«Putinmen kýresken paluan Semeyde túrady» degendi estigende kezdeskenshe taghat tappaghanym ras. «Kim boldy eken, qalay kezdesti, qashan kýresti, qanday adam boldy eken?» degen saualdar sanagha tynym bermey, Semeyge jol tartqanmyn. Esikti alpysty alqymdaghan el aghasy ashqan. Qarapayym. Orta boyly, myghym deneli, jaydary jýzdi janmen әngimemiz birden jarasyp jýre berdi. Izdep barghan adamymyzdyng RF preziydentimen beldeskeni ras bolyp shyqty. «Putinmen kýreskenimdi 28 jyldan keyin esime týsirdim», - dedi ol ekeuara әngimimemizding barysynda.

    Putindi 28 jyldan keyin kórdim. Óz ýiimde

 – 1968 jyly qarasha aiynda әskerge shaqyryldym, – dep bastady әngimesin Múrat Kerimbaev (surette). – Bara salysymen sport sheberligine ýmitker normatiyvin oryndadym. Kóp úzamay meni sporttyq rotagha qabyldady. Áriyne, әueli fizikalyq dayarlyghymdy, kýsh-quatymdy tekserip kórdi. Rasynda, men sporttan qara jayau emes edim. Semeyding pedagogikalyq instituty janyndaghy deneshynyqtyru kursynda bir jyl oqyghanym bar. Sodan ne kerek, men ózimizding әskery bólimning strategiyalyq raketalar polkining jattyqtyrushysy bolyp júmys istey bastadym. Týrli jarystargha qatystyq. Áueli diviziyany jendik, odan keyin býkil armiyany tize býktirdik. Komandalyq esepte de, jekeley synda da. 58 keli salmaq dәrejesinde Zabaykaliya әskery aimaghynyng chempiony boldym. Ol kezde sambo kýresinde eng jenil salmaq 58 keli bolatyn. Sonday jarystardyng birinde Reseyding býgingi Premier-ministri Vladimir Putinmen jolym týiisti. Ekeumiz bir topqa týsippiz. Putin – ol kezde student. Leningradtyng zang fakulitetinde oqyp jýrgen kezi eken. Biraq ol kezde men onyng zang fakulitetinde oqitynyn bilgen joqpyn. Keyin ómirbayanyn oqyghannan song ghana bildim ghoy. Sol kýni bir topta tórt adammen kýrestim. Sonyng biri – Putin boldy. Shynymdy aitsam, men ol kezde onyng Putin ekenin bilgen emespin. Áskery boryshymdy ótep elge oralghannan keyin 1972 jyly Tomskide Sergey Viysemannyng jýldesi ýshin sambodan býkilodaqtyq turnir ótti. Sol joly Semeyden Kerey Qoyshybekov, Serik Toqtarghazin sekildi jigitterdi bastap, men de bardym jarysqa. Bir salmaqta 66 adam kýrestik. Bir qyzyghy, búl jarysqa Putin de kelipti. Biraq basqa topta kýresti. Qarap qoyam, týri tanys sekildi. Aytpaqshy, sol kýni onymen jaqynyraq tanysudyng sәti týsti. Tanystyrghan, әskerde birge boryshymyzdy ótegen chelyabilik Anotoliy Bondarenko degen jigit. Putindi tanidy eken. Búryn birge kýresken be, әlde bir jerde birge bolghan ba, әiteuir birin-biri jaqsy biledi eken. Sol kórgennen keyin Putindi 28 jyldan keyin bir-aq kórdim ghoy. Óz ýiimde. Teledidardan. Jengeng ekeumiz teledidar kórip otyrmyz. Teledidardan Reseydegi Preziydent saylauynda jeniske jetken Preziydentting úlyqtau rәsimi kórsetilip jatty. Preziydent kele jatyr. Qaraymyn, týri tanys. Áyelime aitamyn: «Men mynany tanimyn ghoy. Menimen kýresken paluan» deymin. Mine, osylaysha, Putinmen kýreskenimdi 28 jyldan keyin esime týsirdim.

– Putinmen aradaghy kýres qalaysha órbidi? Qaysylarynyz basymdyq tanyttynyzdar?..

– Men ol kezde jiyrma jastamyn. Putin – 18 jasta. Eki jas ýlkendigim bar. Soghan qaramastan Putin jaqsy óner kórsetti. Biraq men úpay sanymen jeniske jettim.   

1968 jyly mamyr aiynda Qyzyljarda «Qayrat» erikti sport qoghamynyng auyl-selo sportshylary arasyndaghy birinshiligi ótti. Men sol jarysta samboshy bolsam da erkin kýresten ýshinshi oryn aldym. Sol kezde Rollan Seysenbaev men turaly «Sapar jayly syr shertsek» degen taqyryppen ocherk jazghan bolatyn. Sol jarystan keyin ózi de kýresti mýlde qoyyp ketti.

 Ýshkempirovting sporttyq joly Semeyden bastalghan

 – Rollan Seysenbaevtyng tanymal jazushy ekenin bilemiz. Biraq ol kisining kýreskeni jayly alghash estip otyrmyn.  

– Kýreskende qanday! Sol jarysta men 52 keli salmaqta, Rollan 70 keli salmaqta kýresti. Jarystyng bas tóreshisi Ábilseyit Ayhanov aghamyz boldy. Rollan osy dýbirli dodada qarsylas shaq keltirmey finalgha deyin erkin jetti. Finalda da basymdyq tanytty. Alayda tóreshi jenip túrsa da jenisti bermedi. Ol kezde «Qayrat» sport qoghamynyng jýldegeri atanu ýlken mәrtebe bolatyn. Sport sheberi degen ataq beriletin. Rollanmen finalda kýresken paluan kópten beri sport sheberligin orynday almay jýr edi dep Ábilseyit Ayhanov aghamyz búrmalap jiberdi. Keyin Rekeng aitady: «Álgi jarystan keyin jiyn ótti. Maghan bapkerler: «Seni qúramagha qaldyramyz, әli jassyn, bolashaghyng alda, sport sheberligin qorghaysyn» dedi. «Renjime. Kishkene búrmalap jiberdik» dedi Ábilseyit Ayhanovta. Sol kezde Rekeng «Oy, Ábil agha, sport sheberliginde túrghan baqyttyng ... úrayyn» dep shyghyp ketipti. Sodan keyin kýresti mýlde tastap ketti ghoy. Reti kelgende aita keteyin, Rekeng óz salmaghynda myqty paluandardyng biri boldy. Talay mәrte chempion atandy. Rollannyng ereksheligi sol, ol aqylmen kýresetin. Bappen kýresetin. Árbir әdisi, is-әreketi ýilesim tauyp túratyn.

– Estuimshe, grek-rim kýresi boyynsha Alash balasy arasynan alghashqylardyng biri bolyp Olimpiada chempiony atanghan Jaqsylyq Ýshkempirov aghamyz sporttyq jolyn Semeyden bastaghan kórinedi. Ras pa osy? 

– 1967 jyly men Semeydegi pedagogikalyq institut janyndaghy deneshynyqtyru tәrbiyesi pәninen sabaq beretin ústazdardy dayarlaytyn bir jyldyq kursqa týstim. Oqugha týskennen keyin Aqsuattan kelgen ýsh jigit – men, Ánesh Demeubaev jәne Pasha Grivkov bar ýsheumizdi sol kezdegi Sementnik futbol komandasynyng qosalqy tobyna aldy.  Vladimir Kiyselov degen bapkerimiz boldy. Esimde, biz qosalqy topta oinap jýrgende Óskemenning «Vostok» komandasynyng kapitany bolghan Radionov, Evdokimov, Karavaev, Ionkiyn, Chernov degen jigittermen birge jattyghyp jýrdik. Úmytpasam, 1967 jyly qarasha aiynda Semeydegi qazirgi Spartak stadionyn paydalanugha berdi. Jattyghudyng kóbin sol jerde ótkizemiz. Sodan ayaq astynan bir kýni bapker auysyp, Ánesh ekeumizdi qosalqy qúramnan shygharyp jiberdi. Grivkov voleybolgha ketti. Sóitip Ánesh ekeumiz sol kezdegi mal dәrigerlik institutyndaghy sambo kýresine jazyldyq. Mine, sol kezde biz jattyghudy endi bastap jýrgende Jaqsylyq Ýshkempirov te kelip, osy oqu ornyna týsip, erkin kýreske qatysyp jýrdi. Bylaysha aitqanda, ol kisi kýres jolyn Semeyden bastady. Sosyn ony negizgi bapkeri Ghaly Ilimatovtyng rúqsatymen Lu Vin Hay degen qytay bapkeri erkin kýresten grek-rimge auystyrdy. Sporttaghy jarqyn sәtteri sol kezden bastaldy ghoy. Studentter arasynda Odaq chempiony boldy. Men әskerden kelgende Jaqsylyqtyng ataghy dýrildep túrdy.

Jeniske jetelegen qazaqtyng dauysy

 – Myna qúlaghymdy syndyrghan yakuttar, – deydi aghamyz ótken kýnderin oy eleginen ótkizip. –  Áskerde jýrgende bastyghym men sambis bolsam da «Oybay, Kerimbaev, okrugting paluandary kýresetin jarysta erkin kýresten de qatysa salshy. Seni jyghatyn eshkim joq múnda» degen song shygha salgham. Sol jarysta Roman Dmitrev, Gavril Dmitrev, Planotov degen yakuttarmen kýreskende myna qúlaghymdy syndyrdy.

– Jenip syndyrdy ma, jenilip syndyrdy ma?

– Jengenimiz de bar, jenilgenimiz de bar.

– Qúlaghynyzdy yakuttargha beripsiz. Iyghynyzdy kim syndyrdy?

– Iyghymdy syndyrghan bir orys jigiti. Negizi mening qolym qysqa ghoy. Ekining biri volevoygha (kýrestegi qoldy mayystyru – A.Q) ala almaydy. Bir jarysta әlgi oryspen kýrestim. Negizinde volevoygha buyndy alady ghoy. Ana jigit buyndy emes múqym iyqty aldy. Bir qolym volevoyda, bir qolym әlgi paluannyng astynda qaldy. Sonda da úpay boyynsha útyp jatqanmyn. Esep 3:1-tin. Omskide túratyn qazaqtar kóp qoy. Bir toby әlgi jarysty kóruge kelse kerek. Kýresip jatqanda «Múrat, Múrat, shyda, shyda. 30 sekund qaldy» degenderi esimde. Tanys dauys. Qazaqtyng dauysy. Sol dauys maghan kýsh berdi ghoy deymin. Qinalyp jatsam da qolymdy soqpadym. Sonda, ekeumizding aramyzdaghy jekpe-jekting ayaqtaluyna sanauly sekundtar qalghanda әlgi jigit qolymdy qatty basyp jibergende talyqsyp ketippin. Tóreshining ysqyryghy shyr etkende esimdi jidym. Osylaysha ony jenip kettim. Biraq iyghymdy shyghardym. Tóreshi qolymdy kótergende aighay salghanym әli esimde. Birden dәrigerler alyp ketti. Ekinshi oryn aldym. Keyin kezdeskende aitady ana jigit: «Sen jyndysyng ba? Men qolyndy júlyp ala jazdadym ghoy» deydi. Sóitsem, ol bir zastavanyng bastyghynyng orynbasary eken.                

 Ángimelesken – Azamat Qasym              

 Keyipkerimiz turaly  derek

Múrat Kerimbaev 1950 jyly Semey oblysynyng Aqsuat audanynynda dýniyege kelgen. Jastayynan janyna sportty serik etken azamat Semey qalasynyng 250 jyldyq toyynda 52 keli salmaq dәrejesinde qazaqsha kýresten chempion atandy. Abay Qúnanbaevtyng 125 jyldyq toyynda óz salmaghynda qarsylas shaq keltirmedi. Hәkimning 150 jyldyq toyynda últtyq oiyndardyng bas tóreshisi bolyp, sportshylardyng sheruin ótkizuge ýlken enbek sinirdi. Aqsuat audanynyng voleybol, futbol qúrama komandasynyng sapynda oinap, birneshe ret Semey oblysynyng jenimpazy atandy. Múrat Kerimbaev sambo men erkin kýresten sport sheberligine ýmitker bolsa, qazaqsha kýresten sport sheberi atanghan azamat.

Abai.kz