شەتتەگى قازاقتاردىڭ ءوز وتانىنا ورالۋى ۇزاققا جالعاساتىن تاقىرىپ. وزگە ەلدەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان 5 ميلليون قانداسىمىز امان بولادى ەكەن، ولاردى ەلگە قوسۋ ءۇشىن تالاي قىزمەت جاساۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. سەبەبى، تارىداي شاشىلۋ – ۇلتىمىزدىڭ كەشەگى تاعدىرىنا جازىلعان سورى بولسا، ولاردى كوكتۋدىڭ استىنا شوقتاي جيناۋ – بۇگىنگى قازاقتىڭ ماڭدايىنا بۇيىرعان باعى.

قازىر وتانىنا ورالىپ جاتقان قازاقتىڭ كوشى ازايىپ كەتتى. ءبىز ونىڭ بارلىق سەبەبىن ءتىزىپ وتىرۋدى ماقسات ەتپەيمىز. ال، قارا ورمان قازاق جۇرتى ءوز قانداستارىنىڭ ەلىنە، اتاجۇرتىنا ورالعانىنا شىن قۋانادى. سوڭعى كەزدە شەتتەن كەلەتىن قازاقتارعا دەگەن بيلىكتىڭ كوزقاراسى ءسال جۇمسارىپ، الدىمەن 5 جىلعا سوزىپ، كەيىن اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ ارەڭ 4 جىلعا تۇسىرگەن ازاماتتىق الۋ ماسەلەسىن 1 جىلعا قىسقارتتى. بۇل دا ءبىر جىمىسقى تاكتيكا بولدى. قورعانسىز بىرەۋدى ۇرىپ-سوعىپ، ارتىنان باسىنان سيپاپ باۋرىڭا تارتساڭ، سەنەن قورمال ادام جوق كورىنەدى وعان. سول سەكىلدى ازاماتتىق الۋ 1 جىلعا قىسقارعانىنا دا شەتتەگى قازاق قۋانىپ-اق قالدى.

بىراق ءبىز ءۇشىن بۇل قالپاقتى اسپانعا اتاتىن جايت ەمەس. سەبەبى، قازاقستان العاش تاۋەلسىزدىك العاندا رەسەيگە، باسقا دا وداقتاس رەسپۋبليكالارعا تايىپ تۇرعان (كەتكەنى جاقسى ارينە) «وتانداستارىمىز»، كەيىن ەلىمىزگە قايتا ورالاتىن بولسا، ولارعا 3 اي ىشىندە ازاماتتىق بەرىلۋى كەرەك. ەگەر وسى ۋاقىتتا «وتانداستار» (نەگىزىگەن ورىستار) ازاماتتىق الا الماسا سوعان كىنالى مەكەمە قاتاڭ جاۋاپقا تارتىلادى دەگەن پۋنكت بار زاڭدا. وسىعان قاراپ-اق، وتانداسىنىڭ ويىنان شىعۋ ءۇشىن بارىن سالاتىن دۇبارالىقتىڭ، قانداسىنىڭ قادىرىن بىلمەيتىن قوراشتىعىنا كۋا بولاسىڭ!

ءيا، جۇيەنى، جۇيەنى بىلعاپ جاتقان كۇيەنى ايتا بەرۋ ءۇشىن دە جۇيكە كەرەك. ءبىز سوڭعى ۋاقىتتا ۇكىمەت تاراپى كوشى-قونعا قاتىستى جاريا ەتكەن بىرەر جايتقا توقتالا كەتەيىك. شەتتەگى قانداستارىمىزدىڭ ەلگە كەلۋىن تەجەپ تۇرعان تاعى ءبىر ماسەلە – ورالماندار باراتىن 7 وبلىستىڭ ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەلگىلەنۋى. بۇنى كەيبىر قانداستارىمىز ء«بىز وسى اتالعان وبلىستارعا عانا كوشىپ بارۋعا ءتيىستى ەكەنبىز» دەپ جاڭساق ءتۇسىنىپ جۇرگەن سىڭايلى. بۇلايشا شەكتەۋ قويۋ ەشبىر ەلدە جوق. ءوز قانداستارىن جيناپ جاتقان باسقا مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەسىندە دە كەزدەسپەيدى. سوندىقتان، ورالمان قاي وبلىسقا كوشىپ بارۋدى ءوزى بىلەدى. بۇل ء«وزىم بىلەم» دەگەن ءور كەۋدەلىك تە ەمەس، ادامنىڭ ەركىندىگىنە، جەكە قۇقىنا ساياتىن ماسەلە. بىرەۋ الماتىداعى تۋىسىنىڭ قاسىنا، ەكىنشىلەرى استاناداعى اۋىلداستارىنىڭ اراسىنا بارىپ قونىستانعىسى كەلەدى. ءبارى دە تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا ءتيىستى جاعداي. ءبىزدىڭ ەلدە دە ونداي شەكتەۋ، ماجبۇرلەۋ جوق.

بىراق، قازاق ۇكىمەتى اعىمداعى حالىقارالىق جاعدايلارعا (قىرىم ماسەلەسى جانە رەسەيلىڭ قولداۋىمەن بولىپ جاتقان ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى سەپاراتيزم) قاراي وتىرىپ، ىشكى كوشى-قون ساياساتىن رەتتەۋدى، قازاقستاننىڭ كەيبىر وبلىستارىنداعى ەتنوس ارالىق تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋدى كوزدەدى. ياعني، سول ايماقتارداعى مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قۇراۋشى قازاقتاردىڭ سانىن ارتتىرۋدى ماقسات ەتتى. ويتكەنى، جاعداي سولاي جاساۋعا ماجبۇرلەدى. سوعان ساي وزگە ۇلتتار كوپ قونىستانعان 7 وبلىستى بەلگىلەپ، وعان كوشىپ بارۋشىلارعا ىنتالاندىرۋ جاسايتىن قاۋلى شىعاردى. بىزدىڭشە ول ىنتالاندىرۋ ءىسى دۇرىس ۇيىمداستىرىلماعان جانە دەڭگەيى دە تومەن. ازعانتاي جول شىعىنى مەن ارزانداتىلعان نەسيە ارقىلى باسپانا بەرۋ قاراستىرىلعان ەدى. الايدا جۇمىس بەرۋ جانە قونىستانۋعا قاجەت وزگە دە الەۋمەتتىك قولداۋلار جاسالۋى كەرەك دەپ ويلايمىز.

         قانداستارىن جيناپ جاتقان يزرايل مەملەكەتى بۇل تۇرعىدا ۇتىمدى جۇمىس جاساۋدا. ولار پالەستينامەن شەكارالاس اۋداندارعا بۇكىل ءبىر قالاشىق تۇرعىزىپ تاستاعان. ۇيلەرىنىڭ ساپاسى وتە جاقسى. وزدەرى قارا جۇمىس ىستەمەيتىن ەۆرەيلەر، قۇرىلىستى رۋمينيا، البانيا ەلدەرىنىڭ قۇرىلىسشىلارىنا سالدىرىپتى. (جۇمىسشىلاردى قالا ىشىنە كىرگىزبەيدى، سىرتتاعى ۆاگونداردا تۇرادى). وسى ۇيلەرگە قونىستاناتىن ەۆرەيلەر 5 جىل تۇرسا ءۇيدىڭ جارتى باعاسىن عانا تولەيدى،   7 جىل تۇرسا 70 پايىزىن، ال 10 جىل تۇرسا تاماشا ۇيگە تەگىن قول جەتكىزەدى. ويتكەنى، ول شەكارا وڭىردەگى كوشى-قون ساياساتىن تۇراقتاندىرۋعا ۇلەس قوسىپ، ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە كۇش سالعان ازامات رەتىندە باعالانادى. باسپانادان بولەك، جۇمىس بەرۋ، قارجىلاي قولداۋ، زەينەتاقى، تەگىن وقىتۋ ت.ب، الەۋمەتتىك جاعدايلار جاقسى ۇيىمداستىلعان. ولاردىڭ ەلىنە ورالعان قانداستارىنا ازاماتتىقتى قالاي بەرەتىنىن دە ايتا كەتۋگە بولادى. شەكارادان وتكەن كەز-كەلگەن ەۆرەي، ءتىپتى اجەسى، ناعاشىسى ەۆرەي ەكەنىن ايعاقتايتىن قۇجاتى بار ادامدارعا سول كۇنى-اق ازاماتتىعىن جاساپ، قولىنا ۇستاتادى. بۇعان قاراپ يزرايلدى ءوز ۇلتىنىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن شىن كۇيىنىپ جۇمىس جاسايتىن مەملەكەتشىل تۇلعالار باسقارىپ وتىرعانىن مويىندايسىڭ.

قازاقستاندا وسىعان ۇقساس «نۇرلى كوش» جوباسى جاسالعان بولاتىن. ءبىر مىسال، قازىر وسكەمەن قالاسىنىڭ ءدال تۇبىندە 400-دەن استام شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىز تۇرىپ جاتىر. سالىنعان ۇيلەردىڭ ساپاسى ناشار دەمەسەڭىز، ءبارى رەتتى ورنالاسقان، مەكتەبى، بالاباقشاسى، كوشە اۆتوبۋسى بار. ونداعى اعايىن ءوز تىرشىلىگىن جاساپ، جۇمىس تاۋىپ ىستەپ، كۇنىن كورىپ جاتىر. ەڭ باستىسى، ورىسى كوپ وسكەمەننىڭ قازاقىلانۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسۋدا. وبلىس اكىمى دە اعايىننىڭ جاعدايىنا كوڭىل ءبولىپ تۇرادى. وسكەمەن – ەجەلدەن بەرى ورىستار كوپ قونىستانعان جەر. ءتۇرلى قازبا بايلىقتارعا باي، كەندى التايدى يەمدەنگەن وزگە ۇلت وكىلىنىڭ ايدارىنان جەل ەسەدى. وتكەندە رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى س.لاۆروۆتىڭ دا قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ە.ىدىرىسوۆپەن سول قالادا كەزدەسۋى تەگىن ەمەس. (نەگىزى ءبىزدىڭ مينيستر ارىپتەسىنىڭ ايتقانىنا قۇرشا جورعالاپ جەتىپ بارماي، استانادا كەزدەسۋدى ايتۋى كەرەك ەدى). 

قازاقستاننىڭ شىعىسى عانا ەمەس، سولتۇستىگى مەن باتىسىندا جاعداي قيىن. ۋكراينانىڭ ەكى وبلىسىنا تالاس بولىپ، ونى رەسەيدىڭ تارتىپ الۋ قاۋپى ءتونىپ تۇر. وسىعان وراي جوعارىداعى وبلىستارعا شەتتەن كەلگەن قانداستار مەن ەلدىڭ وڭتۇستىگىندەگى قازاقتاردى جۇيەلى تۇردە قونىستاندىرۋدى قولعا العان ءتيىمدى بولماق. بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان، وسى ايماقتارعا باراتىن قانداستاردان اقشيا اياپ، ونى تەگىن بەرىپ جاتقانداي قىزعانۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. ولارعا جاسالعان جاعاي – شەكارانى بۇتىندەپ، سول وڭىردەگى ۇلتتىق باسىمدىقتى ارتتىرۋ، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ دەپ ءبىلۋىمىز قاجەت. ال، تىڭعىلىقتى دا ستراتەگيالىق تۇرعىدا جوسپارلانعان كوشى-قون ساياساتى بولماسا، ول ايماقتارعا بارا قوياتىن ادام از. شەتتەگى قازاقتار قاجەت ەمەس كەزدە ازاماتتىق بەرمەي، قاجەت بولا قالعاندا «شىعىسقا بار، سولتۇستىككە قونىستان» دەپ نۇسقاۋ بەرۋ بيلىكتىڭ شولاق تا تايىز ساياساتىن كورسەتەدى.

پاتريوتقا دا جەيتىن نان، ىشەتىن سۋ كەرەك. ەگەر ۇكىمەت شىنىمەن ەلدىڭ تۇتاستىعىن، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن ويلايتىن بولسا شەتتەن كەلگەن قازاقتارعا ازاماتتىقتى 1 ايدا بەرۋ قاجەت. سوسىن سولتۇستىك، شىعىس، باتىس وبلىستارعا «نۇرلى كوش» جوباسىمەن ساپالى ۇيلەر سالىپ، ۇلكەن اۋداندار قۇرۋدى قولعا العان ءجون. وعان قانداستاردى توپ-توبىمەن ورنالاستىرىپ، مۇمكىندىگىنشە جۇمىس تاۋىپ بەرىپ، سول جەردە ءبىر جولا قونىستانىپ قالۋدى قامتاماسىز ەتسەك، بىزدە دە بولۋى ىقتيمال سەپاراتيزمنىڭ الدىن الامىز. سوسىن، كوشىپ بارعان قانداستاردى بارلىق باق-تان ۇزبەي جارنامالاپ، شەتتەگى جانە ەلدىڭ ىشىندەگى قازاقتاردى سول ايماقتارعا قونىستانۋعا ىنتالاندىرۋ كەرەك. ناقتى جۇمىس دەگەن وسى بولماق. ايتپەسە، قاعاز جۇزىندە قالاتىن وتىرىك قاۋلىدان ەش پايدا جوق. قىسقاسى، الەمدىك جاعداي مىڭ قۇبىلىپ تۇر، ۆ.پۋتيندى يمپەراتور بولىڭىز دەپ ايتاقتاپ جۇرگەن جيرينوۆسكيلەر ازۋ ءتىسىن قازاقستانعا قاراپ بەكەر اقسيتىپ جۇرگەن جوق. ولار كۇنى ەرتەڭ ءبىزدىڭ ءۇش وبلىستى ەمەس، تۇتاس ەلىمىزگە اۋىز سالۋدان تايسالمايدى. سەبەبى، ءبىز شەكتەن تىس ولاردىڭ ايتقانىنا كونىپ، ايداعانىنا ءجۇرىپ كەلەمىز. ال، رەسەيگە قۇل بولۋدان قۇتىلامىز دەسەك، شەتتەگى وزگەلەرگە قۇل بولۋدىڭ الدىندا جۇرگەن ءوز قازاعىمىزدى جينايىق. ولار اتا جۇرتىنا ورالسا رۋحى تاسىپ، ەلى ءۇشىن بارىن ارنايدى. ويتكەنى، وسىنشا كەڭ بايتاق جەردى ساقتاعان، جاۋدان جالتارماعان ەلدىڭ ۇرپاعى ءوز جەرىن قورعاپ قالۋدان ايانبايتىنى ءسوزسىز.

مۇرات الماسبەكۇلى

Abai.kz