ەلىمىز ەگەمەندىگىن الىپ، ءوزىن بۇكىل الەمگە مويىنداتا باستاعان وسى كەزەڭدە ءبىزدىڭ قوعام دارىندى، قابىلەتتى، جان-جاقتى جەتىلگەن ادامداردى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان دا، ححI عاسىر - باسەكە عاسىرى، بۇل باسەكە ەنجارلىقتى، كەرىتارتپالىقتى كوتەرمەيدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: ء«بىز جالپىۇلتتىق يدەيامىز - ماڭگىلىك ەلدى باستى باعدار ەتىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ دامۋ داڭعىلىن نۇرلى جولعا اينالدىردىق. قاجىرلى ەڭبەكتى قاجەت ەتەتىن، كەلەشەگى كەمەل نۇرلى جولدا بىرلىگىمىزدى بەكەمدەپ، ايانباي تەر توگۋىمىز كەرەك. Mاڭگىلىك ەل - ەلدىڭ بىرىكتىرۋشى كۇشى، ەشقاشان تاۋسىلماس قۋات كوزى. ول «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ عانا ەمەس، XXI عاسىرداعى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ مىزعىماس يدەيالىق تۇعىرى! جاڭا قازاقستاندىق پاتريوتيزم دەگەنىمىزدىڭ ءوزى - ماڭگىلىك ەل! ول - بارشا قازاقستان قوعامىنىڭ وسىنداي ۇلى قۇندىلىعى»،-دەپ بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ ماقساتىن ايقىنداپ بەردى.

بۇگىنگى تاڭداعى نەگىزگى ماقساتىمىز - ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى الەمدىك دەڭگەيگە شىعارۋعا قابىلەتتى، وزىندىك جەكە كوزقاراسى قالىپتاسقان زيالى تۇلعا تاربيەلەۋ. زيالى تۇلعا – بۇگىنگى بالا، بولاشاق مامان.

بولاشاقتا ءبىلىمدى مامان بولۋى ءۇشىن، بۇگىنگى بالالاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ىزدەمپازدىققا ۇيرەتۋدە مۇعالىمگە، اتا-انا مەن قوعام قاۋىمداستىعىنىڭ جۇرگىزىلگەن جۇمىستارى مەن ىزدەنىستەرىنە بايلانىستى بولماق. وسى ورايدا، 2014 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ قولداۋىمەن 15 كىتاپتان تۇراتىن بالالارعا ارنالعان اۋديوەرتەگىلەر توپتاماسى قولعا الىندى. جالپى سانى 60 مىڭنان استام دىبىستالعان ادەبي جيناقتىڭ باستى ماقساتى – اتا-بابالارىمىزدان مۇرا رەتىندە قالعان ەرتەگىلەردى جاڭا يننوۆاتسيالىق  تەحنولوگيالار تاسىلىندە بالا تاربيەسىنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.

ياعني، بالالارعا سان عاسىرلار بويى ساقتالعان اتا-بابالارىمىزدىڭ مۇراسىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقىنى - قازاق ەرتەگىسى. العاشقى قاۋىمنان باستاپ، بالا تاربيەسىنە ەرەكشە اسەر ەتەتىن ەرتەگىلەردى ويلاپ شىعارعان ادامزات تاريحىندا ەرتەگىلەردىڭ تاربيەلىك ءمانى زور جانە  سان الۋان.

ولاي بولسا، بۇگىنگى جاس ۇرپاق اتا-بابامىزدان قالعان مادەني قۇندىلىقتاردىڭ ماندىلىگى مەن ماڭىزدىلىعىنان، ويشىلدىعى مەن قيالشىلدىعىنان، تاپقىرلىعى مەن شەشەندىگىنەن، اسەمدىگى مەن العىرلىعىنان، ءتالىم-تاربيەسى مەن ۇلگى-ونەگەسىنەن ءنار الارى انىق.

سەبەبى، ەرتەگى ارقىلى بالا اينالاداعى قورشالعان ورتانى بارلاي الادى، تابيعاتتىڭ سيقىرلى سىرلارىن سەزىنە بىلەدى، حالىقتىڭ ادەمىلىك جانە ادەپتىلىك جايلى ۇعىمدارىن بويىنا سىڭىرەدى، ۇلتتىق سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپ تۋرالى تۇسىنىك الىپ، ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ باستاۋلارىنا دەن قويادى.

وسكەلەڭ ۇرپاقتى جان-جاقتى جەتىلگەن ادامگەرشىلىگى  مول ازامات ەتىپ تاربيەلەۋدە ەرتەگى بالانىڭ قيالىنا قانات بىتىرەدى، بىلمەگەندى بىلگەنگە سۇيرەيدى، كىمدەردەن، قاي كەيىپكەرلەردەن اۋلاق بولۋدى ناسيحاتتايدى.

ءارتۇرلى تاقىرىپتارداعى ەرتەگىلەر بالالاردىڭ جاس جانە دارا ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، Digital Art بويىنشا يلليۋستراتسيالار كوركەمسۋرەتتەر وندىرىلگەن قازاق حالىق ەرتەگىلەر اۋديوكىتابىندا تومەندەگىدەي تاقىرىپتار: «جىل باسى»، ء«ۇش ايۋ»، «كىم كۇشتى»، «ەكى لاق»، «باتپان قۇيرىق» بالانى تابيعات زاڭدارى جانە جانۋارلار الەمىمەن، قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس، سالت-داستۇرىمەن  «ونەگە»، «زەردەلى»، «مۇراگەر»، «ەرىككەن حان»، «تابىلعان امال» دەپ اتالاتىن ەرتەگىلەر، ال،  «التىن ساقا»، «عاجايىپ باق»، «سيقىرلى جۇزىك»، «ۇر تورپاق» جانە «قاڭباق شال» ەرتەگىلەرى قيال عاجايىپ الەممەن تابىستىرادى.

بۇل وشپەس زور تۋىندىلار بالا بولاشاعىنىڭ ءماندى ماقساتتى كوزقاراسىن تۋدىرارى ءسوزسىز.

انا تىلىندە ەرتەگىلەردى تىڭداۋ بارىسىندا “بۇل ويدان شىعارىلعان، ومىردە كەزدەسپەيدى” دەۋدىڭ قاجەتى جوق، جان-جانۋارلاردىڭ سويلەمەيتىنىن بالالاردىڭ وزدەرى دە بىلەدى، بىراق ەرتەگىدە كەزدەسەتىندەردى قيالداۋ ولاردى كوڭىلدەندىرەدى، ارمانداۋعا ۇيرەتەدى. بالالاردى كەيىپكەرلەرگە قاراپايىم مىنەزدەمە بەرۋگە ۇيرەتۋدە  ەرتەگىلەردىڭ بەرەرى مەن پايداسى مول. ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنە بەرىلەتىن مىنەزدەمە ادەتتە ايقىن بەلگىلەردى كورسەتەتىن، انىق، تۇسىنىكتى بولىپ كەلەدى.

ويتكەنى، اۋديومەن تىڭدالعان ەرتەگىلەر نەگىزىندە بالالار اراسىندا ينتەللەكتۋالدىق قارىم-قاتىناستاردى ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس، سەبەبى ەرتەگىگە اۋەستەنبەيىنشە ۇجىمدىق كۇيىنىش-ءسۇيىنىش بولماق ەمەس، ەرتەگى تۋىندامايىنشا ويمەن شابىتتانعان قۋانىش بالاعا ۇعىنىقسىز. مەكتەپ تابالدىرىعىن جاڭا عانا اتتاعان بالالار، مەكتەپ تارتىپ تۇرادى، ويتكەنى ولار ەرتەگىدەن سەزىنگەن تەڭدەسى جوق سەزىمدەردى ۇجىمىمەن بىرگە سەزىنگىسى كەلەدى.

اۋديومەن تىڭدالعان ەرتەگى ءومىر بويى ەستەرىندە قالادى، ول بالانىڭ رۋحاني دۇنيەسىنەن ەڭ الدىمەن ەرتەگى رەتىندە ورىن الادى.

بۇل رەتتە،  ەرتەگى – كىشكەنتاي ءدان، بالانىڭ ومىرلىك قۇبىلىستارعا ەموتسيانىڭ باعا بەرۋى وسى داننەن ءوسىپ جەتىلەدى.

ەرتەگى – وي بەسىگى، بالا تاربيەسىن جولعا قويعاندا، ول وسى بەسىك جونىندەگى تولعانۋلىق ەستەلىكتەردى ءومىر بويى ساقتايدى.

ەرتەگى – ويلاۋ ءلاززاتى،  بالا  ەرتەگى شىعارا وتىرىپ، ويلاۋعا ءوز قابىلەتىن  ورنىقتىرادى، سول ارقىلى ءوزىنىڭ ار-نامىس سەزىمىن قالىپتاستىرادى.

سونىمەن قاتار، ەرتەگى ءاربىر بالانىڭ جەكە-دارا وي دۇنيەسىنىڭ ەڭ نازىك بەلگىلەرىن جانىپ تەگىستەيتىن جانعىش بولىپ  تابىلادى، ول بالالاردىڭ ءبىرىنىڭ جۇرەگىن بىرىنە ايقارا اشادى، بالالار ۇجىمىندا نازىك ينتەللەكتۋالدىق ءوزارا قارىم-قاتىناستاردى تۋدىرادى. ەرتەگى شىعارمالارى بالالاردى رۋحاني قارىم-قاتىناس جاساۋىنىڭ ەڭ باقىتتى ساتتەرى مەن تەڭدەسى جوق ويلانۋ شاتتىعى. سونىمەن بىرگە، اۋديومەن تىڭدالعان ەرتەگى بالالار ءۇشىن جارىق ساۋلە، ول ساۋلە ولاردىڭ مي قۋىسىنىڭ بارلىق قۇپيا تۇكپىرلەرىن شارلايتىن جارىق ساۋلە. ولاردى ەرتەگىگە قۇمارتادى.

ەرتەگىگە قۇمارتۋ ارقىلى تىلدەرى دامىپ، قازاق تىلىندە جاقسى سويلەۋگە ۇيرەنەدى. سەبەبى، قازاق حالىق ەرتەگىلەرى مەيىرىمدىلىككە، ادالدىققا، ادىلەتتىككە، ەڭبەك سۇيگىشتىككە، تازالىققا، دوستىققا، ادەپتىلىككە ۇيرەتەدى. جاماندىقتان، قۋلىقتان، وتىرىكتەن، زۇلىمدىقتان اۋلاق بولۋعا تاربيەلەۋ جولىن العا قويادى. ءاردايىم تاتۋلىق، بىرلىك، ىنتىماق جەڭەتىنىن كورسەتەدى. مىسالى، باتىرلار ەرتەگىلەرى مەن باتىرلار جىرى ەل قورعاۋ جولىنداعى باتىرلاردىڭ ەرلىك ىستەرىن دارىپتەي وتىرىپ، ەل بىرلىگى مەن جۇرت تىنىشتىعىن ساقتاپ قورعاۋ ازاماتتىق پارىز ەكەنىن نىقتاپ، جاس ۇرپاقتى ەلجاندىلىققا، وتان سۇيگىشتىككە تاربيەلەسە، قيال-عاجايىپ ەرتەگىلەردەن  تابيعاتتىڭ تۇڭعيىق سىرلارىن بىلسەم،  الەمدى شارلاسام، جەتى قابات جەر استى قۇپياسىنا ۇڭىلسەم، تىرشىلىك ءومىرىن جەڭىلدەتسەم دەپ ارمانداسا، اڭىز اڭگىمەلەردەن، اقىلدىلىق پەن اقىماقتىق، ادىلەتتىلىك پەن ادىلەتسىزدىك بەينەلەرىن ءبىلىپ، ارامدىق پەن جاۋىزدىق اپاتقا ۇشىرايتىنىن، جەڭىلىپ، جاقسىلىقتىڭ ۇنەمى جەڭىسكە جەتەتىن بىلەدى.

قازاق حالىق ەرتەگىلەرىنىڭ اۋديوكىتابى بالالاردى جاقسى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا، جاقسى ىستەرگە ۇمتىلدىرىپ، جامان قىلىقتاردان اۋلاق جۇرۋگە، ونەگەلى مادەنيەتتى ازامات بولۋعا تىرىستىرادى. سوندىقتان ادامگەرشىلىككە كىر كەلتىرەتىن مىنەزدەر: ادەپسىزدىك، جەڭىلتەكتىك، ەكى جۇزدىلىك، كورسەقىزارلىق، وپاسىزدىق، وركوكىرەكتىكتەن اۋلاق بولادى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر – قايىرىمدىلىق، دوستىق ەرەجەلەرىن ۇيرەتەدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق – ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا 15 كىتاپتان تۇراتىن بالالارعا ارنالعان اۋديوكىتابى جاس ۇرپاققا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە جاڭا پىشىندە ۇسىنىپ وتىر. تابيعاتتىڭ زاڭدارى مەن جانۋارلار تۋرالى ەرتەگىلەر، سونداي-اق تۇرمىس-سالت، قيال-عاجايىپ ەرتەگىلەرى ەنگىزىلگەن. جاڭا پىشىندەگى قازاق حالىق ەرتەگىلەرىنىڭ اۋديوكىتابى بالالاردى قانداي قيىنشىلىق بولسا دا، قارسى تۇرا ءبىلۋ، ادامي بيىك ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر دارىپتەلەدى.

ءمولدىر سەيدينا ،

«استانا» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، ءبىلىم ماگيسترى.

اباي.kz