydyng qanday orasan zor memleket, órkeniyet ekenine shyn mәninde kóz jetkizip otyrmyn. Eger jastau bolsam, osy taqyrypqa ketuime de bolar edi. Oqyghanym az emes shyghar, biraq Qytaydy zertteu ýshin qytay tilin bilu mindet (dәl osy prinsippen qazaq tilin bilmegenderdi Qazaqstan zertteushileri retinde moyyndamaymyn). Aldaghy uaqytta Qytaydy zertteytin birneshe ghylymy instituttardy ashu kerek dep sanaymyn. Jan-jaghynan zertteu kerek. Qorqu, ýrku negizinen bilmestikten tuady. Býgingde Qytayda myndaghan qazaq balasy oqyp jýr. Talay qandasymyz Qytaydan elge oralyp jatyr. Solardyng basyn biriktirip, jaghday jasap, arnayy ghylymiy-zertteu úiymdaryn, toptaryn qúra almasaq, ózimizge syn bolmaq. Qytay, mәselen, Orta Aziyany asqan úqyptylyqpen zerttep jatyr. Ýirenetin de tústarymyz kóp.

Qytay: – Ukrainada bolyp jatqan qaqtyghys turaly ne aitar ediniz? Biz qanday sabaq aluymyz kerek? Nege beybit sheruding sony soghysqa ainalypketti. Kimhalyqtyashyndyryp, arandatyp, aidap salyp otyrghan. Múnday jaghday bizde qaytalanuy mýmkin be? Narazylyqtan keyin ishten arandatu, bankterge halyqty aidap salu sekildi әreketter kórinip otyr. Qalay kýresuge bolady?

Aydos Sarym:  – Osy turaly jaqynda ghana «Týrkistan» gazetine ýlken súqbat berip edim. Biraz sayttarda sol súqbatym shyqty. Renjimeseniz, qaytalanbay-aq qoyayyn.

  Áliya Baykeeva: Astanany satanister qalasy degenmen kelisesiz be? Masonsto bizde bar ma? Bizding sayasatymyzgha onyng yqpaly bar ma? 

Aydos Sarym:  – Astana – astanalyqtar qalasy! Qazaqtyng bas qalasy! Janaghyday alyp-qashpa әngimelerdi qoldamaymyn. Masondar әlemdi basqarady degenge de senbeymin. Siz de senbeniz.

“Qamshy” silteydi