NG dybysy abaq tanbasynyng nýktesi, adamzattyng alghashqy dybysy. Qazaq tilindegi 28 dybys – bioritmge negizdelgen tabighy dybystar. Osy dybystardyng alghashqysy ng dybysy bolyp tabylady. Jәne ng dybysynyng tanbasy da, aityluy da, maghynasy da bir-birimen baylanysyp jatuy – týrki tilining bir kezderi úly órkeniyetting bastamasyndaghy kóshbasshy ekendigin kórsetedi.

R.Genon ózining «Simvoly svyashennoy naukiy» atty enbeginde bylay dep jazghan:

«Sentr esti, prejde vsego, nachalo, ishodnaya tochka vseh veshey, tochka pervoprichiny, bez formy y razmerov, stalo byti, nedelimaya, a sledovatelino, edinstvenno vozmojnoe izobrajenie iznachalino Edinogo. Ot nego, cherez ego proyavleniye, proizoshlo vse ostalinoe, tochno tak je, kak Edinoe proizvodit vse chisla, chto, odnako, nikoim obrazom ne vozdeystvuet na ego sushnosti y ne izmenyaet ee. ....Sentralinaya tochka y esti Prinsiyp, chistoe Bytiye, a prostranstvo, kotoroe ona napolnyaet svoim izlucheniyem y kotoroe sushestvuet lishi v silu etogo izlucheniya ("Da budet svet" Knigy Bytiya), bez chego ono bylo by lishi "otsutstviyem" y nebytiyem, eto Mir v smysle ego bespredelinosti, sovokupnosti vseh sushestv y vseh sostoyaniy Sushego, kotorye obrazuyt uniyversalinuiy proyavlennosti.

Prosteyshim izobrajeniyem sformulirovannoy namy iydey yavlyaetsya tochka v sentre kruga

Tochka esti znak Prinsipa, krug — simvol Mira. Nevozmojno zafiksirovati vremennoe proishojdenie etogo izobrajeniya, tak kak ono chasto vstrechaetsya na predmetah doistoricheskoy epohi; nesomnenno, v nem nujno viydeti pryamoe voshojdenie k iznachalinoy tradisiiy» [1, 75]. Búl tújyrymdardy qazaq mifology S.Qondybay әri qaray damytyp, shenber ishindegi nýktesi bar simvoldy abaq tanbasy dep ataghan. Abaq tanbasynyng ózindik oqyluyn kórsetip ketken bolatyn. Ol búl  tanbany adamzat tilin beyneleushi alghashqy geometriyalyq formalar  dep esepteydi. Sonda adam balasynyng alghashqy dybysy qay dybys bolmaq?

R.Genon enbeginde arab grafikasyndaghy ortalyq tanba dep nýn әrpin kórsetken. «Bukva nun (Nun) v arabskom alfaviyte, kak y v alfaviyte evreyskom, zanimaet 14-e mesto, a chislennoe ee znachenie sostavlyaet 50; no krome togo, v arabskom alfaviyte ona zanimaet mesto v osobennosty zametnoe, potomu chto ona zakanchivaet pervui polovinu etogo alfavita, obshee chislo bukv kotorogo — 28, a ne 22, kak v evreyskom alfaviyte. Eta bukva slagaetsya iz nijney poloviny okrujnosty y tochki, yavlyaisheysya Sentrom etoy samoy okrujnostiy». Yaghni, búl tanba bizding tildegi ng dybysynyng analogy bolyp tabylady. NG dybysy jalpy adamzat ataulygha tәn dybys, adam balasy osy dybys arqyly jaryq dýniyening esigin ashqandyghyn jaryq әlemge mәlim etedi. Yaghni, sәbiyding ingәsi – alghashqy tabighy dybys.

NG dybysynyng Eniysey jazbalarynda tórt týrli tanbasy bar eken. Solardyng biri – bizding aityp otyrghan shenber ishindegi nýkte tanbasyna sәikes keledi .

Qazaq tilinde búl dybystyng artikulyasiyasynyng sipattamasy bylay bolyp keledi: til týbi men tilshik ózara jymdasa toghysady, til auyz quysynda keyin sheginip jatady». Bayqasanyz, abaq tanbasy men osy dybystyng aitylymy úqsas. Auyz quysy – shenber bolsa, tilding týbi – sol shenberding nýktesi. Yaghni, qazaq dybysy aty zatyna say degenge sәikesedi.

Sonymen qatar, búl dybys 1 sanymen baylanysty bolyp keledi. 1 sany – tirshilik bastauynyn, tumaqtyn, jana ómirding simvoly, ng da tirshilik bastauynyn, sәbiyding simvoly. Bir sanynyng ekvivalenti retinde 28 sanyn kórsetuge bolady. Búl – 28 sany әlem halyqtarynda aimen baylanystyralady. 28 sanyn kiyeli dep esepteymiz.

Eng aldymen búl ananyng qúrsaghyndaghy balanyng 9 ay 9 kýn kóterui – 9h28+9 teng bolady 261 (ózara qosyndysy 9). Yaghny dýniyege sәbiyding kelui 28 sanymen baylanysty. Búl – әiel zatynda 28 kýnde qaytalanytyn fiziologiyalyq qúbylyspen de, aimen de baylanysty.

Múhamed (S.gh.s) – 28 payghambar. Onyng esimi de ng әrpine nemese nýktege qatysty. Qúran-kәrimde Payghabarymyz (s.gh.s) turaly 47 sýrede aitylady jәne islamnyng simvoly bolyp tabylatyn kýmis Mendeleev kestesinde 47 ornynda túr. Búl sandardyng ózara kóbeytindisi (4h7) 28 sanyna ten. 

Adam qolynyng buyn sany – 28.

Qaghbany músylmandardyng 7 ret ainaluy da 28-di beredi. Qaghba tórt búryshty ýi, yaghny 4 degen sangha qatysty bolmaq. 7h4 sanynyng kóbeytindisi 28 sanyna ten.

 Indiyalyqtardyng miflogiyasynda Chandara degen ay qúdayynyng 28 әieli bolady. Ol olardy kýnde auystyruy – ay fazasynyng tolyp, soluymen baylanysty.

Qytaylyq ini әieldik bastau da 28-ben baylanysty.

Búl jerde kóretinimiz 28 sany kiyeli san. Ol – әielding simvoly, tirshilikting bastauy, 1 sanynyng analogy (2+8=10=1+0=1).  

28 sany әielge, aigha qatysty ekendigi belgili boldy. Al osy tabighy bioritmmen ýndesip jatqan ana tilimizde 28 dybys bar eken. Jәne osy dybystardyng arifmetikasy – tabighattyng bioritmine sәikes keletindigi tang qaldyrady!

Qazaq tilindegi dauyssyz dybystar sany 19, yaghny nýkte men shenberge qatysty bylay kórsetuge bolady: ng ol – 1, yaghny tirshilikting bastauy, ananyng ishindegi bala, alghashqy dybys, al qalghan 18 dybys toghyzben baylanysty. 18-degi 1 sany men 8 sanynyng qosyndysy 9-gha ten. 9 sany dóngelekting simvoly, mysaly 360 gradus. Osyndaghy 3+6+0 sandarynyng qosyndysy 9 bolady. Yaghni, toghyz sany – shenberding analogy bolyp tabylady. S.Qondybay «Arghyqazaq mifologiyasy» enbeginde búl san abaq tanbasynyng toghysu nýktesimen baylanystyrylghan. Ghalym  búl sózdi «túng» praformasynan órbite otyryp, kóptegen sózderding etimolgiyasyn ashqan. Búl úghymmen baylanysty muzyka aspaptary, qaghandardyng tuy, Er Tóstik, Enoh esimderi, t.b. sóz bolghan. «Toghyzdyq týsinikting shyghuy o bastaghy «segiz – bir», yaghny segiz sәule+bir nýkte» modeline baylanysty. Múnda da toghyzynshy element bolghan toghysu nýktesi bir mezgilde «toghyzynshy, kózge bayqalmay túrghan sәule» bolyp eseptelgen. Múnyng ózi, keyinirek «segiz+bir» modelining úmytylyp, onyng ornyna jay ghana toghyzdyq nemese «toghyz+bir» degen jasandy, bastapqy qisyny joq modelining keninen taraluyna jol ashty» dep jazady. Alayda, bizding oiymyzsha, toghyz+bir modeli jasandy emes, tabighy bioritmge negizdelgen modeli. Ony ghalymnyng ózi úsynghan әdis arqyly oqugha bolady.   

Biz keltirip otyrghan dybystardyng sany abaq tanbasynyng simvoldaryna sәikes keledi. Nýkte – 1 nemese n, 9 – dóngelek nemese qalghan dybystar. 19 dauyssyz dybystyng ózara qosyndysy 1-ge teng bolady, yaghny osy dybystardyng bastauy taghy ng dybysy bolady. Al 28 dybysty shenber men nýkte arqyly oqysaq ta sol mәnmen ýndesedi. NG – nýkte bolady da, qalghan 27 dybys dóngelek bolady. Sebebi 2 men 7 sanynyng qosyndysy 9-gha ten. Qazaq tilinde 9 dauysty dybystyng boluy da bizding tilding úlylyghyn kórsetedi. Sonda 19 dauyssyzdyng yadrosy – taghy da ng dybysy bolady, 1 sany men  9 sanynyng qosyndysy 10-gha ten, al 10 sanynyng ózara qosyndysy (1+0) birge teng bolady. Osynday ghajap formula – tek bizding tilge ghana tәn qúbylys!

Arab tilinde 19 sanyn uaqit dep aitady eken. Biraq arabtar osy sannyng bir degen maghynany ne ýshin beretinin mýmkin biler, mýmkin bilmes, anyghy sol -  1 men 9-dyng qosyndysy 1-ge ten. Jәne orayy kelip túrghanda mynany da aityp ótuge bolady. Filosofiya ghylymdarynyng doktory, amerikalyq biohimik Rashad Halifa 1969 jyly kompiuterding kómegimen matematikalyq әdisterdi sheber paydalana otyryp, 114 sýre men 6346 ayattan túratyn Qúran mәtinining  ghajayyp qúpiyasyn ashty. Ol 19 sanymen baylanysty qúpiyalar. Qúranda 114 sýre bar. 1+1+4=6, 

114:6=19

Qúrandaghy ayattardyng úzyn sany – 6346 , osy sandardyng ózara qosyndysy 19 ten.

Qúranda bismilla sózi 114 ret qaytalanady. Búl 19 ben 6 sanynyng kóbeytindisine ten.

«Ism» (esim) sózi 19 ret qoldanylady. Búl tizbekti tolyghymen Á.Ahmetovting «Týbi týrki órkeniyet» enbeginen oqyp-tanysugha bolady. Bizding nazarymyzgha ilinetini, qúran – dauyssyz dybystar arqyly tanbalanghan úly dýniye. Al osy 19 sany – qazaq tilinning 19 dauyssyz dybysyna sәikes keledi. Jәne jogharyda aitqanday 1 men 9 sanynyng qosyndysy 1 sanyna ten, yaghny qúran bir Alla turaly tuyndy. 19, 28 sandary 1 sanynyng da, ng dybysynyng da analogy, sәikestigi bolyp tabylady.

NG – dybysy kóptegen tanymdyq-simvoldyq mәnge ie sózderding jasaluyna úiytqy bolghan. S.Qondybay «Giyperboreya: epoha snovedeniy» enbeginde ng dybysyna qatysty mynaday manyzdy mәlimetterdi kórsetedi.

Ng – vajneyshee mifologicheskoe ponyatiye. «Prochtem» ego cherez znak abak, chtoby ponyati vozmojno polno.

1. Krug – vselennaya, tochka (ng) – «chelovecheskiy kosmos».

2. Krug – mirovaya voda, tochka (ng) – zemlya, zarodysh zemliposredy ily v glubiyne vod. Oznachaiyshie prostranstvo suffiksy an, en, ung, eng y dr. v turkskih y indoevropeyskih yazykah proishodyat ot etogo ponyatiya ng –«prostranstvo» (IYr-an, mek-en (rodina, obiyteli), jap-an (pustynya), ýng-ir (peshera), en-is (naklon), k-en-istik (prostranstvo), angh-ar (dolina, gornaya dolina), Samark-an-d, Ili-on).

3. Krug – materinskoe lono, tochka (ng) – semya, zarodysh.

4. Krug – mati, tochka (ng) – rebenok, potomok. Otsuda proishodit suffiks-pokazateli turkskih y indoevropeyskih yazykov un (yn, in), ung, ing, iyn, yan, an, en, on, oznachaiyshiy «chelovek, jivoe sushestvo voobshe»: qúl-yn(jerebenok), kel-in (nevestka), bud-un (plemya, koleno), búl-an (losi), ol-eni, Tur-an, slav-yan, viyk-ing, niybel-ung, Apoll-on, Nept-un, jyl-an (zmeya), qúl-an (kulan), bar-an. Eto znachenie voshodit k ponimanii tochkiy > ng kak «cheloveka, potomka».

5. Krug – peshera, dom, tochka (ng) – ludi, semiya, rod v peshere, dome.

6. Krug – mirovye vody, tochka (ng) – mirovaya gora.

7. Krug – rov, yama, tochka (ng) – dno rva, yamy....

Vyberem iz priyvedennogo perechnya znacheniya tochky (ng):

Ng – zarodysh, semya, rebenok, potomok, rod-plemya, narod.

Ng – zarodysh zemli, atom-prostranstvo, atom-serdsevina, zemlya, kosmos, gora.

Ng – ogoni.

Ng – seredina, sentr, samaya vysokaya ily glubokaya tochka v serediyne chego-libo»[2].

NG dybysyna eng jaqyn keletin dybystar ol q, gh. Sebebi búlar da tilding týbi arqyly jasalady. Kóptegen sózderding shyghuy da osy dybystarmen baylanysty (inәlau nemese ingәlau, ynq, qynq,synq, t.b. sózder tilimizding altyn qory). Nq, ngh, nk, ng – adamzat tilining alghashqy dybystary. Osy dybystardyng arasyna dauystylardy qossaq, qúnq, qanq – qan, qaq, kýn, kón, qon, t.b. sózder shyghady.  NG nemese nq dybys tirkesinen tanymdyq-simvoldyq qong praformasy shyqqan. Sebebi osy praforma dybysqa, әuenge qatysty maghynany әli kýnge deyin qazaq tilinde saqtap otyr. Qonyr dauys, qonyr ýn, qonyr saz, qonyr kýi. Jәne búlar abaq tanbasynyng nýktesin bildirgendikten, orta degen maghynany bildiredi. Sol sebepti qonyrdyng birqalypty, ne joghary emes, ne tómen emes dauysty maghynany berui  sonymen baylanysty. NG dybysy tirshilik tumaghymen, balamen baylanysty bolghandyqtan,  qong praformasy da balagha qatysty, mysaly, qazaqtyng ózining balasyn qonyrym, qonyr qozym dep aituy sonyng aiqyn dәleli. Qongh nemese qong praformasynan europa tilderindegi kind sózi shyqqan. Ol da abaq tanbasynda nýktemen baylanysty jәne qazaq tilindegi kindik degen sózding osy kind, yaghny bala sózimen formasy da, maghynasy da úqsas. Qazaq tilinde kójek, kýshik, qodyq, t.b. da osy qong praformasynan órbip shyqqan. Búl praformadan tuyndaghan sózderdi tize berse óte kóp (dybysqa qatysty aitylatyn fon, gong sózderi de osy praformadan shyqqan). Búl jayynda biz kelesi maqalanyng nysany retinde bólek әngimeleytin bolamyz.

Paydalanylghan әdebiyetter tizimi

1. Genon R. Simvoly svyashennoy nauki. – M: Belovodie, - 2002. S. 487
2. Qondybay S. Giyperboreya: rodoslovie epohy snovedeniy. 3 razdel. http://otuken.kz/.

Bolat HASENOV,

Qaraghandy oblysy.

Abay.kz