Kazak-kyrgyz chek arasy kulpulanyp turganyna 42 kýn boldu.

Qazaq-qyrghyz shekarasynyng jabyq túrghanyna býgin 42 boldy. Elden qyrghyz saudagerleri men jasyryn migrasiyada jýrgen gastarbayter qyrghyzdardyng shygharylghany da belgili. Almatydaghy iri bazarlarda kartop, jemis-jiydek, arzynqol dýnie satyp túratyn aiyrqalpaqty aghayynymyzdyng qyz-kelinshekteri de kórinbeydi. Esesine, bizde azyq-týlikting baghasy ósip barady. Mәsimov ýkimeti baghany «jaghadan» almaq bolyp әreketke kirisip jatqanymen әzirshe nәtiyje joq. Búl jayt bizding ishine jel tolghan ekonomikamyzdyng naqty kәsipke jol ashpaghanyn kórsetse kerek.

Shekaranyng jabyluyna qyryghyzdar jaghy da qysylyp qalghangha úqsaydy. Tómendegi maqalagha nazar audarynyz. Týpnúsqa qyrghyz tilinde berilip otyr. Oryssha oqy beretin qazaq ózine tuys tildegi maqalany jatsynbaytyn shyghar degen oidamyz.

«Abay-aqparat».

Kazak biyliktery 40 kýndón ashuun ubakyttan bery jabyk turgan kyrgyz-kazak chek arasy Kyrgyzstandagy sayasiy kyrdaal tolugu menen turuktashkanda gana achylaryn, azyryncha tak móónóttý aita albasyn bildirýýdó. Bul aralykta chek arany achuu jónýndógý chakyryktar Kyrgyzstandan ele emes, Kazakstandyn ózýnón da chygyp jatat.

Kazak-kyrgyz chek arasy kulpulanyp turganyna 42 kýn boldu.

Qazaq-qyrghyz shekarasynyng jabyq túrghanyna býgin 42 boldy. Elden qyrghyz saudagerleri men jasyryn migrasiyada jýrgen gastarbayter qyrghyzdardyng shygharylghany da belgili. Almatydaghy iri bazarlarda kartop, jemis-jiydek, arzynqol dýnie satyp túratyn aiyrqalpaqty aghayynymyzdyng qyz-kelinshekteri de kórinbeydi. Esesine, bizde azyq-týlikting baghasy ósip barady. Mәsimov ýkimeti baghany «jaghadan» almaq bolyp әreketke kirisip jatqanymen әzirshe nәtiyje joq. Búl jayt bizding ishine jel tolghan ekonomikamyzdyng naqty kәsipke jol ashpaghanyn kórsetse kerek.

Shekaranyng jabyluyna qyryghyzdar jaghy da qysylyp qalghangha úqsaydy. Tómendegi maqalagha nazar audarynyz. Týpnúsqa qyrghyz tilinde berilip otyr. Oryssha oqy beretin qazaq ózine tuys tildegi maqalany jatsynbaytyn shyghar degen oidamyz.

«Abay-aqparat».

Kazak biyliktery 40 kýndón ashuun ubakyttan bery jabyk turgan kyrgyz-kazak chek arasy Kyrgyzstandagy sayasiy kyrdaal tolugu menen turuktashkanda gana achylaryn, azyryncha tak móónóttý aita albasyn bildirýýdó. Bul aralykta chek arany achuu jónýndógý chakyryktar Kyrgyzstandan ele emes, Kazakstandyn ózýnón da chygyp jatat.

Kazak-kyrgyz chek arasyndagy jagdaydy kazak rasmiy ókýldórýnón azyryncha eng akyrkylardan bolup Kazakstandyn chek ara kyzmatynyn jetekchisy Bulat Kyrgyzbaev kommentariyledi. Al orusiyalyk RIA Novosty janylyktar agenttiginin kabarchysy menen 18-maydagy maeginde belgiylegendey, chek ara Kyrgyzstandagy sayasiy abal tolugu menen turuktashkandan kiyin gana achylat jana azyryncha tak móónóttý aituu mýmkýn emes.

"Konshu ólkódógý sayasiy problemalar tynch chechilýýsýnó biz bardygybyz kyzykdarbyz",- dep aitkan Kazakstandyn bashky chek arachysy bul maselenin chechilishy jalgyz ele mamlekettik mekemenin yigarym ukuguna kirbey turgandygyn koshumchalagan.

Kyrk kýndón ashuun ubakyttan bery jabyk turgan chek arany achuu maselesy akyrky iyret Bishkekten rasmiy dengeelde kazak preziydentinin atayyn chabarmany Bulat Utemuratovdun ish sapary uchurunda rasmiy kótórýldý. Birok kyrgyz tarap sýilóshýýlórdón kiyin iyshenimdýý ech nerse aita algan jok.

Ubaktyluu ókmót tórayymynyn orun basary, karjy ministrinin mildetin atkaruuchu, chek ara 11-mayda achylary jónýndó bir iyret kýn muruntan jaryyalap algan Temir Sariyev bul jolu chek arany achuu maselesy baskych-baskych menen chechiyleri, Kazakstandyn any chechýýgó kaaloosu bardygyn aityp tim bolso, orun basarlardyn dagy biry Azimbek Beknazarov Kazakstandan tovardy kontrabandalyk jol menen tashygandardy kylmysh joopkerchiligiynen boshotuu demilgesin kótórýp chykty. Eger al demilge Ubaktyluu ókmóttó koldoo taap ketse, bul Kyrgyzstandyn chek ara jabylgandan kiyinky algachky rasmiy joop charasy bolot.

Kazak ministrleriyne karmatylgan alma

Bul aralykta kazak biyliginin daregiyne chek arany achuu chakyrygy Kyrgyzstandan ele emes, Kazakstandan da aityluuda. Maselen, kazakstandyk jashtardyn "Abyroy" attuu kyimyly 18-may kýný Astanda, ókmót ýiý aldynda atayy aksiya ótkórýp, kazak ministrleriyne chek arany achuuga ýndógón kat tapshyryshty. Kyimyldyn liydery Azamat Jetpisbaevdin "Azattyk" radiosuna bildirgeniyne karaganda, alar kazak ministrleriyne kat menen katar Kyrgyzstanda óndýrýlgón almadan birden karmatuuga da ýlgýrýshtý:

- Biz bul aksiyany "kazak-kyrgyz bir tuugan" degen prinsipke negizdenip turup ótkórdýk. Ar bir ministrge birden alma da sunduk. Anyn negizgy manyzy almanyn azyrky jana murunku baasyn airymalap kórgózýý. Biz almany misal iyretinde gana kórsóttýk.

Kazakstandyk jash aktivist Azamat Jetpisbaev biz menen maeginde koshumchalaganday, chek ara jabylgandan bery Astanada azyk-týlýktýn baasy orto esep menen 20-25%ga kymbattagan.

Chek ara jabylgandan bery Kazakstanda azyk-týlýktýn kymbattoosu baykalganyn, birok azyryncha "chydoogo" bolorun biz menen maeginde kazakstandyk ekonomist Kanat Berentaev da belgiyledi. Birok al munu Kazakstan ýchýn anchalyk chong zyyan emes dep esepteyt:

- Bul jerde jogotuu eky tarap ýchýn teng bar. Birok Kyrgyzstan kiyreshe jagynan jogotup jatat. Kiyreshenin eky bulagynan airyluuda. Birinchisy murda bolup kelgen soodadan týshkón, ekinchisy emgek migranttarynan týshkón kiyreshe. Al emy Kazakstan ýchýn jogotuu anchalyk dele seziylerlik emes. Jambyl oblusu ýchýn, siylerdin chek aradagy rayondor menen tygyz baylanyshta turgan Georgiyevka óndýý aiyldar ýchýn kóbýróók sezilse kerek. Al emy jalpy Kazakstan ýchýn anchalyk dele emes.

Rasmiy Astana chek ara jabylgandan bery ele koopsuzduktu negizgy jýióó katary atap kelýýdó. Buga cheyin berilgen týshýndýrmólórgó karaganda, Kyrgyzstandan Kazakstanga kural ótýp ketýý korkunuchu bar.

Chek aranyn jabylyshy akchany korgoo araketibi?

Chek ara jabyluu móónótý jagynan kóz karandysyzdyktyn deerlik 20 jyldyk taryhynda eng uzak ubakytka sozulushunun jýióósýn bashka sebepter menen baylanyshtyrgandar da bar. Maselen kazak oppozisiyasynyn chet ólkódógý burosunun jetekchisy Serik Medetbekov chek ara jabylyshynyn bir faktoru katary tómónký jagdaydy atayt:

Serik Medetbekov

- Dagy bir maanilýý faktor Kazakstan mynday jol menen Kyrgyzstandagy óz investisiyasyn korgoogo arakettenýýdó. Biylesizder, Bakiyevdin uchurunda ele kyila kóp investisiya jasalgan. Biz býgýn al investisiyalardyn myizamdyk jagy, kanchalyk myizamduu je myizamsyz ekendigy tuuraluu aitkan jokpuz, munu Kyrgyzstandyn jany biyligy iliktese kerek. Kazakstandyktar turisttik bizneste bar. Óz kezeginde preziydent Nazarbaev Ysyk-Kóldýn bir bólýgýn belek katary algany maalym. Bakiyevdin ókmótý uchurunda kóp pansionattar tekeyden arzanga satylyp alyndy. Chiyky zat óndýrýý tarmagyna da bir top ele akcha salyndy. Biz býgýn myna ushul jónýndó aityp jatabyz. Jany biylik myizamsyz kelishimderdin baaryn kayra karary týshýnýktýý. Andyktan Kazakstandyn elitasy azyr oshol akchalardy korgoogo arakettenýýdó. Tiylekke karshy, tuura emes ykmalar menen. Kyrgyz-kazak chek arasyn jaap, Kazakstan dagy bir kata ketirýýdó. Biz tak bilip koishubuz kerek. Kazak elitasy menen biyliginin kazak eliyne ech tiyeshesy jok.

Serik Medetbekov biz menen maeginde koshumchalaganday, chek ara preziydent Nazarbaevdin jeke kórsótmósýnón kiyin gana achyluusu mýmkýn.

Kazakstandyn investisiyasy demekchy konshu ólkónýn ishkerleriyne karashtuu ishkanalardan ubaktyluu ókmót buga cheyin Kanttagy sement-shiyfer kombinatynyn aksiyalary boincha iliktóó, sýilóshýp jýrýp jatkanyn jaryyalagan ele.

Kazakstan Kyrgyzstanda bank chóirósýnó, kurulushka, Ysyk-Kólgó jakshy ele akcha saldy degen yrastoolorgo almatylyk ekonomist Kanat Berentaev da makul. Birok al ókmót jeke investisiyalardy korgoo ýchýn chek arany jabuuga bargan jok degen kóz karashta:

- Ókmót myna ushunday ykmalar menen bizdin al jaktagy investisiyalardy korgoogo arakettenip jatat dep aituu, birinchiyden, tuura emes. Ekinchiyden, kimdir biyróónýn tazalygy jýz payyz emes, balkim ólkódón myizamsyz jol menen chygarylyp ketken kapitalyn ushunday jol menen korgoo, anyn ýstýnó munu eng jakynky koshuna karata jasoo antigumanduuluk.

Kazak-kyrgyz chek arasy kýchótýlgón rejimde kaytarylyp jatkanyna býgýn 42 kýn bolup kaldy.

Ulan Eshmatov

www.azattyk.org. 19.05.2010