Jaqynda osy gazetten «Oy-kókpar» aidarymen berilgen «Dombyra últtyq brend bola ala ma?» degen material oqydym. Pikir jarysyna ónertanu ghylymynyng kandidaty, dosent, dombyrashy Júmageldi Nәjimedenov pen ekonomika ghylymynyng doktory, professor Sayra Esimjanova qatysqan. Meni, bir jaghynan, jas gazet újymynyng janalyqqa qúshtarlyghy quantsa, ekinshi jaghynan, aghylshynnyng «brend» sózin ala salyp, oqyrmannyng oi-qúlaghyna tyqpalay berui renjitti. Búl sózdi qazaqshalaugha bolmay ma? Bolady. Tilimizdi shúbarlata bermes ýshin ózge tilden kelip jetken sózderge balama tabuymyz kerek. Bir sózben úghyndyru mýmkin bolmay bara jatsa, eki-ýsh sózben aitalyq desem, múnyng eshqanday aghattyghy joq. Zaman aghymyna qaray shet júrttardan әkirendep kelgen sózding bәrin sol kýiinde tórimizge shyghara bersek, onsyz da tauqymetti ana tilimiz kýni erteng keri maghynasyndaghy «halyqaralyq» tilge ainalmay ma?

Jaqynda osy gazetten «Oy-kókpar» aidarymen berilgen «Dombyra últtyq brend bola ala ma?» degen material oqydym. Pikir jarysyna ónertanu ghylymynyng kandidaty, dosent, dombyrashy Júmageldi Nәjimedenov pen ekonomika ghylymynyng doktory, professor Sayra Esimjanova qatysqan. Meni, bir jaghynan, jas gazet újymynyng janalyqqa qúshtarlyghy quantsa, ekinshi jaghynan, aghylshynnyng «brend» sózin ala salyp, oqyrmannyng oi-qúlaghyna tyqpalay berui renjitti. Búl sózdi qazaqshalaugha bolmay ma? Bolady. Tilimizdi shúbarlata bermes ýshin ózge tilden kelip jetken sózderge balama tabuymyz kerek. Bir sózben úghyndyru mýmkin bolmay bara jatsa, eki-ýsh sózben aitalyq desem, múnyng eshqanday aghattyghy joq. Zaman aghymyna qaray shet júrttardan әkirendep kelgen sózding bәrin sol kýiinde tórimizge shyghara bersek, onsyz da tauqymetti ana tilimiz kýni erteng keri maghynasyndaghy «halyqaralyq» tilge ainalmay ma?

Júmageldining qonyr ýndi dombyra mýddesine say ashqan jәne bir erekshe janalyghyn búrynnan biletin shygharsyzdar. Ol – dombyra tartudy sandyq jýiemen ýirenu, ýiretu. Meninshe, oigha qonymdy әdis! Osy orayda aitarym: eger qazaq Júmageldi qazaqy dombyrany tartudyng tóte jolyn, barsha bauyr basqan notadan jenil jolyn úcynady eken, odan nege ýrkuimiz kerek? Notagha nege tyrp etpey baylanyp qaluymyz kerek? Sandyq jýie jeke dombyranyng da, dombyra orkestrining de mereyin ýstem etse, biz búl janalyqty batyl qoldaugha, maqtan etuge tiyis emespiz be? Men – dombyrashy emespin, biraq onyng qonyr ýnin sýiip tyndaytyn, dombyra tartudy ýirenuding sandyq jýiesi kókeyine qonghan qazaqpyn, yaghny oiy tiyanaqty Júmageldini jaqtaushymyn! Jaqsylyqqa, janalyqqa jol ashu, nasihattau, qamqorlyq jasau kerek-aq. Osy orayda keyde mynaday bir qiyalgha berilemin: Qazaqstangha, Almaty men Astanagha, basqa da qalalarymyzgha sheteldik sayahatshylar (turister) jii keledi. Sonda olar at basyn tireytin meymanhanalardyng bólmelerinde bizding dombyramyz iluli túrsa she? Kim bolsa da oghan birden nazar audarady, qolyna alyp, dynghyrlatyp qyzyqtaydy. Sonday sәtte ol meymandy qarsy alyp, ornalastyryp jýrgen, sandyq jýieni iygergen qazaq jigit «mineki, mynaday tәsilmen tez ýirenip aluynyzgha bolady» dep, dombyrashy jigitterimizding biri kýy tartyp jiberse, meyman eriksiz tandanar, qúmartar edi. Olay isteuge bolady, óitkeni Júmageldining jenil tәsili turaly týsinik orys, aghylshyn tilderinde kitap bolyp shyqty. Sol kitap janaghy dombyramen birge túrsa, qyzyqqan meyman qaytarynda, kórip jýrgenimizdey, eskertkishke qazaqtyng últtyq әuen aspaby dep oiynshyq dombyrany satyp almas edi, ol naghyz dombyrany satyp alar edi deymin. Sonda, birinshiden, qazaq mәdeniyetining jarshysy, qazaqtyng últtyq nyshany – dombyra shet júrttargha qazaq, Qazaqstan turaly әngimening bir arqauy bolyp barsa, ekinshiden, dombyra kóptep satylyp, ekonomikanyng mýddesine de qyzmet isteydi.
Atalghan maqalanyng taqyryby «Dombyra últtyq nyshan bola alady!» dep túrsa, jarasar edi. Sirә, tarazy basyn ekonomika ghylymy doktorynyng «salmaghy» basyp ketse kerek: shýbәlanushylyq senimning aldyn oray beripti.
Biz joqtan bar jasaugha emes, bardan joq jasaugha beyim túramyz. Qazaq bir janalyq asha qalsa, oghan tezirek jol beruding ornyna, «Búl ózi… qalay bolar eken?» dep, esik-terezemizdi jaba bastaymyz. Búghan tirligimizding barlyq salasynan kóptegen mysal keltiruge bolady. Sonyng biri – Júmageldi Nәjimedenovting qonyr ýn, sandyq jýie haqyndaghy ghylymy negizdi qyzmetine teris kózqarastyng ýstem bolyp túrghany. Búl jýie boyynsha, búryn dombyra ústap kórmegen qazaqty aitpaghanda, dombyranyng suretin kórgeni de ekitalay aghylshynnyng qyzyghushylyq tanytyp, dombyra tartudy birer saghatta-aq ýirenip alghanyn bilemin, kórdim, al bizding qúzyrly basshylardyn, mamandardyng ol janalyqqa qúlaq týrgenin bilmeymin, kórgen joqpyn. Ókinishti me? Áriyne!
***
Songhy kezde elektr-dombyra boluy kerek degen sózdi de estip jýrmin. Bir-eki keshte kórdim de. Shanaghyna sym súghyp qoyghan. Súmdyq-ay! Yshqyna shynghyrghan shaqar dauys. Jýikendi sipalamaydy, jýikendi júlmalaydy. Osynday qisyq-qynyr qúbylysqa qarsy qadam jasap jýrgen dombyrashy, kýishi, diriyjer Júmageldi Nәjimedenovting bayyrghy qazaq dombyrasynyng tipti ruhany mәni men sәni derlik bayyrghy qonyr ýnin izdep, joqtap sharq úryp jýrgenine men bilgeli on jyl boldy. Et kombinattarymyzdyng birinde dombyragha arnap ishek óndeytin seh bolsa eken dep qansha jýgirdi?! Tabighy ishek pen jasandy ishekti kompiuterlik tәsilmen salystyryp, qoy ishegining artyqshylyghyn dәleldep berdi. Átten, qúlaq qoyar basshy, basty qazaq tabylar emes! Basqany basqa desek, eng aldymen, eleng etuge tiyis últtyq konservatoriyamyzdyng tizgin-shylbyryn ústap otyrghandar búdan búryn da gazet arqyly joldaghan sәlemime selt etpedi.
Qaperge
«Brend» degendi «nyshan» dep alsaq, «dombyra – qazaqtyng últtyq nyshany» desek, jón bolmay ma? «Nyshan» – tilimizge sinip ketken arab sózi, «ishki qúbylystardyng syrtqy belgisi» deydi, yaghny qazaq janynyng birden-bir jarshysy, aumaly-tókpeli hal-ahualynyng habarshysy, ruhany belgisi әn men kýy desek, ol – dombyranyng shanaghynan shyghyp, pernelerin boylap ketetin qonyr ýn – ishekting til-dauysy. Qazaqty syrt júrtqa tanytqan kóne ónerining kóshbasy – dombyra. Endeshe dombyra – últtyq nyshanymyz!

Ghabbas QABYShÚLY
«Alash ainasy» gazeti 27 mamyr 2009 jyl