«پۋتينمەن كۇرەسكەن پالۋان سەمەيدە تۇرادى» دەگەندى ەستىگەندە كەزدەسكەنشە تاعات تاپپاعانىم راس. «كىم بولدى ەكەن، قالاي كەزدەستى، قاشان كۇرەستى، قانداي ادام بولدى ەكەن؟» دەگەن ساۋالدار ساناعا تىنىم بەرمەي، سەمەيگە جول تارتقانمىن. ەسىكتى الپىستى القىمداعان ەل اعاسى اشقان. قاراپايىم. ورتا بويلى، مىعىم دەنەلى، جايدارى ءجۇزدى جانمەن اڭگىمەمىز بىردەن جاراسىپ جۇرە بەردى. ىزدەپ بارعان ادامىمىزدىڭ رف پرەزيدەنتىمەن بەلدەسكەنى راس بولىپ شىقتى. «پۋتينمەن كۇرەسكەنىمدى 28 جىلدان كەيىن ەسىمە ءتۇسىردىم»، - دەدى ول ەكەۋارا اڭگىمىمەمىزدىڭ بارىسىندا.

    ءپۋتيندى 28 جىلدان كەيىن كوردىم. ءوز ۇيىمدە

 – 1968 جىلى قاراشا ايىندا اسكەرگە شاقىرىلدىم، – دەپ باستادى اڭگىمەسىن مۇرات كەرىمباەۆ (سۋرەتتە). – بارا سالىسىمەن سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەر ءنورماتيۆىن ورىندادىم. كوپ ۇزاماي مەنى سپورتتىق روتاعا قابىلدادى. ارينە، اۋەلى فيزيكالىق دايارلىعىمدى، كۇش-قۋاتىمدى تەكسەرىپ كوردى. راسىندا، مەن سپورتتان قارا جاياۋ ەمەس ەدىم. سەمەيدىڭ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى جانىنداعى دەنەشىنىقتىرۋ كۋرسىندا ءبىر جىل وقىعانىم بار. سودان نە كەرەك، مەن ءوزىمىزدىڭ اسكەري ءبولىمنىڭ ستراتەگيالىق راكەتالار پولكىنىڭ جاتتىقتىرۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەي باستادىم. ءتۇرلى جارىستارعا قاتىستىق. اۋەلى ديۆيزيانى جەڭدىك، ودان كەيىن بۇكىل ارميانى تىزە بۇكتىردىك. كوماندالىق ەسەپتە دە، جەكەلەي سىندا دا. 58 كەلى سالماق دارەجەسىندە زابايكاليا اسكەري ايماعىنىڭ چەمپيونى بولدىم. ول كەزدە سامبو كۇرەسىندە ەڭ جەڭىل سالماق 58 كەلى بولاتىن. سونداي جارىستاردىڭ بىرىندە رەسەيدىڭ بۇگىنگى پرەمەر-ءمينيسترى ۆلاديمير پۋتينمەن جولىم ءتۇيىستى. ەكەۋمىز ءبىر توپقا ءتۇسىپپىز. پۋتين – ول كەزدە ستۋدەنت. لەنينگرادتىڭ زاڭ فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەن كەزى ەكەن. بىراق ول كەزدە مەن ونىڭ زاڭ فاكۋلتەتىندە وقيتىنىن بىلگەن جوقپىن. كەيىن ءومىربايانىن وقىعاننان سوڭ عانا ءبىلدىم عوي. سول كۇنى ءبىر توپتا ءتورت اداممەن كۇرەستىم. سونىڭ ءبىرى – پۋتين بولدى. شىنىمدى ايتسام، مەن ول كەزدە ونىڭ پۋتين ەكەنىن بىلگەن ەمەسپىن. اسكەري بورىشىمدى وتەپ ەلگە ورالعاننان كەيىن 1972 جىلى تومسكىدە سەرگەي ۆيتسەماننىڭ جۇلدەسى ءۇشىن سامبودان بۇكىلوداقتىق تۋرنير ءوتتى. سول جولى سەمەيدەن كەرەي قويشىبەكوۆ، سەرىك توقتارعازين سەكىلدى جىگىتتەردى باستاپ، مەن دە باردىم جارىسقا. ءبىر سالماقتا 66 ادام كۇرەستىك. ءبىر قىزىعى، بۇل جارىسقا پۋتين دە كەلىپتى. بىراق باسقا توپتا كۇرەستى. قاراپ قويام، ءتۇرى تانىس سەكىلدى. ايتپاقشى، سول كۇنى ونىمەن جاقىنىراق تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. تانىستىرعان، اسكەردە بىرگە بورىشىمىزدى وتەگەن چەليابىلىك انوتولي بوندارەنكو دەگەن جىگىت. ءپۋتيندى تانيدى ەكەن. بۇرىن بىرگە كۇرەسكەن بە، الدە ءبىر جەردە بىرگە بولعان با، ايتەۋىر ءبىرىن-ءبىرى جاقسى بىلەدى ەكەن. سول كورگەننەن كەيىن ءپۋتيندى 28 جىلدان كەيىن ءبىر-اق كوردىم عوي. ءوز ۇيىمدە. تەلەديداردان. جەڭگەڭ ەكەۋمىز تەلەديدار كورىپ وتىرمىز. تەلەديداردان رەسەيدەگى پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتكەن پرەزيدەنتتىڭ ۇلىقتاۋ ءراسىمى كورسەتىلىپ جاتتى. پرەزيدەنت كەلە جاتىر. قارايمىن، ءتۇرى تانىس. ايەلىمە ايتامىن: «مەن مىنانى تانيمىن عوي. مەنىمەن كۇرەسكەن پالۋان» دەيمىن. مىنە، وسىلايشا، پۋتينمەن كۇرەسكەنىمدى 28 جىلدان كەيىن ەسىمە ءتۇسىردىم.

– پۋتينمەن اراداعى كۇرەس قالايشا ءوربىدى؟ قايسىلارىڭىز باسىمدىق تانىتتىڭىزدار؟..

– مەن ول كەزدە جيىرما جاستامىن. پۋتين – 18 جاستا. ەكى جاس ۇلكەندىگىم بار. سوعان قاراماستان پۋتين جاقسى ونەر كورسەتتى. بىراق مەن ۇپاي سانىمەن جەڭىسكە جەتتىم.   

1968 جىلى مامىر ايىندا قىزىلجاردا «قايرات» ەرىكتى سپورت قوعامىنىڭ اۋىل-سەلو سپورتشىلارى اراسىنداعى بىرىنشىلىگى ءوتتى. مەن سول جارىستا سامبوشى بولسام دا ەركىن كۇرەستەن ءۇشىنشى ورىن الدىم. سول كەزدە روللان سەيسەنباەۆ مەن تۋرالى «ساپار جايلى سىر شەرتسەك» دەگەن تاقىرىپپەن وچەرك جازعان بولاتىن. سول جارىستان كەيىن ءوزى دە كۇرەستى مۇلدە قويىپ كەتتى.

 ۇشكەمپىروۆتىڭ سپورتتىق جولى سەمەيدەن باستالعان

 – روللان سەيسەنباەۆتىڭ تانىمال جازۋشى ەكەنىن بىلەمىز. بىراق ول كىسىنىڭ كۇرەسكەنى جايلى العاش ەستىپ وتىرمىن.  

– كۇرەسكەندە قانداي! سول جارىستا مەن 52 كەلى سالماقتا، روللان 70 كەلى سالماقتا كۇرەستى. جارىستىڭ باس تورەشىسى ابىلسەيىت ايحانوۆ اعامىز بولدى. روللان وسى ءدۇبىرلى دودادا قارسىلاس شاق كەلتىرمەي فينالعا دەيىن ەركىن جەتتى. فينالدا دا باسىمدىق تانىتتى. الايدا تورەشى جەڭىپ تۇرسا دا جەڭىستى بەرمەدى. ول كەزدە «قايرات» سپورت قوعامىنىڭ جۇلدەگەرى اتانۋ ۇلكەن مارتەبە بولاتىن. سپورت شەبەرى دەگەن اتاق بەرىلەتىن. روللانمەن فينالدا كۇرەسكەن پالۋان كوپتەن بەرى سپورت شەبەرلىگىن ورىنداي الماي ءجۇر ەدى دەپ ابىلسەيىت ايحانوۆ اعامىز بۇرمالاپ جىبەردى. كەيىن رەكەڭ ايتادى: «الگى جارىستان كەيىن جيىن ءوتتى. ماعان باپكەرلەر: «سەنى قۇراماعا قالدىرامىز، ءالى جاسسىڭ، بولاشاعىڭ الدا، سپورت شەبەرلىگىن قورعايسىڭ» دەدى. «رەنجىمە. كىشكەنە بۇرمالاپ جىبەردىك» دەدى ابىلسەيىت ايحانوۆتا. سول كەزدە رەكەڭ «وي، ءابىل اعا، سپورت شەبەرلىگىندە تۇرعان باقىتتىڭ ... ۇرايىن» دەپ شىعىپ كەتىپتى. سودان كەيىن كۇرەستى مۇلدە تاستاپ كەتتى عوي. رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، رەكەڭ ءوز سالماعىندا مىقتى پالۋانداردىڭ ءبىرى بولدى. تالاي مارتە چەمپيون اتاندى. روللاننىڭ ەرەكشەلىگى سول، ول اقىلمەن كۇرەسەتىن. باپپەن كۇرەسەتىن. ءاربىر ءادىسى، ءىس-ارەكەتى ۇيلەسىم تاۋىپ تۇراتىن.

– ەستۋىمشە، گرەك-ريم كۇرەسى بويىنشا الاش بالاسى اراسىنان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ وليمپيادا چەمپيونى اتانعان جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ اعامىز سپورتتىق جولىن سەمەيدەن باستاعان كورىنەدى. راس پا وسى؟ 

– 1967 جىلى مەن سەمەيدەگى پەداگوگيكالىق ينستيتۋت جانىنداعى دەنەشىنىقتىرۋ تاربيەسى پانىنەن ساباق بەرەتىن ۇستازداردى دايارلايتىن ءبىر جىلدىق كۋرسقا ءتۇستىم. وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن اقسۋاتتان كەلگەن ءۇش جىگىت – مەن، انەش دەمەۋباەۆ جانە پاشا گريۆكوۆ بار ۇشەۋمىزدى سول كەزدەگى تسەمەنتنيك فۋتبول كومانداسىنىڭ قوسالقى توبىنا الدى.  ۆلاديمير كيسەلوۆ دەگەن باپكەرىمىز بولدى. ەسىمدە، ءبىز قوسالقى توپتا ويناپ جۇرگەندە وسكەمەننىڭ «ۆوستوك» كومانداسىنىڭ كاپيتانى بولعان راديونوۆ، ەۆدوكيموۆ، كاراۆاەۆ، يونكين، چەرنوۆ دەگەن جىگىتتەرمەن بىرگە جاتتىعىپ جۇردىك. ۇمىتپاسام، 1967 جىلى قاراشا ايىندا سەمەيدەگى قازىرگى سپارتاك ستاديونىن پايدالانۋعا بەردى. جاتتىعۋدىڭ كوبىن سول جەردە وتكىزەمىز. سودان اياق استىنان ءبىر كۇنى باپكەر اۋىسىپ، انەش ەكەۋمىزدى قوسالقى قۇرامنان شىعارىپ جىبەردى. گريۆكوۆ ۆولەيبولعا كەتتى. ءسويتىپ انەش ەكەۋمىز سول كەزدەگى مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىنداعى سامبو كۇرەسىنە جازىلدىق. مىنە، سول كەزدە ءبىز جاتتىعۋدى ەندى باستاپ جۇرگەندە جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ تە كەلىپ، وسى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، ەركىن كۇرەسكە قاتىسىپ ءجۇردى. بىلايشا ايتقاندا، ول كىسى كۇرەس جولىن سەمەيدەن باستادى. سوسىن ونى نەگىزگى باپكەرى عالي يلماتوۆتىڭ رۇقساتىمەن ليۋ ۆين حاي دەگەن قىتاي باپكەرى ەركىن كۇرەستەن گرەك-ريمگە اۋىستىردى. سپورتتاعى جارقىن ساتتەرى سول كەزدەن باستالدى عوي. ستۋدەنتتەر اراسىندا وداق چەمپيونى بولدى. مەن اسكەردەن كەلگەندە جاقسىلىقتىڭ اتاعى دۇرىلدەپ تۇردى.

جەڭىسكە جەتەلەگەن قازاقتىڭ داۋىسى

 – مىنا قۇلاعىمدى سىندىرعان ياكۋتتار، – دەيدى اعامىز وتكەن كۇندەرىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ. –  اسكەردە جۇرگەندە باستىعىم مەن سامبيس بولسام دا «ويباي، كەرىمباەۆ، وكرۋگتىڭ پالۋاندارى كۇرەسەتىن جارىستا ەركىن كۇرەستەن دە قاتىسا سالشى. سەنى جىعاتىن ەشكىم جوق مۇندا» دەگەن سوڭ شىعا سالعام. سول جارىستا رومان دميترەۆ، گاۆريل دميترەۆ، پلانوتوۆ دەگەن ياكۋتتارمەن كۇرەسكەندە مىنا قۇلاعىمدى سىندىردى.

– جەڭىپ سىندىردى ما، جەڭىلىپ سىندىردى ما؟

– جەڭگەنىمىز دە بار، جەڭىلگەنىمىز دە بار.

– قۇلاعىڭىزدى ياكۋتتارعا بەرىپسىز. يىعىڭىزدى كىم سىندىردى؟

– يىعىمدى سىندىرعان ءبىر ورىس جىگىتى. نەگىزى مەنىڭ قولىم قىسقا عوي. ەكىنىڭ ءبىرى ۆولەۆويعا (كۇرەستەگى قولدى مايىستىرۋ – ا.ق) الا المايدى. ءبىر جارىستا الگى ورىسپەن كۇرەستىم. نەگىزىندە ۆولەۆويعا بۋىندى الادى عوي. انا جىگىت بۋىندى ەمەس مۇقىم يىقتى الدى. ءبىر قولىم ۆولەۆويدا، ءبىر قولىم الگى پالۋاننىڭ استىندا قالدى. سوندا دا ۇپاي بويىنشا ۇتىپ جاتقانمىن. ەسەپ 3:1-ءتىن. ومسكىدە تۇراتىن قازاقتار كوپ قوي. ءبىر توبى الگى جارىستى كورۋگە كەلسە كەرەك. كۇرەسىپ جاتقاندا «مۇرات، مۇرات، شىدا، شىدا. 30 سەكۋند قالدى» دەگەندەرى ەسىمدە. تانىس داۋىس. قازاقتىڭ داۋىسى. سول داۋىس ماعان كۇش بەردى عوي دەيمىن. قينالىپ جاتسام دا قولىمدى سوقپادىم. سوندا، ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى جەكپە-جەكتىڭ اياقتالۋىنا ساناۋلى سەكۋندتار قالعاندا الگى جىگىت قولىمدى قاتتى باسىپ جىبەرگەندە تالىقسىپ كەتىپپىن. تورەشىنىڭ ىسقىرىعى شىر ەتكەندە ەسىمدى جيدىم. وسىلايشا ونى جەڭىپ كەتتىم. بىراق يىعىمدى شىعاردىم. تورەشى قولىمدى كوتەرگەندە ايعاي سالعانىم ءالى ەسىمدە. بىردەن دارىگەرلەر الىپ كەتتى. ەكىنشى ورىن الدىم. كەيىن كەزدەسكەندە ايتادى انا جىگىت: «سەن جىندىسىڭ با؟ مەن قولىڭدى جۇلىپ الا جازدادىم عوي» دەيدى. سويتسەم، ول ءبىر زاستاۆانىڭ باستىعىنىڭ ورىنباسارى ەكەن.                

 اڭگىمەلەسكەن – ازامات قاسىم              

 كەيىپكەرىمىز تۋرالى  دەرەك

مۇرات كەرىمباەۆ 1950 جىلى سەمەي وبلىسىنىڭ اقسۋات اۋدانىنىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاستايىنان جانىنا سپورتتى سەرىك ەتكەن ازامات سەمەي قالاسىنىڭ 250 جىلدىق تويىندا 52 كەلى سالماق دارەجەسىندە قازاقشا كۇرەستەن چەمپيون اتاندى. اباي قۇنانباەۆتىڭ 125 جىلدىق تويىندا ءوز سالماعىندا قارسىلاس شاق كەلتىرمەدى. ھاكىمنىڭ 150 جىلدىق تويىندا ۇلتتىق ويىنداردىڭ باس تورەشىسى بولىپ، سپورتشىلاردىڭ شەرۋىن وتكىزۋگە ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى. اقسۋات اۋدانىنىڭ ۆولەيبول، فۋتبول قۇراما كومانداسىنىڭ ساپىندا ويناپ، بىرنەشە رەت سەمەي وبلىسىنىڭ جەڭىمپازى اتاندى. مۇرات كەرىمباەۆ سامبو مەن ەركىن كۇرەستەن سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەر بولسا، قازاقشا كۇرەستەن سپورت شەبەرى اتانعان ازامات.

Abai.kz