Ukrainadaghy «uaqytsha bitim» túsyndaghy geostrategiyalyq oiyn men janjaldyng uaqytsha toqtatyluy kimge ne ýshin kerek?

 Búl saual әlemdegi týrli sayasy kýshterdi oilandyryp túrghandyghy belgili. Eng aldymen uaqytsha bitimning sebepterine ýnilip qarayyq.

         Uaqytsha bitimge, onyng uaqytsha tabighatynan mýddeliler kóp. Birinshi kezekte búl – Ukrain Ýkimeti. Sebebi songhy uaqyttarda resmy Kiyevting pozisiyalary әskery túrghydan birtindep әlsirep keledi. Eldegi ýlken patriottyq bas kóterulerge qaramastan, sheshimin tabuy kerek әleumettik-ekonomikalyq mәseleler artyp keledi. Soghys jýrgizu ýshin qarjy tapshylyghy aiqyn sezilip otyr. Ýkimetting gaz mәselesin sheshe almau qaupi jәne bar. «Bauyrlas Reseydin» búl joly gaz bere qoyatyndyghy   kýmәndi nәrse. Halyqaralyq instituttardan qomaqty kómek alu ýshin memleketting kirisi men shyghysyn qatang qadaghalaugha alu kerek. Onyng ýstine әsker qataryn toltyru ýshin kezekti mobilizasiya jýzege asyryluy qajet. Sondyqtan Ukrain Ýkimeti ýshin búl birinshi kezekte uaqytsha qadam.

         Ekinshi mýddeli top – Ukrainanyng ontýstik shyghys óniri. Qansha jerden Resey aqparat kózderi Shyghys Ukraina әskerleri týrli jetistikterge jetti dep mәlimdegenimen búl «jetistikter» Shyghys Ukrainagha onay tiyip jatqan joq. Onda bosqyndar sany artyp, «jana biylik» óz túrghyndarynyng qauipsizdigin qamtamasyz ete almauda. Búl aimaqty da qys kýtip túrghanyn eskersek, ýilerge jylu beru sekildi týrli mәselelerding bar ekendigi týsinikti.

         Eng bastysy, múnda Resey mýddeli. Sebebi, Shyghys Ukrainany qoldaushy Mәskeu Ýkimetining izolyasiyada qalu qaupi keneyip keledi. Songhy uaqytta Resey ekonomikasy tek Batys elderining sayasi-ekonomikalyq sanksiyalarynan ghana emes, ózining Batys elderine salghan sanksiyalarynan japa shegude. Resey kompaniyalary әlemdik naryqta óz pozisiyalaryn joghaltuda. Reseyding senimdi әriptes ekendigine kýmәn keltirgen birqatar iri kompaniyalar Mәskeudegi óz ókildikterin jauyp, jana baghyttargha nazar audaruda. Búl Resey budjetin milliardtaghan dollar shyghyndargha alyp keleri sózsiz.

         Múnan basqa Resey alar Qyrymyn aldy. Shyghys Ukrainanyng ózge aimaqtary múnday strategiyalyq basymdyqqa ie emes. Áriyne Shyghys Ukrainadaghy orys últynyng ókilderi ózderin Reseyding qúramdas bóligi retinde kóretindigin jasyrmaydy. Biraq búl Reseyge kerek emes. Óitkeni Ontýstik Shyghys Ukrainanyng bólinui Mәskeuding Ukrainagha degen yqpalyn azaytpasa, kóbeytpeydi. Sebebi búl aimaq bólinip ketken jaghdayda, Resey túraqty týrde Ukrainadaghy «reseyshil sayasy kýshterge» dauys beretin sayasy kontingentten airylady. Yaghny Ukrainanyng sayasy kartasynan osy uaqytqa deyin Reseyding Ukrainagha yqpal etu nýktesi әlsireydi degen sóz. Yanukovichting «Aymaqtar partiyasy» dәl osynday Reseyding quatty sayasy nýktesi bolatyn. Býgingi kýni Ontýstik Shyghys Ukrainanyng sayasy arenadan shetetilui Kiyvetegi antiyreseylik kýshterdi nyghaytyp otyrghandyghy sózsiz. Osylaysha kishigirim bir aimaqtaghy mýddege bola Resey tútastay Ukrainadan airylyp qalu qaupining bar ekendigin týsinedi.

         Biraq basqa jaghynan Resey Ukrainanyng federaldanuyna mýddeli. Sonda Resey óz yqpalyn tek Ontýstik Shyghys Ukrainada emes, tútas Ukrainada saqtap qala alady. Qajet bolghan jaghdayda Ontýstik Shyghys Ukraina Reseyding odaqtasy bolyp otralyqqa (Kiyevke)  doq kórsete alady. Yaghny sayasy yqpal etu aimaghy payda bolady. Onyng ýstine búl qaqtyghys neghúrlym tez ayaqtalsa, resmy Kremli soghúrlym sayasy izolyasiyadan shyghu joldaryn qarastyra bastary sózsiz. Reseyding býgingi әleueti oghan úzaq uaqyt  tótep beruge jetkiliksiz ekendigi belgili.

         Búl Batys ýshin de tiyimdi sheshim. Sebebi Batys osy uakytqa deyingi óz әreketteri men mindetterine jauap beruge dayyn ekendigin kórsetti. Onyng ýstine qys kele jatyr. Resey gazyna tәueldi Batystyng sheshimdi tez arada itjyghys qylyp bitiruge mýddeli ekendigi aiqyn.

         AQSh әli de Resey ekonomikasynan tәueldiligi tómen bolghandyqtan «antiyreseylik sayasatyn» jalghastyra bereri sózsiz. Biraq búl ýlken, qauipti, әskery qaqtyghystargha әkelmeydi.

         Al eng bastysy búl azamattyq soghystyng nәtiyjesinde aghayyn tuystarynan, mal-mýlkinen airylghan ukrain halqyna tynyshtyq jaghdayynda esin jinap qalpyna keluge septigin tiygizedi.

Shynghys Ergóbek

Abai.kz