Qazaqstanda qytaylyq 32 jer paydalanushy 4749,8 ga jerdi jalgha alyp otyr, dep mәlim etti QR Ónirlik damu ministrligining (ÓDM) jer resurstaryn basqaru komiytetinen. «Auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerden sheteldik azamattargha uaqytsha jer paydalanu qúqyghymen 19,2 myng ga bolatyn 94 jer telimderi berildi. Olardyng arasynda ónirler boyynsha eng ýlkeni Aqmola oblysynda – 8480,7 ga, Almaty oblysynda – 4742,2 ga, Jambyl oblysynda – 2249,6 ga», – dep mәlim etti QR ÓDM jer resurstaryn basqaru komiytetinen QazTAG salghan saualgha bergen jauabynda.

«Onyng ishinde auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerde Resey Federasiyasynyng 22 jer paydalanushylaryna barlyq audany 4011,2 ga jer, QHR azamattaryna – 32 jer paydalanushygha jalpy audany – 4749,8 ga jer jalgha berilgen», – dep naqtylady vedomstvodan.

Jauap hatta týsindirilgendey, sheteldik kompaniyalardyng QR-dan jer súrauynyng negizgi maqsaty jer qoynauyn paydalanumen baylanysty deuge bolady. «Osy sebepti jer paydalanushylargha beriletin jer ókiletti organdarmen aradaghy jasalghan kelisim-shartta kórsetilgen merzimge ghana beriledi», – dep mәlim etti Ónirlik damu ministrliginen.

Búryn habarlanghanday, Qazaqstanda sheteldik jer paydalanushylargha (onyng ishinde birlesken kәsiporyndardy eskergende) 313 343,26 ga jer berilgen. Onyng ishinde jalgha berilgenderi – 302 614,7 ga», – dep mәlim etti QR ÓDM jer resurstaryn basqaru komiytetinen QazTAG salghan saualgha bergen jauabynda.

Mysaly, memlekettk jer resurstary kadastrynyng avtomattandyrylghan aqparattyq jýiesining (MJRK AAJ) mәlimetterine say, Qaraghandy oblysynda sheteldik jer paydalanushylargha 25 469,87 ga, Aqtóbe oblysynda – 24 860,93 ga, onyng ishinde sheteldik kapitaldyng qatysuymen birlesken kәsiporyndargha (BK) – 12 511,11 ga, Atyrau oblysynda – 11 825,5 ga, Shyghys Qazaqstanda – 48,15 ga, onyng ishinde BK-de – 149,76 ga jer berilipti.

Endigisi – satyp alu

Qytaylyq fermerler qazaqstandyq auyl sharuashylyq jerlerdi jalgha aluda. Búl turaly 20 mamyrda QR preziydenti janyndaghy ortalyq kommunikasiya qyzmetining brifinginde Baqytjan Saghyntaevtyng sózinen belgili boldy.

«Jer telimderi tek Qytay Halyq Respublikasynyng azamattary ýshin emes, sonday-aq Resey azamattary da, basqa shetel azamattary da jer telimderin jalgha alyp otyr. Yaghni, biz búl jerde erekshe bir problema kórip otyrghan joqpyz», – dep mәlimdedi birinshi viyse-premier.

Búl jerlerdi jalgha beruding jaman jaqtary men artyqshylyqtary turaly osydan bes jyl búryn janalyqtar taspasynda osy manyzdy taqyrypty qozghaghan QazTAG sholushysy talqylaydy.

Bәri qalay bastalghanyn eske salayyq. 2008 jyldyng 24 qazanynda Qazaqstan premier-ministri Kәrim Mәsimov (surette) Oriental Patron Financial Group («Shyghys jebeushisi» qarjylyq kompaniyasy) gonkongtyq kompaniyanyng delegasiyasyn qabyldady. Taraptar Qazaqstannyng investisiyalyq tartymdylyghyn talqylady, al K.Mәsimov kompaniyanyng investisiyalyq josparyn maqúldap, ary qarayghy ózara yntymaqtastyqqa qyzyghushylyq tanytty. Sol kezde kompaniyany premierge auyl sharuashylyq salasyna jaqyn bir adam tanystyrghan edi. Sodan bir jyldan keyin, 2009 jyldyng jeltoqsanynda memleket basshysy qytaylyq investorlar jerdi jalgha alghylary keledi dep mәlimdedi. Ýkimettegi derekkózining arqasynda QazTAG senimdi aqparatqa ie boldy, onda Oriental Patron men Jilin Grain Group (QHR iri astyq kompaniyasy) kompaniyasy birlesip, halqy tyghyz ornalasqan elding ontýstiginde soya men raps egu ýshin 1 million gektardy jalgha aludy josparlap otyrghany belgili boldy.

Osydan shu bastaldy, viyse-ministrding birining qolyna kisen salyp, kabiynetinen shygharyp, barlyq qaghazdaryn alyp ketti. Alayda keyin ony bosatty. Nәtiyjesinde preziydent Núrsúltan Nazarbaev jerdi sheteldikterge eshkim satyp jatqan joq dep mәlimdedi. Degenmen, Oriental Patron Financial Group (OPFG) jәne Jilin Grain Group kompaniyalary alghashqy josparlarynan bas tartpady. OPFG qajetti jobany dayyndap, óz saghatyn kýtti.

Aragha uaqyt salyp, basqa esikten taghy kirdi

2010 jyldyng 25 tamyzy Oriental Patron jәne China Investment Corporation Qazaqstangha investisiyalau ýshin birlesken kәsiporyn qúrdy. Týsiniksizdik belgisinen keyin jarty jyl ótkende, taraptar jarghylyq kapitalgha $16,5 mln saldy. Áriptester jobadan bas tartpady. Múny 2012 jyly tamyzda jariyalanghan halyqaralyq túraqty damu institutynyng (HTDI) bayandamasy da rastaydy. «Rastalghan qytaylyq jobalar arasynda kólemdileri de bar. Solardyng biri – Jilin Grain Group qytaylyq memkompaniyasynyng soya ósiru ýshin Qazaqstanda 1 mln gektar jerdi jalgha alu jobasy. Joba jýzege asyrugha dayyndyq kezeninde», – delingen ol qújatta.

Aytpaqshy, 2012 jyly Qazaqstan «MaJiKo» (may, may jem) basqarushy holdingin qúrdy, onyng basshysy bolyp, Arman Evniyev taghayyndaldy. Ol auyl sharuashylyq viyse-ministri qyzmetinen 2012 jyldyng tamyzynda bosaghan bolatyn. «Qazaq-Astyq» internet portalyna bergen súhbatynda A.Evniyev «MaJiKo» Qazaqstanda soya, jýgeri, raps jәne basqa da mayly daqyldardy óndiru men óndeudi damytugha kómektesetin bolady degen bolatyn. «Bizding kompaniya, «MaJiKo» holdingi, bir sózben aitqanda, Astyq qauymdastyghy siyaqty, tek soya men jýgeri naryghynda», – dep atap ótti ol.

Auyl sharuashylyghynyng búrynghy viyse-ministri, «MaJiKo» baghdarlamasynyng naryqqa investisiya jәne әrtýrli kózden $1,5 mlrd kóleminde infraqúrylym josparlap otyrghanyn, sonday-aq әriptes-kliyentterdi izdep jatqanyn mәlimdegen edi. «Ol nemis, europalyq, qytaylyq, týrik, reseylik, ukrainalyq, belorustik óndirushi bola alady jәne qazir biz tandau kezenindemiz», – dedi ol.

Eger qytaylyq fermerler daghdyly tehnologiyalar boyynsha, Qytay naryghy ýshin ónim ósiretin bolsa, ol bizding budjet ýshin milliondaghan dollardan qaghylu degendi bildiredi. Orta eseppen Qazaqstanda jerdi jalgha alu – ornalasqan jeri men suaru qiyndyghyna qaray jylyna bir gektary 800-den 1200 tengege deyin. Búl jerde audandyq koeffisiyentter taghy bar. Sheteldik fermerlerden memleketting tabatyn kirisining bar bolghany – osy. Tipti koeffisiyentti 500% dep ótirik aitar bolsaq ta, budjetke jylyna bir gektardan 50 dollar ghana payda týsedi.

Eger sheteldik fermer júmysqa qazaqstandyq azamatty alar bolsa, onda oghan aiyna 30-40 myng tenge jalaqy tóleydi. Alayda sheteldik basqa salyqtardy qarapayym sebep boyynsha tólemeydi – olar Qytaydan qarjylandyrylady, sәikesinshe, jalaqy men aghymdaghy shyghyndardy tólegennen keyingi barlyq kiris qaryzdy jabugha ketedi. Sóitip, barlyq ónim qaryzdy jabu esebinen Qytaygha eksporttalady.

Óz jerimizdi ózimiz nege iygermeymiz?

Endi sol jerdi qazaqstandyq fermer alatyn bolsa, ne bolatynyn qarap kóreyik. Sol soyany ósiruden jylyna әr gektardan $450 kiris beredi, plus-minus 10%. Jәne Qazaqstanda túratyn jaghdayy ortasha fermer búl qarajatty shetelge emes, óz elinde júmsaydy. Tipti eger ol 1 myng gektarda júmys jasaytyn bolsa da, jylyna $450 myng kiris týsedi. Jәne búl aqshalar qazaqstandyq ekonomikagha júmys jasaydy. Salystyrayyq – sheteldikting 50 dollary jәne bizding – $450: sheteldikter jalgha alghan gektar sanyna kóbeytilgen búl $400 budjettegi bitelmeytin tesik bolyp qalady. Jәne biz taghy da ózimizding ekonomikalyq tәuelsizdigimizdi qauipke tige otyryp, sol Qytaydan, Álemdik valuta qorynan, Dýniyejýzilik bankiden qaryzgha aqsha alatyn bolamyz.

Osy jerde súraq tuyndaydy: nege bizding fermerler qazaqstandyq jerlerdi ózderi iygermeydi? Mәsele – qarjylandyruda. Oghan kóptegen fermerlerding qoldary jetpeydi jәne әkimshilik kedergiler men payyzdar tosqauyl bolyp otyr: auyl sharuashylyghyndaghy ýlken tәuekelding baghasy – osynday. Subsidiyagha arqa sýieu de qiyn, búl qiyndyqty subsidiya alghan nemese alugha tyrysqan kez kelgen fermer aita alady.

Auyl sharuashylyghy ýshin bankterding joghary payyz belgileui oryndy, biraq óte ziyandy. Auyl sharuashylyq nesiyesi boyynsha payyzdyq jarnany aqsha aghynyna qatysty barlyq deldaldar boyynsha naqty jәne qatang baqylau arqyly tómendetuge bolady. Sebebi aqshanyng kóp bóligi sheneunikter qaltasynda ketip jatyr. Subsidiyagha nemese jenildik nesiyesine ótinim bergen bir fermerding ózi 5–6 qarjygerdi, menedjerlerdi, taghy basqa tolyp jatqan dәmelilerdi «asyrap» otyr. Degenmen, teoriya negizinde, nesie boyynsha joghary payyzdar әrkez ekonomikalyq qyzmetke kedergi keltirip, ekonomikanyng ósimin tejep, adamdardy yntalandyrmaugha jәne investisiya salmaugha mәjbýrleydi.

Ósiru – bir basqa, satu – bir basqa

Qazaqstandyq fermer ýshin tuyndaytyn taghy bir mәsele – ónimdi satu. Áriyne, múnday mәsele barlyq elde bar, degenmen bizde ony sheshuge tyrysyp jatqan eshkim joq. Mausymdyq jәrmenkeler tek belgi soghu ýshin ótkiziledi. Tasymaldau tariyfining joghary boluyna baylanysty әlemdik naryqqa shyghu qiyn. Ol ýshin astyqty temir jol arqyly bir ret ótkizudi bayqap kórseniz bolady: sonda tek resmy tarifterdi ghana emes, basqasyn da tóleuge tura keletinine kóz jetkizesiz.

Ár ónirde fermerdi óz tauaryn óte arzangha satugha kóndiretin jaqsy úiymdasqan toptar men deldaldar bar desek, qúpiyany ashqan bolmaymyz. Fermer óz tauaryn ózi satqysy kelgen jaghdayda, oghan «sypayy kisiler» kelip, ony olay jasamaugha kóndiredi.

Sebebi qarjylandyrudy da osy toptar úiymdastyruy mýmkin ghoy: sondyqtan fermer múnday myqty deldaldarmen úrysa almaydy. Olar keyde keybir jergilikti sheneunikterding qoldauyna ie bolyp alghan. Kerisinshe, eger olarmen tiyisti júmys jasalar bolsa, kezinde ishki ister ministri Qayyrbek Sýleymenov joya almaghan joldaghy alym-salyqtardan qútylugha bolar edi.

Jalpy, búl býkil ekonomikadaghy jaghdaydy bildiredi: әr qarjy salasynda «ash qasqyrlar» jýr, әlsizderge onda oryn joq. Ne – sen solarmen birge bolasyn, ne – sen eshkim emessin. Respublika elordasyndaghy bazarlardyng ózinde fermerler emes, deldaldar qoyyp otyrghan baghalardy eshkim baqylay almay otyrghanda, basqa turaly ne aitugha bolady? Al kóterme bazar men bólshek saudadaghy aiyrmashylyq 100–150%-gha deyin jetedi. Sosyn qara djip mingender bizding joldarmen shirene ótip, Almatynyng tauly aimaqtarynda úsqynsyz saraylar sanyn ósirude.

Olardan keyin ulanghan jer qalady

Jogharyda aitylghan jaghdaylar sebebinen Qazaqstan әlemde jer aumaghy jaghynan 9-orynda bolghanymen, azyq-týlikting jartysynan astamyn syrttan alugha, onyng ishinde et pen sýt ónimderin importtaugha mәjbýr. Halqynyng jartysynan astamy qalypty, toyymdy tagham ishpeydi. Qytay biz siyaqty «auyldy qoldau jyly» atty nauqan jýrgizbedi, biraq halqyn asyryp otyr, al biz – túldyrmyz. Bizding elde Qytaydaghyday halyq kóp pe edi?

Biraq Qytay ónimdilikti arttyrugha óte qymbat aqy tóleude: pestisidterdi meyilinshe belsendi paydalanu jәne qorshaghan ortanyng lastanuynan auqatty qytaylyqtar azyq-týlikti shetelden satyp aludy jón sanaydy.

QHR bala tuu sayasatynda tizgindi azdap bosatuynyng da ózindik sebepteri bar. Eldegi ónerkәsiptik revolusiya saldarynan erekshe lastanghan audandarda adamdar úryqsyz bolyp, al jas nәrestelerde tehnogendik patologiya tuyndap otyr.

Osy kezde qytaylyq fermerler irgesindegi Qazaqstanda latifundister ózara bólip alghan iri kólemdi jerlerding barlyghyna nazar sala bastady. Jәne de Batys Qytay – Batys Europa tas joly da salynyp jatyr. Ol qytaylyq eksporttaushylargha uaqyty men qarajatyn ýnemdeuge mýmkindik beredi. Dәl sol sebepti Qytay kompaniyalary Qazaqstan men Shyghys Europa ekonomikasyna ónim importtaugha qúlshynyp otyr.

Ózderiniz biletindey, qytaylyqtar tózimtal keledi. Olar tannyng atysy – kýnning batysy júmys istep, bir vagonda kezekpen jiyrma-otyz adam úiyqtay alady. Tamaghy da qarapayym – bir tostaghan kýrish nemese qaynaghan su qúiylghan tez dayyndalatyn kespe ghana. Olar jergilikti biylikpen de til taba alady, sebebi olar әleumettik iygilikter talap etpeytin arzan júmys kýshi.

Qazaqstannan jer jalgha alghan qytaylyq kompaniyalar mynaday súlbamen júmys istey bastaydy. Alghashqy birneshe jylda olar suarylmaytyn jerlerdi jalgha alady, qúdyqtar búrghylap, Qytaygha kerek azyq-týlik ósire bastaydy.

2–3 jyldan keyin, qytaylyq logistika mamandary QHR-gha shyghatyn eksporttyq joldy dayyndaghan son, jerdi jalgha alushylar himikattardy belsendi paydalanuynyng arqasynda ónimdilikti kýrt arttyryp, Gonkong birjasyna shyghyp, ózderining aksiyalaryn satady. Al himikattar paydalanudan keyin, jer qanday kýige týsetinimen olardyng sharuasy joq.

Bizding payymdauymyzsha, bizding budjetke týsim shamaly bolady, biraq Aspanasty biznesmenderining tabandylyghyna qarasaq, olargha uәde berilip qoyylghan jәne tek qytaylyqtar ghana emes, olardyng Qazaqstandaghy jaqtaushylary da kýrep aqsha tabady. Qytaylyq bir diplomat atap ketkendey, «oppozisiya men BAQ» búrynghy mәmileni búzyp jiberdi. Endi búl joly eshkim kedergi keltire almas. Bәlkim, qazaqstandyq sheneunikterding ar-ojdany men patriottyq sezimi bolmasa...

Osyghan baylanysty biz qytaylyq investorlargha degen óz ótinishterimizdi aitqymyz keledi. Tarihy túrghydan bizder kóptegen ghasyr kórshi túryp jatyrmyz jәne keleshekte de yntymaqtasamyz. Biz para beru Qazaqstandaghy barlyq problemalardy sheshuding eng dúrys joly dep esepteytin jekelegen qytaylyq investorlargha eskertu aitpaqshymyz. Investorlar satyp alghan sheneunikter ketip, onyng ornyna basqalar keletindigin jәne olardy da qaytadan satyp alugha tura keletindigin eskertemiz. Qazaqstandyqtar óte tynysh halyq jәne biz qytaylyq investorlardan jemqor sheneunikterdi satyp alushylardy emes, dostardy kórgimiz keledi...

Rasul

RYSMAMBETOV

QazTAG

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 21 (245) 29 mamyr 2014 jyl.