Qazaq halqynyng asyl múrasy, ruhany jәdigerlerining ishinde zamana sýzgisinen ótip, býgingi úrpaqqa jetken әn-kýy qazynasyn óz dәrejesinde dәripteu, tany bilu – últtyng әrbir azamatynyng paryzy dese de bolady. Osy maqsatta qazirgi tanda efirde әrtýrli formattaghy muzykalyq shou baghdarlamalarynyng sany artuda, degenmen solardyng ishinde qazaqtyng iyisi anqyghan jobalar az. Olardyng biri jenil oiyn-sauyq, biri auqymy tar 20-30 minuttan aspaytyn kishigirim baghdarlama bolsa, biri belgili sebeptermen tez jabylyp, ghúmyry qysqa boldy. Telejobalardyng ishinde әli jalghasyn tauyp, kórermen yqylasyna ie bolyp kele jatqan,  «Qazaqstan» telearnasynda apta sayyn jýretin «Telqonyr» tanymdyq-muzykalyq baghdarlamasy qazaqtyng dәstýrli muzyka ónerin dәripteytin  birden bir joba bolyp tabylady.

«Telqonyr» baghdarlamasy turaly  baghdarlamanyng qúndylyghy, jetistikteri men keybir kemshilikterine toqtalyp maman әri, baghdarlamanyng janashyry retinde óz pikirimdi bildirgim keledi.

Eng bastysy  baghdarlamanyng «Qazaqstan» telearnasynan beriletini óte quantarlyq jaghday (basqa osyghan úqsas baghdarlamalardyng ghúmyrynyng úzaq nemese qysqa boluy arnagha tikeley baylanysty boluy mumkin).  

Baghdarlama qazaqtyng әn-kýy ónerindegi jetistikteri men olqylyqtar, ótkenimizge ýnilip, óshkenimizdi janghyrtu jәne olardyng býgingi nasihaty siyaqty mәselelerdi kóterip, zaman talabyna say qalyng tyndarman nazaryna úsynady. Baghdarlama ayasynda әn men kýiding tarihyn, muzykasyn ghalym-mamandar men oryndaushylar tútas qarastyryp,  halyq әnderi men kýilerinin, halyq kompozitorlary men jetkizushilerding ómir joly, olardyng ómir sýrgen dәuiri, shygharmanyng shyghu tarihy, oryndaushynyng sheberligi, aimaqtyq mektepterding erekshelikteri turaly maghlúmat beredi, taspagha jazylghan birneshe núsqalary, sonymen qatar әn-kýilerding býgingi estrada óner júldyzdarynyn  oryndauynda da úsynylyp, baghdarlama sonynda shygharma oryndalady.  Jalpy qazaq dәstýrli muzyka ónerinde, әsirese kýide – kýishi aldymen shygharmanyng mәnin, shyghu tarihyn әngimelegen, soghan baylanysty sol dәstýrdi janghyrtyp, jalghastyruda baghdarlamanyng qosar ýlesi mol. 

Sonymen qatar «Telqonyr» әr baghdarlama sayyn qazaq dәstýrli muzykasyn zertteu kezindegi aqtandaqtardy, tyng mәselelerdi kóterip, qazirgi muzykatanu salasyndaghy zertteushilerge jana taqyryptar úsynady.

Baghdarlamagha qonaq retinde shaqyrylghan mamandar búrmalanghan, ózgeriske úshyra­ghan әnderdi egjey-tegjeyli talqylap, sýz­giden ótkizip, aitylmay kelgen, júrttyng bәri bile bermeytin biraz shyndyqtyng betin ashady, mamandar – oryn­daushy, jetkizushilerge qatysty dau­ly mәselelerde syn aityp, qatesi bolsa týzep, janashyrlyq bildire alatyn, aitary bar azamattar, degenmen keybir adamdar: «Áy, әiteuir birdene aitarmyz qazir, shulap-shulap qaytarmyz» dep selqostyq kórsetip jatady.  Baghdarlama ayaghynda әrkim óz betimen daulasyp, búl salada eshqanday zertteu jýrgizbegen, eshqanday ghylymy enbekterdi oqymastan, eshqanday jazylghan derekterge sýienbesten, kereghar pikir aittyndar men qara kóbeytip kelip-qaytatyndar da  joq emes,  ayaghynda ne alyp, ne qoyghanyndy bilmeytin kezder bolyp qalady. Búl rette, adamdy janyldyratyn aqparattar ketpes ýshin, naqty ghylymy túrghyda zerttelgen enbekterge silteme jasap, solargha sýiene otyryp, aitylghan oilar berilui tiyis dep bilemin. Sondyqtan shaqyrylghan qonaqtar taqyrypqa jauapkershilikpen qarap,  jaqsy dayyndyqpen kelip, bir-birin qaytalamaytyn qyzyqty әngime-pikirler aitsa qúba-qúp bolar edi. Áriyne, ol – zertteulerdi izdep, oqyp, ony qorytu ýshin uaqytty talap etetin enbek jәne týsirilimge de kóp uaqyt ketedi. Keybir adamdar oghan uaqytyn júmsaghysy kelmeydi, osy túrghydan gonorar tólense degen úsynys tuady, óitkeni aqsha tólengendikten eshkim bas tarta qoymaydy, әri «aqsha tólendi» degen sózding ózi mamangha jauapkershilikti mindetteydi.

Ár әn-kýidi zerttegende, talqylaghanda әrkim  әrtýrli derekterge sýienui mýmkin, nemese aldynda aitqanday   jeke pikirlerin bildirip, daudyng tuary aidan anyq, sondyqtan belgili bir qorytyndygha kelu ýshin atalghan baghadarlama kótergen taqyryptyng týiinin aitatyn sarapshylardyng bolghany jón.

Jauapkershilik turaly sóz qozghaghanda kelgen oryndaushy qonaqtar, әnshi nemese kýishilerge qatysty taghy aitarym, ol kisiler baghdarlama ayaghynda shygharmany oryndaytyn bolghandyqtan jәne búl baghdarlama Qazaqstan boyynsha kórsetiletindikten kýndelikti kiyimmen kele salmay, konserttik, últtyq kiyimmen jarq etip shyqsa,  qanday jaqsy! Nege deseniz, últtyq kiyimderimizdi kýndelikti túrmysta kiyip jýre almaymyz[1], ony tek sahnadaghy   әnshilerimiz ben kýishilerimiz kiymegende kim kiyedi?

Múnday baghdarlamalar jastargha ótimdi bolu ýshin, studiyagha jastar da shaqyrylsa... Qazir kóp baghdarlamalardan shou jasau talap etiledi. Studiyanyng dekorasiyasyn da ózgertu kerek siyaqty. Sondyqtan keleshekte búl baghdarlamanyng formaty da ózgere jatar degen ýmittemin.

Taghy bir aita ketetin jaghday, tilge baylanysty. Shynyn aitu kerek, búl dәstýrli muzyka turaly baghdarlama bolghanymen, ghylymy zertteuler jýrgizip, maqala, ýlken enbekter jazghan kóptegen orystildi ghalym-mamandar (Óitkeni, dәstýrli muzykany eng birinshi orys ghalymdary zerttep, qazaq ghalymdarynyng kóbisi orys tilinde enbekter qaldyrghan) jәne  nasihattaushylardyng kózin kórgen, dәstýrli ónerding mayyn iship, jiligin shaqqan adamdar syrt qalyp jatady. Ári barlyq ghalymdar әr oblystarda túratyndyqtan, aimaqtardan ghalym-mamandardy, orystildi, qazaqtildi muzykatanu mamandaryn shaqyrghan da dúrys. Qazaqtildi maman sóilegende astyna oryssha audarma jiberip, orystildi maman sóilese, qazaqsha audarma titry jiberilip, eki tilde bir habar jýrgizilse, baghdarlamanyng tarauy odan ary keneyer edi.

Atalghan jobanyng bedeldi, taralymy kóp «Ayqyn» basylymymen seriktes boluy quantady. Óitkeni, baghdarlamanyng kórsetilim uaqyty qolaysyz bolghandyqtan, ýzbey kóruge mýmkindik bola bermeydi. Soghan baylanysty búl baghdarlama qolayly uaqytqa qoyylsa deymiz.

«Telqonyr» baghdarlamasynyng iydeya avtory, әri jýrgizushisi, memlekettik «Daryn» jastar syilyghynyng iyegeri, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, әnshi Aqan Ábduәli siyaqty qazynamyzdy bayytyp, asyldarymyzdy ardaqtap, jauharlarymyzdy jarqyratamyn degen azamattargha Allanyng núry jausyn deymiz! Dәstýrli ónerimiz óz elimizde ghana emes, ózge memlekette qoldau tauyp jatsa, baghdarlama újymynyng kózdegen maqsatynyng oryndalghany» deydi[2].  Qoryta kele aitarym, osynday kórermeni, janashyry bar muzykalyq-tanymdyq «Telqonyr» baghdarlamasynyng ghúmyry úzaq bolyp,  «Qazaqstan» telearnasynan kórine berse eken  degen ýmittemiz.

Bayan Ábisheva,

Muzykatanushy.

M.O.Áuezov atyndaghy

Ádebiyet jәne óner institutynyn

kishi ghylymy qyzmetkeri

Abai.kz