\Tarihy dastan\

I

Úlylardyng mekeni Abay eli,

Tarih syryn sherte me, qalay ózi.

Batyrlardyng túyaghy tasta oinaghan,

Shejireli - Toqtamys, Mamay eli.

 

Shynghystauda Shynghyshan Sayran qúrghan,

Jylqaydar - Qodar, Qamqa tayghan qyldan.

Qúnanbayday minezding adamnyn,

Tektiligi qarttyghyn qayran qylghan.

 

Oqtan beter ótkir sóz túla boyy,

Jyr sýier jýrekterge túraq oiy.

Keshegi ker zamannyng qúly bolghan,

Býgingi ór zamannyng Úly Abayy.

 

Yrghyzbay, Kengirbaydy qúptap oi-man,

Qúnanbay ghoy kiyeli kitap jayghan.

Tektilikten taralyp, tamyr jayyp,

Shәkәrimder býginge bútaq jayghan.

 

Qúiryghy bir-aq túqtam jetpey jalghan,

Úlylyqtan erte-kesh kókteydi arman.

Zamana dauylymen shayqalyp kep,

Bútaghyna jay týsip kóktey solghan.

 

Ardy aitu, aqyldy aitu aqym emes,

Bir dauys mazamdy alyp, jaqyndap es.

Jamandaudan jetilip óse almaghan,

Almaghayyp kýy keshken aqyn - eles.

 

Shaghym aitar shabytqa syrtty berip,

Jýrgen em, jigerimmen júrtty jenip.

Aqyn ruhy kóz jetpes kókjiyekten,

Oy baqqan qiyalymdy týrtti kelip.

 

Úly jýrek kókti irep, jerdi búzyp,

«Mútylghannyng ómiri» sendi búzyp.

Kólenkeli aruaqtar mekeninen,

Shygha keldi shapany jerdi syzyp.

 

 

Órge sýirep ólermen sezim meni,

Mening de qiyal kezer kezim be edi.

Dauysy jeter jerge tayanghanda,

Selk ettim, núrdy kórip kózindegi.

 

Aq saghym, aqyn núry ajarlandy,

«Ýsh anyq» jalghasy ma jazar mәngi.

Janarynyng jaryghyn jasyrghanday,

Qyryn kelip, qighashtay nazar saldy.

 

Qajy atany  tyndaugha qaqym bar-dy,

- Sen be eding óleng sýier, aqynjandy?

Jýzinen qalyng keyis bayqaldy da,

Aqyn ýni sonshalyq qatulandy.

 

«Tәn sezip, qúlaq estip» syrdy úghysyp,

Úly aqynnyng ruhyna qúldyq úshyp.

Ayaghym tayyp ketip qúla betten,

Ýrey qalmay ornymnan túrdym úshyp.

 

Tylsymnyng júmbaghyna qúlaq  asyp,

Jóneldi jýregimnen jyr adasyp.

Qara ter bop qinaldym tilge kelmey,

Jan sózim auyzymnan shygha qashyp.

 

Bir tau bar-jer jaryghyn jaryp shyqqan.

Bir tau bar - tarih terin alyp shyqqan.

Bir tau bar - uaqyttyng jeli mýjip,

Jaqpar tastan mýjilip shany shyqqan.

 

Alakeuim aq tanda payghambarday,

Qajy ata aitpaq bolghan oilar qanday.

Azaly jyldar syryn sarapqa sap,

Tariyhqa tagha qaqtym ailam qalmay.

 

II

Ol  jyldar oiranynda kek bar edi,

Alauyzdyq astynda ósh bar edi.

Áyelderdi qapyda jesir etip,

Balany jetim etken tústar edi.

 

Erlerden aila ketip aidaudaghy,

Armany alys ketip, aigha aunady.

«Asyra siltegennin» asqynghany,

«Ashatúyaq qalmady» baylaudaghy.

 

 

Esin ap, estilerdi adam-shyghyn,

Jasyr almay,  jatqa aitty jaman syryn,

Aspannan týsken qarghys emes edi,

Ishimizden jau shyqqan zaman-túghyn.

 

El basyna kýn tughan, tosyn qatty

Tómen men jogharynyng qasyn baqy.

Maldan júrday tonalghan auyl júrty,

Kýnkóris qamyn oilap bosyp jatty,

 

Sholaq oi, shalys qimyl  búrghan joldy.

Óktemdik ýkimi de jyldam boldy.

Halqynyng qamyn jegen azamattar,

Qiyastyqtyng qyrynan qúrban boldy.

 

 

Biylikti belge baylap sodyr atty,

Bas kóteter basshylar tordy baqty,

Qoghamnyng asa qymbat «ar» baylyghy,

Qazaqtyng kadrlaryn toqyratty.

 

Sauattynyng siyasyn emip túryp,

Aqyldy-aqymaqtyq jenip túryp

«Últshyl» dep kinә taqty kózi ashyqqa,

Kisilik qasiyetti kemittirip.

 

Zúlymdyqtan baq tayyp mandaydaghy,

Jayaulap shúbyrghan el nargha ainaldy.

Ashtyqtyng azabynan jemtik sasyp,

Tannan ýn, shúbyryndy shangha ainaldy.

 

Zaual jyldar ótinde syr bar edi,

Azaptyng astarynda shyn bar edi.

On jetinshi jyldary Alashorda,

Semeyde alghash otau qúrghan edi.

 

Búl jalghannyng búralyp jol aghysy,

Pendelerding pendelik bolady isi.

Sol Alashtyng aqylshy, bii bolghan,

Shәkәrimdey danyshpan, dana kisi.

 

Jasynan zamanynyng zaryn emip,

Bitispes biylikke de baryp edi.

Adamnyng janymenen syrlasa alar,

Keng tynysty talghampaz, daryn edi.

 

 

Túla boygha san týrli óner qonghan,

Oy oiyp, tasqa әkep beder salghan,

Ádemi kiyim tigip jengelerge,

Aghashtan týiin týigen sheber bolghan.

 

Salghan әn, tartqan kýige astas arman,

«Alabayraq», «Boztorghay» astasa alghan.

Tughannan ónerli bop tughan dana,

Týie qughan qasqyrdy tasqa salghan.

 

Shyndyqtyng shyrghalany shyghyp algha,

Sanaly, sauattysyn jyghyp algha.

Halqynyng tútqyndandalghan úlar ýni,

Uly zar bop qúiyldy Úly jangha,

 

Ash-jalanash halyqtyng haly ketti,

Sharasyzdar shekarany jaryp ótti.

El basyna indet bop zaual jyldar,

Qajy atany úrpaghymen shalyp ótti.

 

 

Ghafyr, Ahat, Ziyattan derek tapty,

Túqymynan túl qyldy zerek baqty.

Talqygha talay týsken estandy jan,

Kýizelisting kýiigin erek tatty.

 

Qarly qys. Kýn birinshi aqpan edi,

Talay jan túrmys dәmin tatqan edi.

Mal mýlkin kәmpeskelep Semeyge әkep,

Ghafyrdy da balasymen japqan edi.

 

Kónpistikke kóp edi shydamaghy,

Qúdaydan osy ma edi súramaghy?

Tiri jangha qiyanat qylmaghan jan,

Qorlyghy kóp azapqa shydamady.

 

Imandyny kótermey myna jalghan,

Adamdyq, adaldyqty sonyna alghan.

Tansәride kýzetip qatty úiqyny,

Qayrap qoyghan bәkisin qolyna alghan.

 

Elmen, jermen qoshtasyp, mezet qiyp,

Legendi dayyn qoydy ózek kýiip.

Jýginip, qabyrghagha qolyn tirep,

Qos kýreni jibergen kezek qiyp.

 

 

Qymbatty bere me adam sirә qoldan,

Naqaqtan-naqaq kýiip kinә qonghan.

Ghafyrdyng ólimine Qabysh penen,

Balasy Bayazit te kuә bolghan.

 

Moyyndaugha mәrttik joq qateni eshkim,

Ótkenning ókinishin ótemes kýn.

Áke ólimin kózimen kórgen úldyn,

Jat pighylyn tanityn sәt emes-tin.

 

Ashtyqtan, qiyanattan aray jýdep,

Jiyrma eki jas ghúmyryn talay minep.

Azyqsyz ýsh kýn boyy taudy kezdi,

Ýige barsa «qaytadan qamaydy» dep.

 

Yqtiyarsyz bir azap auyzdy alghan,

Ákening jolyn núsqap jauyz jalghan.

Shilikting jaghasynda ýlken ýide,

Týn qatyp tóseginde bauyzdalghan.

 

III

Aqyn - ýn, qabaq qatyp qylyshynan,

Jibermey jansaqtyqty jyr úshynan.

Otyzynshy jyldardyng oirany edi,

Qarasartov qan tamghan qylyshynan.

 

Áygili otyz birding qyrkýiegi,

Býlk shyqqan azaly bir týn edi.

Bandygha qatystyng dep bes adamdy,

Atqyzghan Qarauyldyng syrty edi.

 

Býlik bolghan sol týni tau ishinde,

Ógiz mingen Saniqas bau ishinde,

Qarasartov kózine týsip qalyp,

Jer jastanyp, faqiymen qauyshyp ed.

 

 

Aqtaban shúbyryndy joldaghy «әni»

Goloshekin jarlyghyn qoldaghany.

Bayaghy kýndestik pen mansapqorlyq,

Sorly elge sor jauyn bop sorghalady.

 

Ghylymsyz adam oigha kóner me edi,

Armany «múndy shaldyn» terendedi.

Kýn sayynghy beynetke baghyshtalghan,

Ýlken daryn ónerding ólermeni.

 

Aramzalyq aldyrtpay ayaqty epti,

Adam atyn aqtaugha sayaq ketti.

Qyzyl týnek pendelik ghazabynan,

Elden jyraq bezinip, sayat shekti.

 

Jazyqsyz qughyn-sýrgin jara salghan,

Úly jýrek ónermen talasa alghan.

Shaqpaqta jertólede jalghyz jatyp,

«Kenqonys» jaulauyna qora salghan.

 

«Shaqpaq tau» tau silemi kórik bolghan,

Qúsbegilik aqyngha erik bolghan.

Ang aulap, sayat qúrghan sol aqyngha,

«Qonyr at» january serik bolghan.

 

Túrmystyng iykemine qalyp bergen,

Mehanika tilin de shalyp kórgen.

Qús baptap, býrkit salghan «Keregetas»

Aqyndyq týisikke de shabyt bergen.

 

Serigi jalghyz Áupish qasyndaghy,

Aqynnyng halyn úqqan basyndaghy.

Suyn tasyp, otynyn jaghyp jýrip,

Aqynnyng múrasyna qosylghany.

 

Búl júrttyng isi bolmay Shәkәrimde,

Jatty aqyn ózi sýigen mekeninde.

«Ýshtas» tau tik shanshylghan kýzat-qiya,

«Qarabúlaq» ózeni aqqan eteginde.

 

«Baqanas» Shynghystaudyng jotalary,

Keregetas, Kenqonys atalady.

Qiya asuda shoqytas aralasyp,

Bauly say júpar shashqan ot alaby.

 

Qylyqty Keruenbúlaq, Qara qoytas,

Kók pen jerding japsary qaraghay-tas.

Qas qaghym tarih syryn shertip jatqan,

Tezekshoqy, Josaly, arada aiqas.

 

Shaqpaqty elsiz qora jalghaghanday,

Shyghysta Egizqyzyl, Balgha qanday.

Kýndi úzatyp shygharyp salyp túrghan,

Qoltyqtasqan Mamyr men Qalqamanday.

 

Tynyshtyq tynymyna ne jetedi,

Jyr shirkin nóser bolyp seldetedi.

Birin-biri sýiegen qos asudyn,

Samaly tau adamyn terbetedi.

 

Qora tamgha qonghanday manday baghy,

Shaghyndy tau shynyna shalghaydaghy.

Tynyshtyq tynymyna ketken aqyn,

Ólenge tókti múnyn tandaydaghy.

 

Dananyn, danyshpannyng nazy qatty,

Baqanasta baz keship jalghyz jatty.

Últ oiyna shamshyraq jaghamyn dep,

Úly jýrek «Qazaghyn» jazyp jatty.

 

Búl jýrek sezgendey me sirә kýpti,

Bir qauip Ziyatyna tirelipti.

«Amalsyz qara tas bop qattym-au»- dep.

Sharshaghanday núr jýzi kýrenitti.

 

Keng dala, Aspan sonday kógildir-di,

Ózektes oidy múngha jenildirdi.

«Ýshtastyn» jotasyna jayghasty da,

Terennen tekti jyryn tógildirdi.

 

«Qayran,

Qayghysyz, qamsyz kýnderim.

Sayran,

Sauyqty rahat týnderim.

Senderden ne payda?

Asqan

Alpystan mynau jasymyz,

Qashqan,

Shaldyqqan gharyp basymyz.

Qalasyng qay sayda?

Noqtaly bas,

Aghyzyp jas,

Qyzusyz mas jeliksiz.

Haqqa kónip,

Kórge tónip,

Eriksiz».

 

Búl zamangha naz aityp, keri ketken,

Úly jýrek tókken syr seri netken.

Qajymaytyn kәrilik jengeninshe,

Qalam men qaryndashyn serik etken.

 

NKVD aqyndy ap iz basyna,

Andytqan Aytmyrzagha shyng basynan,

Qos tizerlep otyryp, qúran oqyp,

Bet sipaghan qajynyng súlbasyna.

 

Er kezegin eriksiz kek kemirgen,

Bayaziyt, Ghafyr, Qabysh ótti ómirden,

«Ziyaty arghy betke ótpekshi» dep,

Qyrdaghy әkesine jetken birden.

 

Jendetterding jelbirep jelegi oqtan,

Aqyn da Ziyatty oilap tóbe baqqan.

Shyghysqa jana ghana tang sógilip,

Ala búlt kýrenitip kele jatqan.

 

Búl kónil bir býlikti nege izdeydi,

Óitkeni ardy arsyzgha jegizbeydi.

Qazaqqa tәn kýndestik, qyzghanshaqtyq,

Talanttardy «daryndy» degizbeydi.

 

Nadandar jii tintip qora-jaydy,

Qajy atany bandy dep qaralaydy.

Jau kórdi segiz qyrly iri aqyndy,

Baq taysa ataghyna qaramaydy.

 

Qasiyetin qalaghan jan-au zerek,

Shiyrghan shejireni mol-au derek.

Shyndaryn kók tiregen kók taulardyn,

Biyiktigin alystan qarau kerek.

 

IV

Otyz birding salqyny, sary kýz edi,

Baqanastyng many da jar-kýz edi,

Serigi jalghyz  Áupsh qaytyp ketken,

Shәkәrim de Shaqpaqta jalghyz edi.

 

Qazannyng ekisi-tin. Kýn búltty edi,

Kýzgi qara suyqtyng yzghyp demi.

Botaqannyng bauyryn aq qar basqan,

Elsiz tamda jazylghan jyr kýpti edi.

 

Ózin-ózi júbatqan jan dauamen,

Qashannan aqyn kýige qonbaghan em.

Ziyatyn, elin kórip qaytqysy kep,

Torjorgha atqa er salghan tanghy auamen.

 

Órshil oy san qúbylyp, ala qashyp,

Qajynyng qam kónili balagha asyq.

 

Baqanasty boylap ketip bara jatty,

Aq saqaly túmangha aralasyp.

 

Ziyat ta ala kónil, asyghys-ty,

Andu da qatang edi qapy kýshti,

Aldynan shygha kelgen býlik topqa,

«Tәuekel» dep qajy ata qarsy týsti.

 

- Atady! Barma! - degen qarsylyqty,

Estidi, búl sapardyng narqyn úqty.

- Hosh, jan balam! - dedi de Ziyatyna,

Áskery adamdargha qarsy shyqty.

 

Jaqyndap kele jatqan jalghyz atty,

Dýrs etken myltyq dausy dýr qúlatty.

Atar dep oilamghan anghal aqyn,

Atynan audarylyp, jerdi qapty.

 

Sholghynshynyng qúp bolyp óz degeni,

Saydaghy jalghyz atty kóz kóredi.

Nysana qalt jibermey dәl tiyipti,

Sýrmergen Halitovtyng kózdegeni.

 

Átten-ay búl shatqalgha beker keldi,

Jauyzdar jaqsylyqty kótermedi.

Ang aulaytyn qosauyz myltyghyn ap,

«Atpandar!» dep belgi etip kótergen-di.

 

Qaytsin olar baz keshken býlikti ishki,

Taghy bir oq tanghy auany tilip týsti.

- Atpandar! - degenine qaraghan joq,

- Joghary kótergen qol sylq týsti.

 

Erkindikti kóksegen kók taghysyn,

«Jastargha» tәlim etken tek namysyn.

Qaranghyny jamylghan qara jýrek,

Qandy qol qara mergen bek naghysyn.

 

Myltyq dausyn jútyp  tang arany,

Jendetter danany jau sanaghany.

Týz taghysy qansyrap, qúlaghanda,

Denesin aq kebin bop, qar orady.

 

Aypara- ana sýti tekti emilgen,

Abayday Úly aqynnyng mektebinen.

Ómiri, ólimi de júmbaq syr bop,

Botaqannyng bauyryna ótti ómirden.

 

Saghatynda aitylar joqtau-zardy,

Mang dala taugha-tasqa aqtarghandy,

Tughannan-tuysynan jan jolatpay,

Úly dene japanda oqshau qaldy.

 

Aqyndar! Jýreginen jyr egilgen,

Aqyn-jýrek! Irilik ireni me!?

Eki atqanda kóz júmghan dýniyeden,

Aqyndy dәl kózdepti jýreginen.

 

Danalyq jýrekterdi besik etken,

Jýrek derti-úlylyqqa kesir etken.

Úly ónerge tәn syrqat - jýrek deytin,

Sol jýrekti jauyz oq tesip ótken.

 

Abay aitqan kóp óleng «jýrek» eken,

Sezim - nәzik, óner - es koregi eken.

Ne shyqsa da jýekten shyghatynyn,

Úly ónerding jaulary biledi eken.

 

Danalyqty otqa órtep, shoqqa qaryp,

Aqyn - jýrek onsyz da joqqa nalyp.

Shәkәrim de sol dertten mert bolypty,

Jýrgening basyna oq qadalyp.

 

Úly keude janynda joq jarshysy,

Jatty jansyz azaly joqtar kisi.

Úly ónerding joqshysy bolmaytynday,

Qazasynda bolmaydy joqatushysy.

 

 

El basyna kýn tughan tospay haldy,

Aytmyrzagha amanat, qostay saldy.

Jauyzdyghyn jalghannan jasyrmaq bop,

Qúr qúdyqqa kómusiz tastay saldy.

 

Qajy edi, qary edi asyq qandy,

Qúrandy kie tútyp, mashyqqandy.

Imanjýzdi, ishi adal sol músylman,

Qúr qúdyqta kómusiz, ashyq qaldy.

 

Biraq, shyndyq jappady jasyn daqty,

Erte-kesh atar tannyng qasyn baqty.

Qaraqshylar tastaghan Úly dene.

Otyz jyl qúr qúdyqta ashyq jatty.

 

Mise qylmay jazyqsyz tókken qandy,

Eleusiz qaldyrghaly kóp bolghan-dy.

Shynghystau qúdyghynda torqa tasta,

Býk týsip, jýresinen shókken jandy.

 

Ýnsiz joqtap artynda qalghandary,

Sezdirtpedi. Basqaday jol qalmady.

Qapy ketken aqyndy aza tútty,

Ahat penen Gýllardyng tolghaulary.

 

Daryngha, danalyqqa túnghan keude,

Janazasyz, kómusiz zyndan jerde

Shyndyqty ansap, jyldardy jylgha úzartty,

Ádilet joq qataldyq túrghan jerde.

 

Kezek dýniye. Kez kórse ótelmeydi,

Óner ólmes kýn óter beker, meyli.

Talanttardy azappen attandyrar,

Búl jalghan irilikti kótermeydi.

 

Súlu sózding siqyryn sýiikti etip,

Qas qaghym tarih syryn biyiktetip.

Syrly ólkeden syr ashyp biz otyrmyz,

Kózden de, kónilden de biyik ketip.

 

V

Zaual keshken Ziyattyng oiynda arman,

Bir sapargha bel buyp, dayyndalghan.

Tym jyraqtan estilip myltyq dausy,

Úly sezim tolqyny boyyn alghan.

 

Ziyaty - balasy edi bek kóretin,

Joq edi tiri jangha esh bógeti.

Ákesimen asyghys qoshtasa almay,

Amalsyz arghy betke ketken ótip.

 

 

Artqa tastap ketkenmen aza joldy,

Bәribir jazmyshynan jaza qondy.

Otyz jeti zobalany qúr jibermey,

Shynjanda qolgha týsip, qaza boldy.

 

Búl syrdy býgingi úrpaq úqqan tegi,

Úly ólke Úly ónerding shyqqan jeri.

Shaqpaqtan sәl qashyqtau «Keregetas»

Aqynnyng songhy demin jútqan jeri.

 

Aqtabannyng aighaqty búlty kóship,

Zaman aghyp barady silkilesip.

Qajy ata otyrghan mynau «Ýshtas»

Jyldan-jylgha jatqanday dýmpip ósip.

 

Tarihtyng tarpyp alar tabany joq,

Rastyng uaqyt kýtpes amaly joq.

Sondyqtan da ólgenning jamany joq,

Tirilerding jamannan amany joq.

 

Jylytyp, jyrdy iyitip kýndi lebiz,

Jamandyq - jaqsylyqpen kindigi egiz.

Tirisinde dúrystap sóilese almay,

Ólgennen song ókinish bildiremiz.

 

Qashannan qayshylyqty demep әlem,

Aqqa qara jaqqandy demegen en.

Múhammedting sonynan shyraq alyp,

Ayyrgha әkep Isany shegelegen.

 

Jaqynyn jargha iytergen jaghasymen,

«Qazaqtyng jauy - qazaq»6 talasyp en,

Abayyna abaysyz qamshy iyirgen,

Qara halyq aqyldy danasymen.

 

Birjangha arqan baylap, jyr kóshirgen,

Aghayyn qay zamanda birlesip en.

Bәige qossang atyndy tartyspaydy,

Atyng kelse dәmetken jýldesinen.

 

Kýnshildikting bolmaydy beker emi,

Qatelik - ókinishpen óteledi.

Mendegi aqyn kónil meken tappay,

Kóz jetpes bir tylsymgha jeteledi

 

VI

Búl Semey Úlylyqqa úya-besik,

Úyagha Shәkәrim de siyar desip.

Abay, Múqtar janynan bir eskertkish,

Orny oisyrap, jýretin, qiyal kezip.

 

Zamanynda zaual kóp sýiem jerdi,

Talay kósh týielerge tiyelgen-di.

Semeyde bilim orda - Shәkәrim bop,

Qaytadan baba esimin iyemdendi.

 

 

Sóiletip tilsiz óner әr ghasyrdy,

Mýsinshi - Múrat elge arda tudy.

Ótkirding jýzimenen órnegin sap,

Shәkәrim eskertkishi ornatyldy.

 

 

Kepterding qanatymen shaghylysyp,

Kiyeli Ertis barady alyp úshyp.

Kәdimgi qara tastan qashap alyp,

Shәkәrimmen qauyshty el saghynysyp.

 

Keshegi kekti jyldar agharghanday,

Qúr qúdyq tastarynan jaralghanday.

Tastan torqa jamylghan tekti baba,

Eline tas mýsin bop oralghanday.

 

Bar eken aruaghy asyldardyn,

Semeyde bir eskertkish ashylghan kýn.

Jalghyz ghana suretten bastau alghan,

Eng biyik eskertkishi ghasyrlardyn.

 

Ótkendi, ketkendi de baghyp shyray,

Qaq jarghan qara tasty qalyp bylay.

Allanyng jerde jýrgen elshisindey,

Jappar iyem jar bolghan jaryqtyq-ay!

 

Sandyqtas-aqyn túrghan dara qanday,

Ótkenge ókinbeske shara qalmay.

Shynghystaudyng shynyna shyghyp alyp,

Zamanyna zau biyikten qaraghanday.

 

Tagha almay talghamy zor mýsinge min,

Aqyndy dәl ózindey mýsinder kim?

Eskertkishke jaqynday týsip edim,

Qajynyng jan-dýniyesin, ishin kórdim.

 

Búryn-sondy siqyrmen kezikken kim,

Jýrgeni-ay syr aldyrtpay sezikterdin.

Tasta otyrghan túnghiyq qalpymenen.

Maghan jýzin búrghanday seziktendim.

 

Jaltaqtyq, jasampazdyq nesin berdi,

Túrlauy joq dýnie esin jendi.

Qabaghy salynqylau bir kýy keship,

Múzday tayghaq zamannyng kóshin kórdi.

 

 

Qantardyng qary býrkep qyz erikti,

Terekter japyraqsyz, kýzeripti.

Sandyqtasta otyrghan Shәkәrimdi,

Oygha ólshep, tómenirek tize býktim.

 

Kóshpe búlt tóbemizden tónkerile,

Oyymdy orap alghan seng sógile

Qajy atagha jaqynday týstim-daghy,

Peyil bere úmtyldym, enserile.

 

 

Tolqyngha qarsy jýrgen beyne tekti,

Ómiri «mútylghannyn» beynette ótti.

Tiri adam  sipatyna engen aqyn,

Qúdaydyng qúdiretimen sóilep ketti.

 

«- Qoy,jigittr kýn boldy oilanarlyq.

Bilim, әdet, aqyldy oigha alarlyq.

Nadandyqtan elirip, bosqa jýrsek,

Myna zaman kórseter bizge tarlyq.

 

Mynau Abay - bir ghalym jol shygharlyq,

Zamandasy bolmady sózdi úgharlyq.

Amaly joq ainaldy endi bizge,

Kýn tudy etegine jabysarlyq..»

 

Úgha ma, úgha almay ma, júrtym meni,

Qajy ata maghan әiteu bir syr berdi.

Qonyr dauys boyyma jylu shashyp,

Shymyr-shymyr ystyq qan býlkildedi.

 

- Ólendi, tanisyn-au tegi meni,

Abay jýrgen Úly jol keri me edi!?

Sipatyna kóz salsam aqyn qyzym,

Beyneting belsheden bop kórinedi.

 

Qorqytty, Hafizdi izdep aqtaryp biz,

«Ýsh anyq», «Jan» turaly toqtalyp biz.

Payda men ziyandy aityp úqtyra almay,

Biz bosqa әure bolyp attanyppyz.

 

Dep aqyn gharyp bastyng bazyn aitty,

Otyrdym jýregime jaghyp oidy.

Qajy ata oiymenen talasa almay,

Mendegi shabyt tili shaghym aitty.

 

 

Jalghandy jasyrugha zatym jetpey,

Ózimshe saq otyrmyn qapyl ketpey.

Anyljyghan aspangha nazar salyp,

Otyrmyn tik qaraugha dәtim jetpey.

 

- Búl kýnde adam tanu ózek bop túr,

«Boy búlghan, sóz de jylman» kezek bop túr.

Ar syzyghyn attaugha bolmaytynday,

Bir shekara qajy ata, qajet bop týr.

 

Ataqty, mәnsapty da tór aldaydy,

Qazaq qoy, birin-biri kóre almaydy.

Tanghy aspanday arshylmay adam miy,

Jýrek pen aqyl tatu bola almaydy.

 

Talanty adam emes, haq qoldaydy,

Sodan da, búl jalghannan tatqan qayghy.

Óziniz aityp ketken anyq, tanyq -

Kirshiksiz, taza aqylda baq bolmaydy.

 

Alauyz, ashkózdikten artar eges,

Újdansyz, zúlymdyqty arqalap es.

Mynau zaman baylargha bas shúlghu men,

Zúlymdyq ardan ayaq tartar emes.

 

 

Óskin oi, ózek tartyp Úlylyqtan,

Ózimshe ózek ashyp, syr úlytqam.

Aqyn ata aldynda aqtarylyp,

Janyma jay izdegem Úly qúttan.

 

Býgingi almayghayyp quat-haldy,

Talap, ynsap, aqylgha synatqan-dy.

Batar kýnning shuaghy jýzin orap,

Saqalyn saua sipap, shuaqtandy.

 

Raqymdy qanaghatqa balatyryp,

Taqua taspiyghyn sanap túryp

Kitapshasyn ashty da mynany aitty,

Qabaghyna qalyng múng qamap túryp:

 

«- Óner qylma, ar satyp jaldanbaqty,

Úlyq bolyp eldi jep, maldanbaqty.

Bireudi jep, bireudi tabamyz ba,

Qashan jaqsy kórushi ek, aldanbaqty

 

 

Talap pen aqyldy úghar keler zaman,

Dýnie kezek bolmasa óler me adam!?

Jer astynda kómuli qazynamdy,

Qazyp alar uaqyt keler, balam.»

 

Qajy ata sony aitty da, túryp qaldy,

Bilmeymin oiy nemen túiyqtaldy.

Úly ónerding aruaghy aspangha úshyp,

Súlbasy tanghy buday súiyqtaldy.

 

Aqynmen eles syry týiindelip,

Shuaqty shabytymdy qúiyn jenip.

Júrtta qalghan kýshiktey ishim úlyp,

Men qaldym qúla týzde kýiim kemip.

 

Qara Ertis qasiyetting tegi ma edi,

Tolqynynan torqa jyr tógiledi.

Kózimnen alys ketken aqyn mýsin,

Qyz bórkindey shoshayyp kórinedi.

 

Zau biyikke kóz salyp, súrqym ketip,

Dúghaly sózderinen úrtym bekip.

Zúlmat jyly kómilgen qara jәshik,

Jer bauyryn jatyr ma býlkildetip!?

 

Kómip ketken kitapting tulaghany,

Jerdi silkip, tastardy tyrmalady.

Aqyn ata otyrghan sandyqsha tas,

Dir etkendey, eske aldym zilzalany.

 

Júmbaghy jer astynyng kýrkiredi,

Aulaqta aqyn aruaq kýrsinedi.

Shәkәrim kómip ketken sol qazyna,

Tasty týrtip «dat» súrap silkinedi.

 

 

Ótkenge ókpendi aityp ókin meyli,

Baqanas bayaghynyng sertindey bir.

Qiya kýz irgesinde tereng shatqal,

Barlybay bayaghysha ókirmeydi.

 

Japanda jalghyzdyq bop sýieneri,

Ólenge ókinishin sýiep edi.

Óniri ashyq shapanyn jelbiretken,

Bir aqsaqal týsime jii enedi.

 

 

Ómir - dәuir ósude, kýnder egiz,

Babalar salghan jolmen biz kelemiz.

Úlar qústyng qiyrdan ýni estildi,

Sary daladan sandaltyp bizge lebiz.

 

Aqyn taghdyr osylay jyrmen jetti,

Atom keshken ólkeni syr mendepti.

Úly ólke ainalyp uly ólkege,

Mol sinirgen boyyna u men dertti.

 

Daryngha, daralyqqa sap búghalyq,

Mynau kóshkin zamangha qatty nalyp.

Alau núrdyng boyauy qarly shynnyn,

Jostasyn qan josa etip batty baryp.

 

Óshpeydi ótken kýnder beker esten,

Shabytty shayqap kórdim ot-elesten.

Júbatty ashy oidy tәtti sezim,

Kesh meni kiyeli sóz, qatelessem.

 

2003 j. 

Almahan Múhametqaliqyzy

Astana qalasy

Abai.kz