Aqshany, mýlikti zandastyru – búl әlemdik tәjiriybede búrynnan bar ýrdis. Tipti, Europadaghy birqatar memleketter, AQSh-tyng kóptegen shtattary múnday aksiyany qatarynan birneshe ret ótkizgenin bilemiz. Sebebi, «kólenkedegi» kapitaldy jariya etu әlemdegi barlyq elderding basyn qatyratyn mәsele. Mәselen, halyqtyng tabysy men kapitalyn zandastyru sharalary Ýndistanda – 5 ret, Portugaliyada – 3 ret, Fransiya, Avstriya, Irlandiyada – 2 retten ótkizilgen. Kapitaldy zandastyrugha әreket jasaghan elderding ishinde Italiya, Germaniya, Beligiya da bar. Álemdik tәjiriybede eng sәtti ekonomikalyq amnistiyalardyng biri 2001-2002 jyldary Italiyada boldy. Sonyng nәtiyjesinde Italiya biyligi kapitaldyng aghyny elden ne sebepten ketip jatqanyn anyqtay aldy. Sonymen qatar, el biyligi óz azamattarynyng ne sebepti salyq tóleuden jaltaryp jýrgenine de kóz jetkizdi.

Múnday tәjiriybeden Qazaqstan da syrt qalghan joq. Mysaly, 2001 jyly jýrgizilgen alghashqy dýniye-mýlikti, aqshany zandastyru is-sharalary nәtiyjesinde 480 million AQSh dollarynan astam aqsha zandastyryldy. Odan keyin 2006-2007 jyldar aralyghynda elimizde ekonomikalyq amnistiya ekinshi ret ótkizildi. Sonyng nәtiyjesinde 845 (6,8 milliard AQSh dollary) milliard tengege juyq aqsha men dýniye-mýlik jariya etildi. Zandastyru aksiyasy barysynda elimizding budjetine 60 milliard tengege (483 million AQSh dollary) juyq tabys týsti. Búl jerde zandastyrylghan aqsha men dýniye-mýlikting «kólenkeden» shyqqannan keyin el budjetine salyq jәne alymdar týrinde tabys әkeletinin úmytpaghanymyz jón.

Búdan mynaday týiin shygharugha bolady: aqsha men mýlikti zandastyru memleketke de, Qazaqstan azamattaryna da birdey tiyimdi. Búl jerde bizding Ýkimet jariya etu elimizding ekonomikasyna qosymsha qarajat pen mýlikterdi tartu maqsatynda jýrgiziletinin ashyq aituda. Óitkeni, «kólenkeli ainalymdaghy» aqshanyng ýlesi aitarlyqtay ósip, memleketting damuyna jaghymsyz әserin tiygizip otyr. Sonyng nәtiyjesinde memleketke zannamada kórsetilgen salyq týsimderi týspeydi. Oghan qosa, «kólenkeli ekonomika» qoghamymyzdaghy iygi qúndylyqtar jýiesin әlsiretip, qúqyqtyq nigilizmge jol ashuda. Ýshinshiden, zandyq ainalymnan shygharylghan aqsha men mýlik elimizding ekonomikalyq damuynyng naqty kórinisin búldyratyp jiberetini sózsiz. Sondyqtan, búl jolghy zandastyru atalghan kapitaldyng jedel, senimdi týrde zandy ainalymgha qaytyp oraluyn qamtamasyz etedi. Memleketting útatyny osy tústa.

Búl jolghy aksiyada Qazaqstan azamattaryna tórt birdey artyqshylyq berilip otyr. Birinshiden, kez-kelgen otandasymyz aqshasyn, baghaly qaghazdaryn, zandy túlghanyng jarghylyq kapitalyna qatysu ýlesin jariya ete alady. Ekinshiden, jariya etu subektilerining menshik qúqyghyna jatatyn, qúrylys normalary men qaghidalaryna sәikes keletin qúrylystar zandastyrylady. Ýshinshiden, tiyesili emes túlghagha resimdelgen qúrylystar men ghimarattargha raqymshylyq jasalady. Mәjilis deputaty Ramazan Sәrpekovtyng aituynsha, barsha qazaqstandyqtar memleketting qamqorlyghyn qalt jibermey paydalanyp qaluy qajet. «Siz mysaly, 5-6 jyl boyy ýiinizdi tirkemey, salyq tólemey túryp keldiniz. Imanbaydyng nemese taghy bireuding atyna jazdynyz. Endi onyng qajeti joq. Ýiinizdi óz atynyzgha tirkep, zandastyryp alynyz. Zanmen jýretinder jerding aktisin alugha 1 jylyn júmsap beynettenedi. Ýiin salghansha, qújatyn alghansha 2-3 jyl taghy jýgiredi. Al mynau – keremet mýmkindik, memleketting qamqorlyghy. Eshkim senen ýiindi qalay saldyn, aqshany qaydan aldyng dep súramaydy»,- deydi ol. Al, tórtinshi artyqshylyq – Qazaqstan Respublikasynyng aumaghynan tys jerlerde ornalasqan jyljymaytyn mýlik te jariya etuge jatqyzylady.

Abai.kz