قازاق حالقىنىڭ اسىل مۇراسى، رۋحاني جادىگەرلەرىنىڭ ىشىندە زامانا سۇزگىسىنەن ءوتىپ، بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكەن ءان-كۇي قازىناسىن ءوز دارەجەسىندە دارىپتەۋ، تاني ءبىلۋ – ۇلتتىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ پارىزى دەسە دە بولادى. وسى ماقساتتا قازىرگى تاڭدا ەفيردە ءارتۇرلى فورماتتاعى مۋزىكالىق شوۋ باعدارلامالارىنىڭ سانى ارتۋدا، دەگەنمەن سولاردىڭ ىشىندە قازاقتىڭ ءيىسى اڭقىعان جوبالار از. ولاردىڭ ءبىرى جەڭىل ويىن-ساۋىق، ءبىرى اۋقىمى تار 20-30 مينۋتتان اسپايتىن كىشىگىرىم باعدارلاما بولسا، ءبىرى بەلگىلى سەبەپتەرمەن تەز جابىلىپ، عۇمىرى قىسقا بولدى. تەلەجوبالاردىڭ ىشىندە ءالى جالعاسىن تاۋىپ، كورەرمەن ىقىلاسىنا يە بولىپ كەلە جاتقان،  «قازاقستان» تەلەارناسىندا اپتا سايىن جۇرەتىن «تەلقوڭىر» تانىمدىق-مۋزىكالىق باعدارلاماسى قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكا ونەرىن دارىپتەيتىن  بىردەن ءبىر جوبا بولىپ تابىلادى.

«تەلقوڭىر» باعدارلاماسى تۋرالى  باعدارلامانىڭ قۇندىلىعى، جەتىستىكتەرى مەن كەيبىر كەمشىلىكتەرىنە توقتالىپ مامان ءارى، باعدارلامانىڭ جاناشىرى رەتىندە ءوز پىكىرىمدى بىلدىرگىم كەلەدى.

ەڭ باستىسى  باعدارلامانىڭ «قازاقستان» تەلەارناسىنان بەرىلەتىنى وتە قۋانتارلىق جاعداي (باسقا وسىعان ۇقساس باعدارلامالاردىڭ عۇمىرىنىڭ ۇزاق نەمەسە قىسقا بولۋى ارناعا تىكەلەي بايلانىستى بولۋى مۋمكىن).  

باعدارلاما قازاقتىڭ ءان-كۇي ونەرىندەگى جەتىستىكتەرى مەن ولقىلىقتار، وتكەنىمىزگە ءۇڭىلىپ، وشكەنىمىزدى جاڭعىرتۋ جانە ولاردىڭ بۇگىنگى ناسيحاتى سياقتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، زامان تالابىنا ساي قالىڭ تىڭدارمان نازارىنا ۇسىنادى. باعدارلاما اياسىندا ءان مەن كۇيدىڭ تاريحىن، مۋزىكاسىن عالىم-ماماندار مەن ورىنداۋشىلار تۇتاس قاراستىرىپ،  حالىق اندەرى مەن كۇيلەرىنىڭ، حالىق كومپوزيتورلارى مەن جەتكىزۋشىلەردىڭ ءومىر جولى، ولاردىڭ ءومىر سۇرگەن ءداۋىرى، شىعارمانىڭ شىعۋ تاريحى، ورىنداۋشىنىڭ شەبەرلىگى، ايماقتىق مەكتەپتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرەدى، تاسپاعا جازىلعان بىرنەشە نۇسقالارى، سونىمەن قاتار ءان-كۇيلەردىڭ بۇگىنگى ەسترادا ونەر جۇلدىزدارىنىڭ  ورىنداۋىندا دا ۇسىنىلىپ، باعدارلاما سوڭىندا شىعارما ورىندالادى.  جالپى قازاق ءداستۇرلى مۋزىكا ونەرىندە، اسىرەسە كۇيدە – كۇيشى الدىمەن شىعارمانىڭ ءمانىن، شىعۋ تاريحىن اڭگىمەلەگەن، سوعان بايلانىستى سول ءداستۇردى جاڭعىرتىپ، جالعاستىرۋدا باعدارلامانىڭ قوسار ۇلەسى مول. 

سونىمەن قاتار «تەلقوڭىر» ءار باعدارلاما سايىن قازاق ءداستۇرلى مۋزىكاسىن زەرتتەۋ كەزىندەگى اقتاڭداقتاردى، تىڭ ماسەلەلەردى كوتەرىپ، قازىرگى مۋزىكاتانۋ سالاسىنداعى زەرتتەۋشىلەرگە جاڭا تاقىرىپتار ۇسىنادى.

باعدارلاماعا قوناق رەتىندە شاقىرىلعان ماماندار بۇرمالانعان، وزگەرىسكە ۇشىرا­عان اندەردى ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاپ، سۇز­گىدەن وتكىزىپ، ايتىلماي كەلگەن، جۇرتتىڭ ءبارى بىلە بەرمەيتىن ءبىراز شىندىقتىڭ بەتىن اشادى، ماماندار – ورىن­داۋشى، جەتكىزۋشىلەرگە قاتىستى داۋ­لى ماسەلەلەردە سىن ايتىپ، قاتەسى بولسا تۇزەپ، جاناشىرلىق بىلدىرە الاتىن، ايتارى بار ازاماتتار، دەگەنمەن كەيبىر ادامدار: ء«اي، ايتەۋىر بىردەڭە ايتارمىز قازىر، شۋلاپ-شۋلاپ قايتارمىز» دەپ سەلقوستىق كورسەتىپ جاتادى.  باعدارلاما اياعىندا اركىم ءوز بەتىمەن داۋلاسىپ، بۇل سالادا ەشقانداي زەرتتەۋ جۇرگىزبەگەن، ەشقانداي عىلىمي ەڭبەكتەردى وقىماستان، ەشقانداي جازىلعان دەرەكتەرگە سۇيەنبەستەن، كەرەعار پىكىر ايتتىندار مەن قارا كوبەيتىپ كەلىپ-قايتاتىندار دا  جوق ەمەس،  اياعىندا نە الىپ، نە قويعانىڭدى بىلمەيتىن كەزدەر بولىپ قالادى. بۇل رەتتە، ادامدى جاڭىلدىراتىن اقپاراتتار كەتپەس ءۇشىن، ناقتى عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەلگەن ەڭبەكتەرگە سىلتەمە جاساپ، سولارعا سۇيەنە وتىرىپ، ايتىلعان ويلار بەرىلۋى ءتيىس دەپ بىلەمىن. سوندىقتان شاقىرىلعان قوناقتار تاقىرىپقا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ،  جاقسى دايىندىقپەن كەلىپ، ءبىر-ءبىرىن قايتالامايتىن قىزىقتى اڭگىمە-پىكىرلەر ايتسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ارينە، ول – زەرتتەۋلەردى ىزدەپ، وقىپ، ونى قورىتۋ ءۇشىن ۋاقىتتى تالاپ ەتەتىن ەڭبەك جانە تۇسىرىلىمگە دە كوپ ۋاقىت كەتەدى. كەيبىر ادامدار وعان ۋاقىتىن جۇمساعىسى كەلمەيدى، وسى تۇرعىدان گونورار تولەنسە دەگەن ۇسىنىس تۋادى، ويتكەنى اقشا تولەنگەندىكتەن ەشكىم باس تارتا قويمايدى، ءارى «اقشا تولەندى» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى مامانعا جاۋاپكەرشىلىكتى مىندەتتەيدى.

ءار ءان-كۇيدى زەرتتەگەندە، تالقىلاعاندا اركىم  ءارتۇرلى دەرەكتەرگە سۇيەنۋى مۇمكىن، نەمەسە الدىندا ايتقانداي   جەكە پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ، داۋدىڭ تۋارى ايدان انىق، سوندىقتان بەلگىلى ءبىر قورىتىندىعا كەلۋ ءۇشىن اتالعان باعادارلاما كوتەرگەن تاقىرىپتىڭ ءتۇيىنىن ايتاتىن ساراپشىلاردىڭ بولعانى ءجون.

جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا كەلگەن ورىنداۋشى قوناقتار، ءانشى نەمەسە كۇيشىلەرگە قاتىستى تاعى ايتارىم، ول كىسىلەر باعدارلاما اياعىندا شىعارمانى ورىندايتىن بولعاندىقتان جانە بۇل باعدارلاما قازاقستان بويىنشا كورسەتىلەتىندىكتەن كۇندەلىكتى كيىممەن كەلە سالماي، كونتسەرتتىك، ۇلتتىق كيىممەن جارق ەتىپ شىقسا،  قانداي جاقسى! نەگە دەسەڭىز، ۇلتتىق كيىمدەرىمىزدى كۇندەلىكتى تۇرمىستا كيىپ جۇرە المايمىز[1], ونى تەك ساحناداعى   انشىلەرىمىز بەن كۇيشىلەرىمىز كيمەگەندە كىم كيەدى؟

مۇنداي باعدارلامالار جاستارعا ءوتىمدى بولۋ ءۇشىن، ستۋدياعا جاستار دا شاقىرىلسا... قازىر كوپ باعدارلامالاردان شوۋ جاساۋ تالاپ ەتىلەدى. ستۋديانىڭ دەكوراتسياسىن دا وزگەرتۋ كەرەك سياقتى. سوندىقتان كەلەشەكتە بۇل باعدارلامانىڭ فورماتى دا وزگەرە جاتار دەگەن ۇمىتتەمىن.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي، تىلگە بايلانىستى. شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇل ءداستۇرلى مۋزىكا تۋرالى باعدارلاما بولعانىمەن، عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، ماقالا، ۇلكەن ەڭبەكتەر جازعان كوپتەگەن ءورىستىلدى عالىم-ماماندار (ويتكەنى، ءداستۇرلى مۋزىكانى ەڭ ءبىرىنشى ورىس عالىمدارى زەرتتەپ، قازاق عالىمدارىنىڭ كوبىسى ورىس تىلىندە ەڭبەكتەر قالدىرعان) جانە  ناسيحاتتاۋشىلاردىڭ كوزىن كورگەن، ءداستۇرلى ونەردىڭ مايىن ءىشىپ، جىلىگىن شاققان ادامدار سىرت قالىپ جاتادى. ءارى بارلىق عالىمدار ءار وبلىستاردا تۇراتىندىقتان، ايماقتاردان عالىم-مامانداردى، ءورىستىلدى، قازاقتىلدى مۋزىكاتانۋ ماماندارىن شاقىرعان دا دۇرىس. قازاقتىلدى مامان سويلەگەندە استىنا ورىسشا اۋدارما جىبەرىپ، ءورىستىلدى مامان سويلەسە، قازاقشا اۋدارما تيترى جىبەرىلىپ، ەكى تىلدە ءبىر حابار جۇرگىزىلسە، باعدارلامانىڭ تاراۋى ودان ارى كەڭەيەر ەدى.

اتالعان جوبانىڭ بەدەلدى، تارالىمى كوپ «ايقىن» باسىلىمىمەن سەرىكتەس بولۋى قۋانتادى. ويتكەنى، باعدارلامانىڭ كورسەتىلىم ۋاقىتى قولايسىز بولعاندىقتان، ۇزبەي كورۋگە مۇمكىندىك بولا بەرمەيدى. سوعان بايلانىستى بۇل باعدارلاما قولايلى ۋاقىتقا قويىلسا دەيمىز.

«تەلقوڭىر» باعدارلاماسىنىڭ يدەيا اۆتورى، ءارى جۇرگىزۋشىسى، مەملەكەتتىك «دارىن» جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ءانشى اقان ءابدۋالى سياقتى قازىنامىزدى بايىتىپ، اسىلدارىمىزدى ارداقتاپ، جاۋھارلارىمىزدى جارقىراتامىن دەگەن ازاماتتارعا اللانىڭ نۇرى جاۋسىن دەيمىز! ءداستۇرلى ونەرىمىز ءوز ەلىمىزدە عانا ەمەس، وزگە مەملەكەتتە قولداۋ تاۋىپ جاتسا، باعدارلاما ۇجىمىنىڭ كوزدەگەن ماقساتىنىڭ ورىندالعانى» دەيدى[2].  قورىتا كەلە ايتارىم، وسىنداي كورەرمەنى، جاناشىرى بار مۋزىكالىق-تانىمدىق «تەلقوڭىر» باعدارلاماسىنىڭ عۇمىرى ۇزاق بولىپ،  «قازاقستان» تەلەارناسىنان كورىنە بەرسە ەكەن  دەگەن ۇمىتتەمىز.

بايان ابىشەۆا،

مۋزىكاتانۋشى.

م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى

ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ

كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz