BAGhDAT QOJAHMETOV:  KÝShTI MEMLEKET BOLU ÝShIN KÝShTI TELEVIZIYa BOLUY QAJET

Elimizdegi kommersiyalyq telearnalardyng kóshbasshysy - «31» arna әrkez qoghamdaghy mәselelerdi aqparattyq negizde jedel әri jan-jaqty berumen qatar, óz kórermenderine týrli formattaghy tyng jobalardy úsynyp kele jatqan birden bir arna. Telearna basshysy Baghdat Qojahmetov myrzamen bolghan súhbatta televiziya salasydaghy ótkir mәselelermen qatar, aqparattyq qauipsizdik, qoghamdyq telearna, Reseylik jәne taghy basqa sheteldik arnalardyng Qazaqstangha taralu mәselesi de sóz boldy.

-  «31 arna» bas diyrektory qyzmetine kiriskeninizge 3 jyl tolyp otyr eken. Osy uaqyt aralaghynda atqarylghan júmystargha toqtalyp ótseniz.

- Biz kommersiyalyq arna bolghandyqtan, reytingpen sanasamyz jәne tabatyn tabysymyzgha qaray júmys isteymiz.  «31 arna» reyting boyynsha songhy eki aidyng ishinde 2 oryngha shyqty. «Informburo» da 2 orynda.   

Újymgha keletin bolsaq, qyzmetkerlerding әleumettik túrghydan qamtyluy jaqsaryp keledi. Otandyq telearnalardyng arasyndaghy eng jogharghy ailyq – «31 arnada».

Sonymen qatar, arnamyzdyng óz teleónimderining sanyn da, sapasynda arttyryp jatyrmyz. Sonyng ishinde «Bazarbaevtar» telekomediyasy jәne taghy basqa qyzyqty jobalardy kórermen nazaryna úsynyp kele jatqan «31 arna» elding qatarynda emes, telenaryqtyng kósh basynda keledi.

- «Informburo» janalyqtar taratyp qana qoymay, elge belgili, júrtqa sózi ótetin adamdardyng jeke kabiyneti, «Sózding shyny kerek», «Óz sózim ózimdiki» syndy qysqa habarlardy da shygharyp keldi. Osy habarlar jayynda aita otyrsanyz.

- «Informburo» - arnamyzdyng qalyptasqan brendi. Aqparattyq baghdarlamanyng ishinde neshe týrli avtorlyq habarlar boldy. Ol – kórermen men jurnalistterding talabyna, súranysyna qaray shygharylyp otyrdy. Múnday habarlardyng shyghuy qoghamdaghy oqighalargha da baylanysty. Mysaly, Parlament saylauy, eldegi lankestik oqighalar, úshaq apattary sekildi eldi elendetken jaghdaylar bolghan kezde kórermenning talabyna oray shygharyldy. Qazirgi kezde júrtty alandatqan oqighalar, jaghdaylar azaydy. Sodan kelip, kórermenning kónili tynyshtaldy. Onyng ýstine jaz – demalys uaqyty keldi. Sol sebepti biz de «Informburonyn» ishindegi habarlardy azayttyq. Onyng ornyna otbasymen otyryp, úyalmay, qysylmay kóruge bolatyn qyzyqty baghdarlamalar men habarlardyng sanyn kóbeytudemiz. Al, janaghy ózing aityp otyrghan habarlar aqparattyq baghdarlamalar ishinde әrtýrli jaghdaylar men oqighalargha qatysty aragidik jaryq kórip otyrady.

- «31 arna» memlekettik tapsyryspen júmys istey me?

- Úzaq jyldar boyy «31 arna» memlekettik tapsyrys almaghan. Biraq, byltyrdan bastap, memlekettik tapsyrys ayasynda «Aytylmaghan әngime» tok-shou - joba jasadyq. Kórermenning kónilinen shyqty. Týrli túlghalardyng taghdyryna qatysty qyzyqty taqyryptar kóterildi. Reytingi de joghary boldy. Biz kelisim-shart boyynsha, azamattardyng elshildik, memleketshildik sezimin kóteretin, kórermenning qyzyghushylyghyn arttyratyn baghdarlama jasap, eger onyng reytingisi joghary bolatyn bolsa, memlekettik tapsyrystyng qarajaty tólenedi dep kelistik. Sóitip, baghdarlamany óz qarajatymyzgha týsirdik, kórsetkishteri joghary boldy. Kelisimde kórsetilgendey, Ýkimetke ótkizdik, olar memlekettik aqparattyq sayasatty nasihattaudyng normalaryna jәne kelisimdegi sharttargha sәikes keledi dep qabyldap aldy.

Al, biyl memlekettik tapsyryspen jogharydaghyday kelisimmen tarihy muzykalyq baghdarlama jәne telehikaya týsirmekshimiz. Ol tek qana «31 arnada» emes, memlekettik arnalardan da kórsetiletin bolady.

- Medianaryqta kommersiyalyq arnalardyng eng negizgi tabys kózi – jarnama. Qazaqstannyng medianaryghynda sheteldik arnalar kóp. Olar elimizdegi kommersiyalyq arnalardyng jarnamadan týsetin tabysyna ortaqtasyp otyrghan joq pa?

- Qazirgi kezdegi Qazaqstannyng teleindustriya jәne televiziyalyq jarnama naryghyndaghy jaghday – әdiletsiz. Nege deseniz, elimizde taralatyn sheteldik telearnalargha Qazaqstannyng BAQ turaly zany jýrmeydi. Teleradio turaly zangha sәikes, telearna men radio әrbir alty saghat sayyn qazaq tili – memlekettik tilde habar taratuy tiyis. 2014 jyldan bastap, әr teleradio men arnalar 30 payyz ózderi jasaghan teleradio ónimderin efirge shygharu shart, 2018 jyldan bastap 50% jetui tiyis.

Qazaqstandaghy kórermenning 40 payyzgha juyghy kabeldik arnalardy qarasa, 60 payyzy antenna arqyly kóredi eken. Kabeldik arnalardy kóretin 40 payyz kórermenge taralatyn Resey arnalary qazaq tilinde eshqanday habar taratpaydy, jasamaydy. Biraq, reytingisi joghary. Sebebi, Qazaqstanda 70 payyzgha juyq qazaq túrady. Onyng jartysynan kóbi qazaq tilin bilmeydi. Al, qazaq tilin biletinderding jartysy ghana memlekettik tildegi habarlardy kóredi. Sonda biz BAQ jәne Teleradio turaly zandy orynday otyryp, jalpy kórermenning 15 payyzynyng ghana kónilinen shyghamyz. Al, Qazaqstanda túratyn ózge últ ókilderining bәri orys tilin biletindikten Resey arnalaryn kóredi. Sóitip, reseylik arnalardyng reytingi Qazaqstan boyynsha joghary bolyp shygha keledi. Mine, osy kórsetkishter arqyly Resey arnalary Qazaqstan naryghyndaghy jarnamany bizding auzymyzdan jyryp alyp ketedi. Mening oiymsha, búl  - әdiletsizdik.

Osy mәsele әriptesterimizben birlese otyryp kóterip, Ýkimet basshysy Kәrim Mәsimovke, Parlamentke, Baylanys jәne aqparat Agenttigining tóraghasy Asqar Júmaghaliyevke hat jazdyq. Búiyrtsa, jaqynda atalghan problema sheshilip, әdildik saltanat qúrady degen ýmittemiz. Kýshti memleket bolu ýshin kýshti telearna boluy qajet. Mәselen, Ýkimet otandyq ónimdi, eksportqa shygharylatyn tauarlardy qorghaydy. Sol siyaqty otandyq telearnalardyng mýddesin qorghauy kerek.

- El ishinde qoghamdyq telearna mәselesi jii sóz bolady. Qazaqstanda qoghamdyq telearna qúru mýmkin be?

- Jaqyn arada Qazaqstanda qoghamdyq telearna qúru mýmkin emes. Sebebi, bizde yntymaq joq. Elimizdegi әrbir azamat yaghni, 17 mln. adam óz esebinen telearna qúrugha jәne sonyng júmys isteuine aqsha shygharuy kerek. Qoghamdyq telearna qoghamdyq, memlekettik sana-sezimi, mәdeniyeti damyghan elderde bolady. Bizding qogham әli jas. Demek, qoghamdyq telearna qúrugha biz әli dayyn emespiz.

- Elimizdegi telearnalar arasynda bәsekelestik bar ma?

- Telearnalardyng maqsattary bólek bolghanmen, ózara bәsekelestik bar. Mәselen, memlekettik telearnalardyng aldynda memlekettik aqparattyq sayasatty qoghamgha tolyqtay jetkizu tapsyrmasy bar. Al, biz, kommersiyalyq arnalar aqsha tabuymyz kerek. Memlekettik arnalar budjetten qarjylandyrylyp otyrghanyna qaramastan, televiziya jarnama naryghynan qarajat tabady. Búl az deseniz, kommersiyalyq arnalardyng tólep otyrghan salyghy esebinen memlekettik arnalagha milliardtap aqsha bólinedi.

Songhy bes-alty jyldyng bederinde telearnalardyng edәuir óskenin bayqaugha bolady. Týrli formattaghy shou baghdarlamar, әrtýrli auditoriyagha arnalghan qyzyqty, tanymdyq, muzykalyq t.b baghdarlamalar men habarlar kóbeyip keledi. Biraq, televiziya salasyndaghy erejeler men zandardy jýielep, bizge týsirip jәne ony bәri birdey oryndaytynday etu kerek.

- Televiziyagha kәsiby mamandardan góri kezdeysoq adamdar kóp kelip jatqan jii aitylady. Búl mәselege kózqarasynyz qanday?

- Produser, rejisser, operator, ssenaristter qaydan alamyz? Qazaqstannyng JOO da múnday mamandyqtar oqytylmaydy. Birneshe JOO da ghana jurnalistika mamandyghy boyynsha bilim beredi. 

Kerek deseniz, Bilim jәne ghylym ministrliginde ol mamandyqtar tirkelmegen jәne atalghan mamandyqtardyng qanday bolatyny turaly týsinik joq. Sóitip, biz televiziyagha qajetti mamandardy ózimiz ýiretemiz. Osydan kelip, kórermender Reseydin, batystyng telearnalarymen salystyra qarap, qazaq televiziyasyna kónili tolmaydy. Sebebi, Qazaqstanda televiziyagha kerekti kadrlardyng bәrin oqytatyn oqu orny joq. Mәselen, batys elderinde tek qana televiziya mamandaryn dayyndaytyn uniyversiytetter bar. Yaghni, qanday maman kerek bolsa, tandap alasyz. Jalpy, kadr mәselesi bizding elde kez kelgen salada bar jәne ol mәsele terendep, kýrdelenip barady.

Osy mәselege qatysty Baylanys jәne aqparat Agenttigining tóraghasy Asqar Júmaghaliyev Bilim jәne ghylym ministrligine televiziya akademiyasyn ashu turaly úsynys aitty. Eger búl úsynys iske assa, biz óz tarapymyzdan qoldau kórsetuge dayynbyz.

- Resey men Ukraina arasyndaghy jaghdaydan keyin Qazaqstannyng aqparattyq qauipsizdik mәselesi kóp sóz boldy. Osy mәselege qatysty pikirinizdi bile otyrsaq.

- Bir ghana SMS hatpen býkil banktik jýiening tas-talqanyn shyghara jazdaghan jaghdayda qanday aqparattyq qauipsizdik turaly aitugha bolady?!

Qazaqstanda aqparattyq qauipsizdik osal. Sheteldik aqparat qúraldary Qazaqstannyng territoriyasynda ne aitqysy kelse, sony aitady, qanday aqparat taratqysy kelse, sony taratady. Múny oilap jatqan adam joq siyaqty. Kórshi elderding arnalary óskeleng jastargha qanday tәrbie berip, neni miyna qúiyp jatyr? Erteng ol qanday azamat bolyp shyghady? Óz elining patrioty bola ma, әlde kórshi elding zanyna baghynghan, sol el ne aitsa sony qolday ketetin adam bolyp shygha ma? Osy jaghyn memleket myqtap oilanuy tiyis әri aqparattyq jýie, aqparat taratu qazirgi kezde eng birinshi oryndaghy manyzdy mәsele.

Aqparattyq qauipsizdik mәselesin kóteretin adamdar әriyne. Alayda, naqty júmys istelinip jatqan joq.

- Telearnalardyng óz ónimderin úsynuy jyl sayyn jaqsaryp keledi. Biraq ta, qazaq kórermenderining kóptegen baghdarlamalar men habarlargha kónili tolmaydy. Osynyng sebebi nede dep oilaysyz?

- Búl ózi bir qyzyq jaghday. Qazirgi uaqytta reytingisi eng jogharghy teleónim ol – Ýndi telehikayalary. Al, sonyng sapasyna qarasanyz, mәselen, bir dastarhan basynda bir top adam otyrady. Jigit «Ýilenemin» deydi. Sodan kamera әlgi jigitting qasynda otyrghan on adamnyng jýzin әrbirin bir minuttan kórsetip shyghady. Sóitip, aqyrynda, jigitke qayta oralyp, ony taghy bir minut kórsetedi. Mine, osynday telehikayalardy qazaq auditoriyasy auzynan suy aghyp qaraydy ghoy. Salystyrmaly týrde aitsaq, byltyry «31 arna» «Bazarbaevtar» telekomediyasynyng ýshinshi mausymyn jana, batystyq tehnologiyamen týsirdi. Árbir әzil-qaljyn, sóz-sóilem saraptamadan, arnayy kenesting talqylauynan ótti. Biraq, nege ekeni belgisiz, kórermen qabyldamay qoydy.

- Biz byltyry «Qazaq kórermenderi qazaq telearnalarynan ne kórgisi keledi?» degen zertteu jasadyq. Sóitsek, qazaq auditoriyasy qazaq telearnalarynyng ónimderine nemqúraylylyqpen qaraydy eken. Jәne qazaq telearnalaryn ýnemi Resey arnalarymen salystyryp otyrady. Mysaly, qazaq tilinde qazaqtar dayyndaghan bir habar efirge shyqsa, kórermen «E, mynau orystyng әneu bir habary siyaqty eken ghoy» dep eki adamnyng biri televizordy basqa arnagha auystyryp jiberedi. Soghan qaraghanda, qazaq auditoriyasynyng qazaq teleónimderin kóruge degen yqylas, niyeti de tómen siyaqty.

- Telearnalar qazaq auditoriyasynyng seniminen aiyrylyp qalghan joq pa?

- Joq. Zertteulerge sýiensek, kórermenning qazaq telearnalaryna degen senimi әli de bar. Sol ýmitti óltirmey, senimin aqtau jolynda izdenip, júmys istep jatyrmyz.

- Jana mausymda shyghatyn janalyqtarmen eptep bólisseniz.

- Qorjynymyzda biraz jana baghdarlamalar bar. Sonyng biri  - «Salmaqhana» jobasy. Jәne ýsh jana telehikaya bar. Jalpy, zertteulerding nәtiyjesinde, kórermen bizding arnadan ne kórgisi keletin bildik: otbasymen otyryp, anasy balasynan әieli kýieuinen úyalmay qaraytyn otbasylyq, qyzyqty baghdarlamalardy kórgisi keledi eken.

- Ángimenizge rahmet!

Súhbattasqan - Ómirjan Ábdihalyqúly

Abai.kz