Shettegi qazaqtardyng óz otanyna oraluy úzaqqa jalghasatyn taqyryp. Ózge elderde ómir sýrip jatqan 5 million qandasymyz aman bolady eken, olardy elge qosu ýshin talay qyzmet jasauymyzgha tura keledi. Sebebi, taryday shashylu – últymyzdyng keshegi taghdyryna jazylghan sory bolsa, olardy kóktudyng astyna shoqtay jinau – býgingi qazaqtyng mandayyna búiyrghan baghy.

Qazir otanyna oralyp jatqan qazaqtyng kóshi azayyp ketti. Biz onyng barlyq sebebin tizip otyrudy maqsat etpeymiz. Al, qara orman qazaq júrty óz qandastarynyng eline, atajúrtyna oralghanyna shyn quanady. Songhy kezde shetten keletin qazaqtargha degen biylikting kózqarasy sәl júmsaryp, aldymen 5 jylgha sozyp, keyin әupirimdep jýrip әreng 4 jylgha týsirgen azamattyq alu mәselesin 1 jylgha qysqartty. Búl da bir jymysqy taktika boldy. Qorghansyz bireudi úryp-soghyp, artynan basynan sipap bauryna tartsan, senen qormal adam joq kórinedi oghan. Sol sekildi azamattyq alu 1 jylgha qysqarghanyna da shettegi qazaq quanyp-aq qaldy.

Biraq biz ýshin búl qalpaqty aspangha atatyn jayt emes. Sebebi, Qazaqstan alghash tәuelsizdik alghanda Reseyge, basqa da odaqtas respublikalargha tayyp túrghan (ketkeni jaqsy әriyne) «otandastarymyz», keyin elimizge qayta oralatyn bolsa, olargha 3 ay ishinde azamattyq berilui kerek. Eger osy uaqytta «otandastar» (negizigen orystar) azamattyq ala almasa soghan kinәli mekeme qatang jauapqa tartylady degen punkt bar zanda. Osyghan qarap-aq, otandasynyng oiynan shyghu ýshin baryn salatyn dýbaralyqtyn, qandasynyng qadirin bilmeytin qorashtyghyna kuә bolasyn!

IYә, jýieni, jýieni bylghap jatqan kýieni aita beru ýshin de jýike kerek. Biz songhy uaqytta ýkimet tarapy kóshi-qongha qatysty jariya etken birer jaytqa toqtala keteyik. Shettegi qandastarymyzdyng elge keluin tejep túrghan taghy bir mәsele – oralmandar baratyn 7 oblystyng ýkimet qaulysymen belgilenui. Búny keybir qandastarymyz «biz osy atalghan oblystargha ghana kóship barugha tiyisti ekenbiz» dep jansaq týsinip jýrgen synayly. Búlaysha shekteu qoy eshbir elde joq. Óz qandastaryn jinap jatqan basqa memleketterding tәjiriybesinde de kezdespeydi. Sondyqtan, oralman qay oblysqa kóship barudy ózi biledi. Búl «ózim bilem» degen ór keudelik te emes, adamnyng erkindigine, jeke qúqyna sayatyn mәsele. Bireu Almatydaghy tuysynyng qasyna, ekinshileri Astanadaghy auyldastarynyng arasyna baryp qonystanghysy keledi. Bәri de týsinistikpen qaraugha tiyisti jaghday. Bizding elde de onday shekteu, mәjbýrleu joq.

Biraq, qazaq ýkimeti aghymdaghy halyqaralyq jaghdaylargha (Qyrym mәselesi jәne Reseyling qoldauymen bolyp jatqan Ukrainanyng shyghysyndaghy separatizm) qaray otyryp, ishki kóshi-qon sayasatyn retteudi, Qazaqstannyng keybir oblystaryndaghy etnos aralyq tepe-tendikti saqtaudy kózdedi. Yaghni, sol aimaqtardaghy memleketting negizin qúraushy qazaqtardyng sanyn arttyrudy maqsat etti. Óitkeni, jaghday solay jasaugha mәjbýrledi. Soghan say ózge últtar kóp qonystanghan 7 oblysty belgilep, oghan kóship barushylargha yntalandyru jasaytyn qauly shyghardy. Bizdinshe ol yntalandyru isi dúrys úiymdastyrylmaghan jәne dengeyi de tómen. Azghantay jol shyghyny men arzandatylghan nesie arqyly baspana beru qarastyrylghan edi. Alayda júmys beru jәne qonystanugha qajet ózge de әleumettik qoldaular jasaluy kerek dep oilaymyz.

         Qandastaryn jinap jatqan Izraili memleketi búl túrghyda útymdy júmys jasauda. Olar Palestinamen shekaralas audandargha býkil bir qalashyq túrghyzyp tastaghan. Ýilerining sapasy óte jaqsy. Ózderi qara júmys istemeytin evreyler, qúrylysty Ruminiya, Albaniya elderining qúrylysshylaryna saldyrypty. (Júmysshylardy qala ishine kirgizbeydi, syrttaghy vagondarda túrady). Osy ýilerge qonystanatyn evreyler 5 jyl túrsa ýiding jarty baghasyn ghana tóleydi,   7 jyl túrsa 70 payyzyn, al 10 jyl túrsa tamasha ýige tegin qol jetkizedi. Óitkeni, ol shekara ónirdegi kóshi-qon sayasatyn túraqtandyrugha ýles qosyp, elding últtyq qauipsizdigin qamtamasyz etuge kýsh salghan azamat retinde baghalanady. Baspanadan bólek, júmys beru, qarjylay qoldau, zeynetaqy, tegin oqytu t.b, әleumettik jaghdaylar jaqsy úiymdastylghan. Olardyng eline oralghan qandastaryna azamattyqty qalay beretinin de aita ketuge bolady. Shekaradan ótken kez-kelgen evrey, tipti әjesi, naghashysy evrey ekenin aighaqtaytyn qújaty bar adamdargha sol kýni-aq azamattyghyn jasap, qolyna ústatady. Búghan qarap Izrailidy óz últynyng tútastyghy ýshin shyn kýiinip júmys jasaytyn memleketshil túlghalar basqaryp otyrghanyn moyyndaysyn.

Qazaqstanda osyghan úqsas «Núrly kósh» jobasy jasalghan bolatyn. Bir mysal, qazir Óskemen qalasynyng dәl týbinde 400-den astam shetten kelgen qandastarymyz túryp jatyr. Salynghan ýilerding sapasy nashar demeseniz, bәri retti ornalasqan, mektebi, balabaqshasy, kóshe avtobusy bar. Ondaghy aghayyn óz tirshiligin jasap, júmys tauyp istep, kýnin kórip jatyr. Eng bastysy, orysy kóp Óskemenning qazaqylanuyna ýlken ýles qosuda. Oblys әkimi de aghayynnyng jaghdayyna kónil bólip túrady. Óskemen – ejelden beri orystar kóp qonystanghan jer. Týrli qazba baylyqtargha bay, kendi Altaydy iyemdengen ózge últ ókilining aidarynan jel esedi. Ótkende Resey Syrtqy ister ministri S.Lavrovtyng da QR Syrtqy ister ministri E.Ydyrysovpen sol qalada kezdesui tegin emes. (Negizi bizding ministr әriptesining aitqanyna qúrsha jorghalap jetip barmay, Astanada kezdesudi aituy kerek edi). 

Qazaqstannyng shyghysy ghana emes, soltýstigi men batysynda jaghday qiyn. Ukrainanyng eki oblysyna talas bolyp, ony Reseyding tartyp alu qaupi tónip túr. Osyghan oray jogharydaghy oblystargha shetten kelgen qandastar men elding ontýstigindegi qazaqtardy jýieli týrde qonystandyrudy qolgha alghan tiyimdi bolmaq. Búl últtyq qauipsizdik pen memleketting tútastyghyna tikeley baylanysty. Sondyqtan, osy aimaqtargha baratyn qandastardan aqshya ayap, ony tegin berip jatqanday qyzghanudyng esh qajeti joq. Olargha jasalghan jaghay – shekarany býtindep, sol ónirdegi últtyq basymdyqty arttyru, memlekettik qauipsizdikti qamtamasyz etu dep biluimiz qajet. Al, tynghylyqty da strategiyalyq túrghyda josparlanghan kóshi-qon sayasaty bolmasa, ol aimaqtargha bara qoyatyn adam az. Shettegi qazaqtar qajet emes kezde azamattyq bermey, qajet bola qalghanda «shyghysqa bar, soltýstikke qonystan» dep núsqau beru biylikting sholaq ta tayyz sayasatyn kórsetedi.

Patriotqa da jeytin nan, ishetin su kerek. Eger ýkimet shynymen elding tútastyghyn, últtyq qauipsizdigin oilaytyn bolsa shetten kelgen qazaqtargha azamattyqty 1 aida beru qajet. Sosyn soltýstik, shyghys, batys oblystargha «Núrly kósh» jobasymen sapaly ýiler salyp, ýlken audandar qúrudy qolgha alghan jón. Oghan qandastardy top-tobymen ornalastyryp, mýmkindiginshe júmys tauyp berip, sol jerde bir jola qonystanyp qaludy qamtamasyz etsek, bizde de boluy yqtimal separatizmning aldyn alamyz. Sosyn, kóship barghan qandastardy barlyq BAQ-tan ýzbey jarnamalap, shettegi jәne elding ishindegi qazaqtardy sol aimaqtargha qonystanugha yntalandyru kerek. Naqty júmys degen osy bolmaq. Áytpese, qaghaz jýzinde qalatyn ótirik qaulydan esh payda joq. Qysqasy, әlemdik jaghday myng qúbylyp túr, V.Putindy imperator bolynyz dep aitaqtap jýrgen Jirinovskiyler azu tisin Qazaqstangha qarap beker aqsityp jýrgen joq. Olar kýni erteng bizding ýsh oblysty emes, tútas elimizge auyz saludan taysalmaydy. Sebebi, biz shekten tys olardyng aitqanyna kónip, aidaghanyna jýrip kelemiz. Al, Reseyge qúl boludan qútylamyz desek, shettegi ózgelerge qúl boludyng aldynda jýrgen óz qazaghymyzdy jinayyq. Olar ata júrtyna oralsa ruhy tasyp, eli ýshin baryn arnaydy. Óitkeni, osynsha keng baytaq jerdi saqtaghan, jaudan jaltarmaghan elding úrpaghy óz jerin qorghap qaludan ayanbaytyny sózsiz.

Múrat Almasbekúly

Abai.kz