Birinshi, jay halyqtyng tútqan orazasy. Yaghni, eshtene iship-jemey, júbayymen jynystyq qatynas jasamaytyn adamnyng auyz bekitui. Búl orazanyng eng tómengi dәrejesi sanalady.
Ekinshi, tandauly túlghalardyng tútqan orazasy. Yaghni, tamaqtan ghana tartynyp qoymay, oraza tútugha jan-dýniyesimen bet búryp, syrtqy pishinin týzeumen birge, ishki tanymyna da selkeu týsirmeytin taqualyq.
Ýshinshi, tandaulylardyng tandaulysynyng tútqan orazasy. Búl dәrejedegilerding jýregi Alladan basqany oiyna almaydy. Býkil bolmysyn Allagha arnap, zәredey bir jansaq ketuding ózin oraza búzushylyqqa balaydy. Tipti, sharighat qúptaghan dýnie qyzyqshylyghyn da jýregi mýlde qalamaydy.
Jalpy, Islam ghúlamalary auyz bekitkende Ramazannyng ruhyn boygha siniru ýshin mynaday alty mәselege erekshe kónil bólu kerektigin aitady:
Birinshiden, kózdi haramnan qorghau. Yaghni, biz eki kózimizben de oraza tútyp, údayy tek Allany ghana oilauymyz qajet. Óitkeni, janarymyzdy haramgha malysaq, jan-dýniyemiz de taza bolmaydy.
Haq Elshisi (s.gh.a.): «Kózben haram nәrsege súqtana qarasaq, ruhymyzgha saytannyng uly jebesi qadalady. Al, Alladan qorqyp, janarymyzdyng núryn saqtay bilsek, onyng ruhany qarymtasy eselenip, jýregimizdegi imandylyq kýsheye týsedi», — deydi. Anas ibn Mәlikting jetkizuine qaraghanda Payghambarymyz (s.a.u.) orazany mynaday bes nәrsening búzatynyn aitqan: Jalghan sóileu. Ghaybat aitu. Ósek aitu. Ótirik kuә keltiru. Oimen zina jasau.
Ekinshiden, tildi haramnan qorghau. Oraza tútqan kezde mýmkindiginshe kóp sóilemegen abzal. Pikir talastyrugha iytermeleytin ortalardan barynsha aulaq bolyp, onyng esesine Qúran-Kәrimdi kóp oqyghan jón. Bazbir ghalymdardyng kózqarasynsha, ótirik sóz sóileu men ghaybat jasau da orazany búzady. Sondyqtan, әrbir músylman auzynan shyqqan sózge qarauyl qoyyp sóileui qajet.
Ýshinshiden, qúlaghymen haram nәrseni tyndamau. Ásili, aitugha bolmaytyn nәrseni, tyndaugha da bolmaydy. Eger haram sanalghan әngimeni tyndasaq, sol nәrseni aitqan sekildi kýnәgha batamyz.
Tórtinshiden, qol-ayaqpen birge býkil dene-mýshelerin kýnә jasaudan qorghau. Auyz bekitkenimen kýnә isterden boyymyzdy aulaq ústamasaq, oraza ústamay, haramgha belshesinen batqan adammen birdey bolamyz. Alla Elshisi (s.a.u.) hadiys-sharifterining birinde bylay deydi: «Keybir oraza tútqan adamdar bar. Olar auyz bekitudi as-su ishpey, ashqúrsaq bolyp jýru dep qatelesedi». Búdan shyghatyn qorytyndy — orazany tek auyzben emes, tútas dene mýshemizben tútuymyz qajet.
Besinshiden, auyz asharda haram nemese kýmәndi bolghan as ishpeu. Negizi, adal astyng ózin sylqiya toyyp ishpegen abzal. Óitkeni, ora -zany nәpsi qalaularyn әlsiretu ýshin
tútamyz. Al, kýndiz auyz bekitkenimen, týnde onyng esesine kýndiz as ishkendey kóp tamaq ishetin bolsaq, onda ol orazanyng eshbir mәni qalmaydy. Sonday-aq, eki bólek ishetin asty bir uaqytta ishu de nәpsi qalaularyn auyzdyqtauymyzgha kedergi keltiredi. Búl jóninde Haq Elshisi (s.a.u): «Alla-Taghalagha ishi toly bolghan qaptan (asqazan) asqan dúshpan joq» degen bolatyn.
Altynshydan, auyz ashqannan keyin jýrekting ýmit pen kýdikting arasynda boluy. Yaghni, músylmandar kýni boyy ashqúrsaq bolyp jýrgenimen, tútqan orazasynyng qabyl bolyp-bolmaghanyna kóz jetpeydi. Sondyqtan Alla-Taghalagha: «Tútqan orazamyzdy qabyl ete gór!» dep jalbarynuy shart.
Týiin: Auyz bekitkendegi negizgi maqsatymyz perishtelerdey pəktikke úmtylu bolyp tabylady. Al, auzymyz oraza tútqanymen, ishki jan-dýniyemiz nəpsi qalaularyn auyzdyqtamasa, onda ol orazanyng ruhy joq, tek pishini ghana bar. Yaghni, adam balasy auyz bekitkende taqua bolugha talpynyp, Ramazan ruhyn boyyna sinire alsa, perishtedey pək kýige bólenip, Haq razylyghyn iyemdene alady. Endeshe, Haq shúghylasyna bóleytin ilahy zor mýmkindikten qúr alaqan qalmayyq, aghayyn!
Múhan Isahan
Islam.kz
