Elimiz egemendigin alyp, ózin býkil әlemge moyyndata bastaghan osy kezende bizding qogham daryndy, qabiletti, jan-jaqty jetilgen adamdardy qajet etedi. Sondyqtan da, HHI ghasyr - bәseke ghasyry, búl bәseke enjarlyqty, keritartpalyqty kótermeydi.

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti N.Á.Nazarbaevtyng «Núrly jol – bolashaqqa bastar jol» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda: «Biz Jalpyúlttyq iydeyamyz - Mәngilik Eldi basty baghdar etip, tәuelsizdigimizding damu danghylyn Núrly Jolgha ainaldyrdyq. Qajyrly enbekti qajet etetin, keleshegi kemel Núrly Jolda birligimizdi bekemdep, ayanbay ter tóguimiz kerek. Mәngilik El - elding biriktirushi kýshi, eshqashan tausylmas quat kózi. Ol «Qazaqstan-2050» Strategiyasynyng ghana emes, XXI ghasyrdaghy Qazaqstan memleketining myzghymas iydeyalyq túghyry! Jana Qazaqstandyq patriotizm degenimizding ózi - Mәngilik El! Ol - barsha Qazaqstan qoghamynyng osynday úly qúndylyghy»,-dep barsha qazaqstandyqtardyng maqsatyn aiqyndap berdi.

Býgingi tandaghy negizgi maqsatymyz - últtyq qúndylyqtarymyzdy әlemdik dengeyge shygharugha qabiletti, ózindik jeke kózqarasy qalyptasqan ziyaly túlgha tәrbiyeleu. Ziyaly túlgha – býgingi bala, bolashaq maman.

Bolashaqta bilimdi maman boluy ýshin, býgingi balalardyng belsendiligin arttyru, izdempazdyqqa ýiretude múghalimge, ata-ana men qogham qauymdastyghynyng jýrgizilgen júmystary men izdenisterine baylanysty bolmaq. Osy orayda, 2014 jyldyng jeltoqsan aiynda Qazaqstan Respublikasynyng Mәdeniyet jәne sport ministrligining Tilderdi damytu jәne qoghamdyq-sayasy júmys komiytetining qoldauymen 15 kitaptan túratyn balalargha arnalghan audioertegiler toptamasy qolgha alyndy. Jalpy sany 60 mynnan astam dybystalghan әdeby jinaqtyng basty maqsaty – ata-babalarymyzdan múra retinde qalghan ertegilerdi jana innovasiyalyq  tehnologiyalar tәsilinde bala tәrbiyesining belsendiligin arttyru.

Yaghni, balalargha san ghasyrlar boyy saqtalghan ata-babalarymyzdyng múrasynyng ishindegi eng jaqyny - qazaq ertegisi. Alghashqy qauymnan bastap, bala tәrbiyesine erekshe әser etetin ertegilerdi oilap shygharghan adamzat tarihynda ertegilerding tәrbiyelik mәni zor jәne  san aluan.

Olay bolsa, býgingi jas úrpaq ata-babamyzdan qalghan mәdeny qúndylyqtardyng mәndiligi men manyzdylyghynan, oishyldyghy men qiyalshyldyghynan, tapqyrlyghy men sheshendiginen, әsemdigi men alghyrlyghynan, tәlim-tәrbiyesi men ýlgi-ónegesinen nәr alary anyq.

Sebebi, ertegi arqyly bala ainaladaghy qorshalghan ortany barlay alady, tabighattyng siqyrly syrlaryn sezine biledi, halyqtyng әdemilik jәne әdeptilik jayly úghymdaryn boyyna siniredi, últtyq salt-dәstýr, әdet-ghúryp turaly týsinik alyp, adamgershilik tәrbiyesining bastaularyna den qoyady.

Óskeleng úrpaqty jan-jaqty jetilgen adamgershiligi  mol azamat etip tәrbiyeleude ertegi balanyng qiyalyna qanat bitiredi, bilmegendi bilgenge sýireydi, kimderden, qay keyipkerlerden aulaq boludy nasihattaydy.

Ártýrli taqyryptardaghy ertegiler balalardyng jas jәne dara erekshelikterin eskere otyryp, Digital Art boyynsha illustrasiyalar kórkemsuretter óndirilgen qazaq halyq ertegiler audiokitabynda tómendegidey taqyryptar: «Jyl basy», «Ýsh ay», «Kim kýshti», «Eki laq», «Batpan qúiryq» balany tabighat zandary jәne januarlar әlemimen, qazaq halqynyng túrmys, salt-dәstýrimen  «Ónege», «Zerdeli», «Múrager», «Erikken han», «Tabylghan amal» dep atalatyn ertegiler, al,  «Altyn saqa», «Ghajayyp baq», «Siqyrly jýzik», «Úr torpaq» jәne «Qanbaq shal» ertegileri qiyal ghajayyp әlemmen tabystyrady.

Búl óshpes zor tuyndylar bala bolashaghynyng mәndi maqsatty kózqarasyn tudyrary sózsiz.

Ana tilinde ertegilerdi tyndau barysynda “búl oidan shygharylghan, ómirde kezdespeydi” deuding qajeti joq, jan-januarlardyng sóilemeytinin balalardyng ózderi de biledi, biraq ertegide kezdesetinderdi qiyaldau olardy kónildendiredi, armandaugha ýiretedi. Balalardy keyipkerlerge qarapayym minezdeme beruge ýiretude  ertegilerding bereri men paydasy mol. Ertegi keyipkerlerine beriletin minezdeme әdette aiqyn belgilerdi kórsetetin, anyq, týsinikti bolyp keledi.

Óitkeni, audiomen tyndalghan ertegiler negizinde balalar arasynda intellektualdyq qarym-qatynastardy týsinu mýmkin emes, sebebi ertegige әuestenbeyinshe újymdyq kýiinish-sýiinish bolmaq emes, ertegi tuyndamayynsha oimen shabyttanghan quanysh balagha úghynyqsyz. Mektep tabaldyryghyn jana ghana attaghan balalar, mektep tartyp túrady, óitkeni olar ertegiden sezingen tendesi joq sezimderdi újymymen birge sezingisi keledi.

Audiomen tyndalghan ertegi ómir boyy esterinde qalady, ol balanyng ruhany dýniyesinen eng aldymen ertegi retinde oryn alady.

Búl rette,  ertegi – kishkentay dәn, balanyng ómirlik qúbylystargha emosiyanyng bagha berui osy dәnnen ósip jetiledi.

Ertegi – oy besigi, bala tәrbiyesin jolgha qoyghanda, ol osy besik jónindegi tolghanulyq estelikterdi ómir boyy saqtaydy.

Ertegi – oilau lәzzaty,  bala  ertegi shyghara otyryp, oilaugha óz qabiletin  ornyqtyrady, sol arqyly ózining ar-namys sezimin qalyptastyrady.

Sonymen qatar, ertegi әrbir balanyng jeke-dara oy dýniyesining eng nәzik belgilerin janyp tegisteytin janghysh bolyp  tabylady, ol balalardyng birining jýregin birine aiqara ashady, balalar újymynda nәzik intellektualdyq ózara qarym-qatynastardy tudyrady. Ertegi shygharmalary balalardy ruhany qarym-qatynas jasauynyng eng baqytty sәtteri men tendesi joq oilanu shattyghy. Sonymen birge, audiomen tyndalghan ertegi balalar ýshin jaryq sәule, ol sәule olardyng my quysynyng barlyq qúpiya týkpirlerin sharlaytyn jaryq sәule. Olardy ertegige qúmartady.

Ertegige qúmartu arqyly tilderi damyp, qazaq tilinde jaqsy sóileuge ýirenedi. Sebebi, qazaq halyq ertegileri meyirimdilikke, adaldyqqa, әdilettikke, enbek sýigishtikke, tazalyqqa, dostyqqa, әdeptilikke ýiretedi. Jamandyqtan, qulyqtan, ótirikten, zúlymdyqtan aulaq bolugha tәrbiyeleu jolyn algha qoyady. Árdayym tatulyq, birlik, yntymaq jenetinin kórsetedi. Mysaly, batyrlar ertegileri men batyrlar jyry el qorghau jolyndaghy batyrlardyng erlik isterin dәriptey otyryp, el birligi men júrt tynyshtyghyn saqtap qorghau azamattyq paryz ekenin nyqtap, jas úrpaqty eljandylyqqa, Otan sýigishtikke tәrbiyelese, qiyal-ghajayyp ertegilerden  tabighattyng túnghiyq syrlaryn bilsem,  әlemdi sharlasam, jeti qabat jer asty qúpiyasyna ýnilsem, tirshilik ómirin jenildetsem dep armandasa, anyz әngimelerden, aqyldylyq pen aqymaqtyq, әdilettilik pen әdiletsizdik beynelerin bilip, aramdyq pen jauyzdyq apatqa úshyraytynyn, jenilip, jaqsylyqtyng ýnemi jeniske jetetin biledi.

Qazaq halyq ertegilerining audiokitaby balalardy jaqsy qasiyetterdi qalyptastyrugha, jaqsy isterge úmtyldyryp, jaman qylyqtardan aulaq jýruge, ónegeli mәdeniyetti azamat bolugha tyrystyrady. Sondyqtan adamgershilikke kir keltiretin minezder: әdepsizdik, jeniltektik, eki jýzdilik, kórseqyzarlyq, opasyzdyq, órkókirektikten aulaq bolady. Adamgershilik qasiyetter – qayyrymdylyq, dostyq erejelerin ýiretedi.

Qazaqstan Respublikasy Mәdeniyet jәne sport ministrligining Tilderdi damytu jәne qoghamdyq – sayasy júmys komiytetining tapsyrysy boyynsha 15 kitaptan túratyn balalargha arnalghan audiokitaby jas úrpaqqa qazaq tilin ýirenuge jana pishinde úsynyp otyr. Tabighattyng zandary men januarlar turaly ertegiler, sonday-aq túrmys-salt, qiyal-ghajayyp ertegileri engizilgen. Jana pishindegi qazaq halyq ertegilerining audiokitaby balalardy qanday qiynshylyq bolsa da, qarsy túra bilu, adamy biyik adamgershilik qasiyetter dәripteledi.

Móldir Seydina ,

«Astana» uniyversiytetining pedagogika jәne psihologiya kafedrasynyng agha oqytushysy, bilim magistri.

Abay.kz