باعدات قوجاحمەتوۆ:  كۇشتى مەملەكەت بولۋ ءۇشىن كۇشتى تەلەۆيزيا بولۋى قاجەت

ەلىمىزدەگى كوممەرتسيالىق تەلەارنالاردىڭ كوشباسشىسى - «31» ارنا اركەز قوعامداعى ماسەلەلەردى اقپاراتتىق نەگىزدە جەدەل ءارى جان-جاقتى بەرۋمەن قاتار، ءوز كورەرمەندەرىنە ءتۇرلى فورماتتاعى تىڭ جوبالاردى ۇسىنىپ كەلە جاتقان بىردەن ءبىر ارنا. تەلەارنا باسشىسى باعدات قوجاحمەتوۆ مىرزامەن بولعان سۇحباتتا تەلەۆيزيا سالاسىداعى وتكىر ماسەلەلەرمەن قاتار، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، قوعامدىق تەلەارنا، رەسەيلىك جانە تاعى باسقا شەتەلدىك ارنالاردىڭ قازاقستانعا تارالۋ ماسەلەسى دە ءسوز بولدى.

-  «31 ارنا» باس ديرەكتورى قىزمەتىنە كىرىسكەنىڭىزگە 3 جىل تولىپ وتىر ەكەن. وسى ۋاقىت ارالاعىندا اتقارىلعان جۇمىستارعا توقتالىپ وتسەڭىز.

- ءبىز كوممەرتسيالىق ارنا بولعاندىقتان، رەيتينگپەن ساناسامىز جانە تاباتىن تابىسىمىزعا قاراي جۇمىس ىستەيمىز.  «31 ارنا» رەيتينگ بويىنشا سوڭعى ەكى ايدىڭ ىشىندە 2 ورىنعا شىقتى. «ينفورمبيۋرو» دا 2 ورىندا.   

ۇجىمعا كەلەتىن بولساق، قىزمەتكەرلەردىڭ الەۋمەتتىك تۇرعىدان قامتىلۋى جاقسارىپ كەلەدى. وتاندىق تەلەارنالاردىڭ اراسىنداعى ەڭ جوعارعى ايلىق – «31 ارنادا».

سونىمەن قاتار، ارنامىزدىڭ ءوز تەلەونىمدەرىنىڭ سانىن دا، ساپاسىندا ارتتىرىپ جاتىرمىز. سونىڭ ىشىندە «بازارباەۆتار» تەلەكومەدياسى جانە تاعى باسقا قىزىقتى جوبالاردى كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىپ كەلە جاتقان «31 ارنا» ەلدىڭ قاتارىندا ەمەس، تەلەنارىقتىڭ كوش باسىندا كەلەدى.

- «ينفورمبيۋرو» جاڭالىقتار تاراتىپ قانا قويماي، ەلگە بەلگىلى، جۇرتقا ءسوزى وتەتىن ادامداردىڭ جەكە كابينەتى، ء«سوزدىڭ شىنى كەرەك»، ء«وز ءسوزىم وزىمدىكى» سىندى قىسقا حابارلاردى دا شىعارىپ كەلدى. وسى حابارلار جايىندا ايتا وتىرساڭىز.

- «ينفورمبيۋرو» - ارنامىزدىڭ قالىپتاسقان برەندى. اقپاراتتىق باعدارلامانىڭ ىشىندە نەشە ءتۇرلى اۆتورلىق حابارلار بولدى. ول – كورەرمەن مەن جۋرناليستتەردىڭ تالابىنا، سۇرانىسىنا قاراي شىعارىلىپ وتىردى. مۇنداي حابارلاردىڭ شىعۋى قوعامداعى وقيعالارعا دا بايلانىستى. مىسالى، پارلامەنت سايلاۋى، ەلدەگى لاڭكەستىك وقيعالار، ۇشاق اپاتتارى سەكىلدى ەلدى ەلەڭدەتكەن جاعدايلار بولعان كەزدە كورەرمەننىڭ تالابىنا وراي شىعارىلدى. قازىرگى كەزدە جۇرتتى الاڭداتقان وقيعالار، جاعدايلار ازايدى. سودان كەلىپ، كورەرمەننىڭ كوڭىلى تىنىشتالدى. ونىڭ ۇستىنە جاز – دەمالىس ۋاقىتى كەلدى. سول سەبەپتى ءبىز دە «ينفورمبيۋرونىڭ» ىشىندەگى حابارلاردى ازايتتىق. ونىڭ ورنىنا وتباسىمەن وتىرىپ، ۇيالماي، قىسىلماي كورۋگە بولاتىن قىزىقتى باعدارلامالار مەن حابارلاردىڭ سانىن كوبەيتۋدەمىز. ال، جاڭاعى ءوزىڭ ايتىپ وتىرعان حابارلار اقپاراتتىق باعدارلامالار ىشىندە ءارتۇرلى جاعدايلار مەن وقيعالارعا قاتىستى اراگىدىك جارىق كورىپ وتىرادى.

- «31 ارنا» مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جۇمىس ىستەي مە؟

- ۇزاق جىلدار بويى «31 ارنا» مەملەكەتتىك تاپسىرىس الماعان. بىراق، بىلتىردان باستاپ، مەملەكەتتىك تاپسىرىس اياسىندا «ايتىلماعان اڭگىمە» توك-شوۋ - جوبا جاسادىق. كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. ءتۇرلى تۇلعالاردىڭ تاعدىرىنا قاتىستى قىزىقتى تاقىرىپتار كوتەرىلدى. رەيتينگى دە جوعارى بولدى. ءبىز كەلىسىم-شارت بويىنشا، ازاماتتاردىڭ ەلشىلدىك، مەملەكەتشىلدىك سەزىمىن كوتەرەتىن، كورەرمەننىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىن باعدارلاما جاساپ، ەگەر ونىڭ رەيتينگىسى جوعارى بولاتىن بولسا، مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ قاراجاتى تولەنەدى دەپ كەلىستىك. ءسويتىپ، باعدارلامانى ءوز قاراجاتىمىزعا تۇسىردىك، كورسەتكىشتەرى جوعارى بولدى. كەلىسىمدە كورسەتىلگەندەي، ۇكىمەتكە وتكىزدىك، ولار مەملەكەتتىك اقپاراتتىق ساياساتتى ناسيحاتتاۋدىڭ نورمالارىنا جانە كەلىسىمدەگى شارتتارعا سايكەس كەلەدى دەپ قابىلداپ الدى.

ال، بيىل مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جوعارىداعىداي كەلىسىممەن تاريحي مۋزىكالىق باعدارلاما جانە تەلەحيكايا تۇسىرمەكشىمىز. ول تەك قانا «31 ارنادا» ەمەس، مەملەكەتتىك ارنالاردان دا كورسەتىلەتىن بولادى.

- مەديانارىقتا كوممەرتسيالىق ارنالاردىڭ ەڭ نەگىزگى تابىس كوزى – جارناما. قازاقستاننىڭ مەديانارىعىندا شەتەلدىك ارنالار كوپ. ولار ەلىمىزدەگى كوممەرتسيالىق ارنالاردىڭ جارنامادان تۇسەتىن تابىسىنا ورتاقتاسىپ وتىرعان جوق پا؟

- قازىرگى كەزدەگى قازاقستاننىڭ تەلەيندۋستريا جانە تەلەۆيزيالىق جارناما نارىعىنداعى جاعداي – ادىلەتسىز. نەگە دەسەڭىز، ەلىمىزدە تارالاتىن شەتەلدىك تەلەارنالارعا قازاقستاننىڭ باق تۋرالى زاڭى جۇرمەيدى. تەلەراديو تۋرالى زاڭعا سايكەس، تەلەارنا مەن راديو ءاربىر التى ساعات سايىن قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك تىلدە حابار تاراتۋى ءتيىس. 2014 جىلدان باستاپ، ءار تەلەراديو مەن ارنالار 30 پايىز وزدەرى جاساعان تەلەراديو ونىمدەرىن ەفيرگە شىعارۋ شارت، 2018 جىلدان باستاپ 50% جەتۋى ءتيىس.

قازاقستانداعى كورەرمەننىڭ 40 پايىزعا جۋىعى كابەلدىك ارنالاردى قاراسا، 60 پايىزى انتەننا ارقىلى كورەدى ەكەن. كابەلدىك ارنالاردى كورەتىن 40 پايىز كورەرمەنگە تارالاتىن رەسەي ارنالارى قازاق تىلىندە ەشقانداي حابار تاراتپايدى، جاسامايدى. بىراق، رەيتينگىسى جوعارى. سەبەبى، قازاقستاندا 70 پايىزعا جۋىق قازاق تۇرادى. ونىڭ جارتىسىنان كوبى قازاق ءتىلىن بىلمەيدى. ال، قازاق ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ جارتىسى عانا مەملەكەتتىك تىلدەگى حابارلاردى كورەدى. سوندا ءبىز باق جانە تەلەراديو تۋرالى زاڭدى ورىنداي وتىرىپ، جالپى كورەرمەننىڭ 15 پايىزىنىڭ عانا كوڭىلىنەن شىعامىز. ال، قازاقستاندا تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءبارى ورىس ءتىلىن بىلەتىندىكتەن رەسەي ارنالارىن كورەدى. ءسويتىپ، رەسەيلىك ارنالاردىڭ رەيتينگى قازاقستان بويىنشا جوعارى بولىپ شىعا كەلەدى. مىنە، وسى كورسەتكىشتەر ارقىلى رەسەي ارنالارى قازاقستان نارىعىنداعى جارنامانى ءبىزدىڭ اۋزىمىزدان جىرىپ الىپ كەتەدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل  - ادىلەتسىزدىك.

وسى ماسەلە ارىپتەستەرىمىزبەن بىرلەسە وتىرىپ كوتەرىپ، ۇكىمەت باسشىسى كارىم ماسىموۆكە، پارلامەنتكە، بايلانىس جانە اقپارات اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى اسقار جۇماعاليەۆكە حات جازدىق. بۇيىرتسا، جاقىندا اتالعان پروبلەما شەشىلىپ، ادىلدىك سالتانات قۇرادى دەگەن ۇمىتتەمىز. كۇشتى مەملەكەت بولۋ ءۇشىن كۇشتى تەلەارنا بولۋى قاجەت. ماسەلەن، ۇكىمەت وتاندىق ءونىمدى، ەكسپورتقا شىعارىلاتىن تاۋارلاردى قورعايدى. سول سياقتى وتاندىق تەلەارنالاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋى كەرەك.

- ەل ىشىندە قوعامدىق تەلەارنا ماسەلەسى ءجيى ءسوز بولادى. قازاقستاندا قوعامدىق تەلەارنا قۇرۋ مۇمكىن بە؟

- جاقىن ارادا قازاقستاندا قوعامدىق تەلەارنا قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، بىزدە ىنتىماق جوق. ەلىمىزدەگى ءاربىر ازامات ياعني، 17 ملن. ادام ءوز ەسەبىنەن تەلەارنا قۇرۋعا جانە سونىڭ جۇمىس ىستەۋىنە اقشا شىعارۋى كەرەك. قوعامدىق تەلەارنا قوعامدىق، مەملەكەتتىك سانا-سەزىمى، مادەنيەتى دامىعان ەلدەردە بولادى. ءبىزدىڭ قوعام ءالى جاس. دەمەك، قوعامدىق تەلەارنا قۇرۋعا ءبىز ءالى دايىن ەمەسپىز.

- ەلىمىزدەگى تەلەارنالار اراسىندا باسەكەلەستىك بار ما؟

- تەلەارنالاردىڭ ماقساتتارى بولەك بولعانمەن، ءوزارا باسەكەلەستىك بار. ماسەلەن، مەملەكەتتىك تەلەارنالاردىڭ الدىندا مەملەكەتتىك اقپاراتتىق ساياساتتى قوعامعا تولىقتاي جەتكىزۋ تاپسىرماسى بار. ال، ءبىز، كوممەرتسيالىق ارنالار اقشا تابۋىمىز كەرەك. مەملەكەتتىك ارنالار بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلىپ وتىرعانىنا قاراماستان، تەلەۆيزيا جارناما نارىعىنان قاراجات تابادى. بۇل از دەسەڭىز، كوممەرتسيالىق ارنالاردىڭ تولەپ وتىرعان سالىعى ەسەبىنەن مەملەكەتتىك ارنالاعا ميللياردتاپ اقشا بولىنەدى.

سوڭعى بەس-التى جىلدىڭ بەدەرىندە تەلەارنالاردىڭ ەداۋىر وسكەنىن بايقاۋعا بولادى. ءتۇرلى فورماتتاعى شوۋ باعدارلامار، ءارتۇرلى اۋديتورياعا ارنالعان قىزىقتى، تانىمدىق، مۋزىكالىق ت.ب باعدارلامالار مەن حابارلار كوبەيىپ كەلەدى. بىراق، تەلەۆيزيا سالاسىنداعى ەرەجەلەر مەن زاڭداردى جۇيەلەپ، بىزگە ءتۇسىرىپ جانە ونى ءبارى بىردەي ورىندايتىنداي ەتۋ كەرەك.

- تەلەۆيزياعا كاسىبي مامانداردان گورى كەزدەيسوق ادامدار كوپ كەلىپ جاتقان ءجيى ايتىلادى. بۇل ماسەلەگە كوزقاراسىڭىز قانداي؟

- پروديۋسەر، رەجيسسەر، وپەراتور، ستسەناريستتەر قايدان الامىز؟ قازاقستاننىڭ جوو دا مۇنداي ماماندىقتار وقىتىلمايدى. بىرنەشە جوو دا عانا جۋرناليستيكا ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم بەرەدى. 

كەرەك دەسەڭىز، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە ول ماماندىقتار تىركەلمەگەن جانە اتالعان ماماندىقتاردىڭ قانداي بولاتىنى تۋرالى تۇسىنىك جوق. ءسويتىپ، ءبىز تەلەۆيزياعا قاجەتتى مامانداردى ءوزىمىز ۇيرەتەمىز. وسىدان كەلىپ، كورەرمەندەر رەسەيدىڭ، باتىستىڭ تەلەارنالارىمەن سالىستىرا قاراپ، قازاق تەلەۆيزياسىنا كوڭىلى تولمايدى. سەبەبى، قازاقستاندا تەلەۆيزياعا كەرەكتى كادرلاردىڭ ءبارىن وقىتاتىن وقۋ ورنى جوق. ماسەلەن، باتىس ەلدەرىندە تەك قانا تەلەۆيزيا ماماندارىن دايىندايتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. ياعني، قانداي مامان كەرەك بولسا، تاڭداپ الاسىز. جالپى، كادر ماسەلەسى ءبىزدىڭ ەلدە كەز كەلگەن سالادا بار جانە ول ماسەلە تەرەڭدەپ، كۇردەلەنىپ بارادى.

وسى ماسەلەگە قاتىستى بايلانىس جانە اقپارات اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى اسقار جۇماعاليەۆ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە تەلەۆيزيا اكادەمياسىن اشۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. ەگەر بۇل ۇسىنىس ىسكە اسسا، ءبىز ءوز تاراپىمىزدان قولداۋ كورسەتۋگە دايىنبىز.

- رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى جاعدايدان كەيىن قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى كوپ ءسوز بولدى. وسى ماسەلەگە قاتىستى پىكىرىڭىزدى بىلە وتىرساق.

- ءبىر عانا سمس حاتپەن بۇكىل بانكتىك جۇيەنىڭ تاس-تالقانىن شىعارا جازداعان جاعدايدا قانداي اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى ايتۋعا بولادى؟!

قازاقستاندا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك وسال. شەتەلدىك اقپارات قۇرالدارى قازاقستاننىڭ تەرريتورياسىندا نە ايتقىسى كەلسە، سونى ايتادى، قانداي اقپارات تاراتقىسى كەلسە، سونى تاراتادى. مۇنى ويلاپ جاتقان ادام جوق سياقتى. كورشى ەلدەردىڭ ارنالارى وسكەلەڭ جاستارعا قانداي تاربيە بەرىپ، نەنى ميىنا قۇيىپ جاتىر؟ ەرتەڭ ول قانداي ازامات بولىپ شىعادى؟ ءوز ەلىنىڭ پاتريوتى بولا ما، الدە كورشى ەلدىڭ زاڭىنا باعىنعان، سول ەل نە ايتسا سونى قولداي كەتەتىن ادام بولىپ شىعا ما؟ وسى جاعىن مەملەكەت مىقتاپ ويلانۋى ءتيىس ءارى اقپاراتتىق جۇيە، اقپارات تاراتۋ قازىرگى كەزدە ەڭ ءبىرىنشى ورىنداعى ماڭىزدى ماسەلە.

اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن كوتەرەتىن ادامدار ارينە. الايدا، ناقتى جۇمىس ىستەلىنىپ جاتقان جوق.

- تەلەارنالاردىڭ ءوز ونىمدەرىن ۇسىنۋى جىل سايىن جاقسارىپ كەلەدى. بىراق تا، قازاق كورەرمەندەرىنىڭ كوپتەگەن باعدارلامالار مەن حابارلارعا كوڭىلى تولمايدى. وسىنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

- بۇل ءوزى ءبىر قىزىق جاعداي. قازىرگى ۋاقىتتا رەيتينگىسى ەڭ جوعارعى تەلەونىم ول – ءۇندى تەلەحيكايالارى. ال، سونىڭ ساپاسىنا قاراساڭىز، ماسەلەن، ءبىر داستارحان باسىندا ءبىر توپ ادام وتىرادى. جىگىت «ۇيلەنەمىن» دەيدى. سودان كامەرا الگى جىگىتتىڭ قاسىندا وتىرعان ون ادامنىڭ ءجۇزىن ءاربىرىن ءبىر مينۋتتان كورسەتىپ شىعادى. ءسويتىپ، اقىرىندا، جىگىتكە قايتا ورالىپ، ونى تاعى ءبىر مينۋت كورسەتەدى. مىنە، وسىنداي تەلەحيكايالاردى قازاق اۋديتورياسى اۋزىنان سۋى اعىپ قارايدى عوي. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، بىلتىرى «31 ارنا» «بازارباەۆتار» تەلەكومەدياسىنىڭ ءۇشىنشى ماۋسىمىن جاڭا، باتىستىق تەحنولوگيامەن ءتۇسىردى. ءاربىر ءازىل-قالجىڭ، ءسوز-سويلەم ساراپتامادان، ارنايى كەڭەستىڭ تالقىلاۋىنان ءوتتى. بىراق، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، كورەرمەن قابىلداماي قويدى.

- ءبىز بىلتىرى «قازاق كورەرمەندەرى قازاق تەلەارنالارىنان نە كورگىسى كەلەدى؟» دەگەن زەرتتەۋ جاسادىق. سويتسەك، قازاق اۋديتورياسى قازاق تەلەارنالارىنىڭ ونىمدەرىنە نەمقۇرايلىلىقپەن قارايدى ەكەن. جانە قازاق تەلەارنالارىن ۇنەمى رەسەي ارنالارىمەن سالىستىرىپ وتىرادى. مىسالى، قازاق تىلىندە قازاقتار دايىنداعان ءبىر حابار ەفيرگە شىقسا، كورەرمەن «ە، مىناۋ ورىستىڭ انەۋ ءبىر حابارى سياقتى ەكەن عوي» دەپ ەكى ادامنىڭ ءبىرى تەلەۆيزوردى باسقا ارناعا اۋىستىرىپ جىبەرەدى. سوعان قاراعاندا، قازاق اۋديتورياسىنىڭ قازاق تەلەونىمدەرىن كورۋگە دەگەن ىقىلاس، نيەتى دە تومەن سياقتى.

- تەلەارنالار قازاق اۋديتورياسىنىڭ سەنىمىنەن ايىرىلىپ قالعان جوق پا؟

- جوق. زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، كورەرمەننىڭ قازاق تەلەارنالارىنا دەگەن سەنىمى ءالى دە بار. سول ءۇمىتتى ولتىرمەي، سەنىمىن اقتاۋ جولىندا ىزدەنىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.

- جاڭا ماۋسىمدا شىعاتىن جاڭالىقتارمەن ەپتەپ بولىسسەڭىز.

- قورجىنىمىزدا ءبىراز جاڭا باعدارلامالار بار. سونىڭ ءبىرى  - «سالماقحانا» جوباسى. جانە ءۇش جاڭا تەلەحيكايا بار. جالپى، زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە، كورەرمەن ءبىزدىڭ ارنادان نە كورگىسى كەلەتىن بىلدىك: وتباسىمەن وتىرىپ، اناسى بالاسىنان ايەلى كۇيەۋىنەن ۇيالماي قارايتىن وتباسىلىق، قىزىقتى باعدارلامالاردى كورگىسى كەلەدى ەكەن.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان - ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

Abai.kz