جاقىندا وسى گازەتتەن «وي-كوكپار» ايدارىمەن بەرىلگەن «دومبىرا ۇلتتىق برەند بولا الا ما؟» دەگەن ماتەريال وقىدىم. پىكىر جارىسىنا ونەرتانۋ عىلىمىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت، دومبىراشى جۇماگەلدى ناجىمەدەنوۆ پەن ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سايرا ەسىمجانوۆا قاتىسقان. مەنى، ءبىر جاعىنان، جاس گازەت ۇجىمىنىڭ جاڭالىققا قۇشتارلىعى قۋانتسا، ەكىنشى جاعىنان، اعىلشىننىڭ «برەند» ءسوزىن الا سالىپ، وقىرماننىڭ وي-قۇلاعىنا تىقپالاي بەرۋى رەنجىتتى. بۇل ءسوزدى قازاقشالاۋعا بولماي ما؟ بولادى. ءتىلىمىزدى شۇبارلاتا بەرمەس ءۇشىن وزگە تىلدەن كەلىپ جەتكەن سوزدەرگە بالاما تابۋىمىز كەرەك. ءبىر سوزبەن ۇعىندىرۋ مۇمكىن بولماي بارا جاتسا، ەكى-ءۇش سوزبەن ايتالىق دەسەم، مۇنىڭ ەشقانداي اعاتتىعى جوق. زامان اعىمىنا قاراي شەت جۇرتتاردان اكىرەڭدەپ كەلگەن ءسوزدىڭ ءبارىن سول كۇيىندە تورىمىزگە شىعارا بەرسەك، ونسىز دا تاۋقىمەتتى انا ءتىلىمىز كۇنى ەرتەڭ كەرى ماعىناسىنداعى «حالىقارالىق» تىلگە اينالماي ما؟

جاقىندا وسى گازەتتەن «وي-كوكپار» ايدارىمەن بەرىلگەن «دومبىرا ۇلتتىق برەند بولا الا ما؟» دەگەن ماتەريال وقىدىم. پىكىر جارىسىنا ونەرتانۋ عىلىمىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت، دومبىراشى جۇماگەلدى ناجىمەدەنوۆ پەن ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سايرا ەسىمجانوۆا قاتىسقان. مەنى، ءبىر جاعىنان، جاس گازەت ۇجىمىنىڭ جاڭالىققا قۇشتارلىعى قۋانتسا، ەكىنشى جاعىنان، اعىلشىننىڭ «برەند» ءسوزىن الا سالىپ، وقىرماننىڭ وي-قۇلاعىنا تىقپالاي بەرۋى رەنجىتتى. بۇل ءسوزدى قازاقشالاۋعا بولماي ما؟ بولادى. ءتىلىمىزدى شۇبارلاتا بەرمەس ءۇشىن وزگە تىلدەن كەلىپ جەتكەن سوزدەرگە بالاما تابۋىمىز كەرەك. ءبىر سوزبەن ۇعىندىرۋ مۇمكىن بولماي بارا جاتسا، ەكى-ءۇش سوزبەن ايتالىق دەسەم، مۇنىڭ ەشقانداي اعاتتىعى جوق. زامان اعىمىنا قاراي شەت جۇرتتاردان اكىرەڭدەپ كەلگەن ءسوزدىڭ ءبارىن سول كۇيىندە تورىمىزگە شىعارا بەرسەك، ونسىز دا تاۋقىمەتتى انا ءتىلىمىز كۇنى ەرتەڭ كەرى ماعىناسىنداعى «حالىقارالىق» تىلگە اينالماي ما؟

جۇماگەلدىنىڭ قوڭىر ءۇندى دومبىرا مۇددەسىنە ساي اشقان جانە ءبىر ەرەكشە جاڭالىعىن بۇرىننان بىلەتىن شىعارسىزدار. ول – دومبىرا تارتۋدى ساندىق جۇيەمەن ۇيرەنۋ، ۇيرەتۋ. مەنىڭشە، ويعا قونىمدى ءادىس! وسى ورايدا ايتارىم: ەگەر قازاق جۇماگەلدى قازاقى دومبىرانى تارتۋدىڭ توتە جولىن، بارشا باۋىر باسقان نوتادان جەڭىل جولىن ۇcىنادى ەكەن، ودان نەگە ۇركۋىمىز كەرەك؟ نوتاعا نەگە تىرپ ەتپەي بايلانىپ قالۋىمىز كەرەك؟ ساندىق جۇيە جەكە دومبىرانىڭ دا، دومبىرا وركەسترىنىڭ دە مەرەيىن ۇستەم ەتسە، ءبىز بۇل جاڭالىقتى باتىل قولداۋعا، ماقتان ەتۋگە ءتيىس ەمەسپىز بە؟ مەن – دومبىراشى ەمەسپىن، بىراق ونىڭ قوڭىر ءۇنىن ءسۇيىپ تىڭدايتىن، دومبىرا تارتۋدى ۇيرەنۋدىڭ ساندىق جۇيەسى كوكەيىنە قونعان قازاقپىن، ياعني ويى تياناقتى جۇماگەلدىنى جاقتاۋشىمىن! جاقسىلىققا، جاڭالىققا جول اشۋ، ناسيحاتتاۋ، قامقورلىق جاساۋ كەرەك-اق. وسى ورايدا كەيدە مىناداي ءبىر قيالعا بەرىلەمىن: قازاقستانعا، الماتى مەن استاناعا، باسقا دا قالالارىمىزعا شەتەلدىك ساياحاتشىلار (تۋريستەر) ءجيى كەلەدى. سوندا ولار ات باسىن تىرەيتىن مەيمانحانالاردىڭ بولمەلەرىندە ءبىزدىڭ دومبىرامىز ءىلۋلى تۇرسا شە؟ كىم بولسا دا وعان بىردەن نازار اۋدارادى، قولىنا الىپ، دىڭعىرلاتىپ قىزىقتايدى. سونداي ساتتە ول مەيماندى قارسى الىپ، ورنالاستىرىپ جۇرگەن، ساندىق جۇيەنى يگەرگەن قازاق جىگىت «مىنەكي، مىناداي تاسىلمەن تەز ۇيرەنىپ الۋىڭىزعا بولادى» دەپ، دومبىراشى جىگىتتەرىمىزدىڭ ءبىرى كۇي تارتىپ جىبەرسە، مەيمان ەرىكسىز تاڭدانار، قۇمارتار ەدى. ولاي ىستەۋگە بولادى، ويتكەنى جۇماگەلدىنىڭ جەڭىل ءتاسىلى تۋرالى تۇسىنىك ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە كىتاپ بولىپ شىقتى. سول كىتاپ جاڭاعى دومبىرامەن بىرگە تۇرسا، قىزىققان مەيمان قايتارىندا، كورىپ جۇرگەنىمىزدەي، ەسكەرتكىشكە قازاقتىڭ ۇلتتىق اۋەن اسپابى دەپ ويىنشىق دومبىرانى ساتىپ الماس ەدى، ول ناعىز دومبىرانى ساتىپ الار ەدى دەيمىن. سوندا، بىرىنشىدەن، قازاق مادەنيەتىنىڭ جارشىسى، قازاقتىڭ ۇلتتىق نىشانى – دومبىرا شەت جۇرتتارعا قازاق، قازاقستان تۋرالى اڭگىمەنىڭ ءبىر ارقاۋى بولىپ بارسا، ەكىنشىدەن، دومبىرا كوپتەپ ساتىلىپ، ەكونوميكانىڭ مۇددەسىنە دە قىزمەت ىستەيدى.
اتالعان ماقالانىڭ تاقىرىبى «دومبىرا ۇلتتىق نىشان بولا الادى!» دەپ تۇرسا، جاراسار ەدى. ءسىرا، تارازى باسىن ەكونوميكا عىلىمى دوكتورىنىڭ «سالماعى» باسىپ كەتسە كەرەك: شۇبالانۋشىلىق سەنىمنىڭ الدىن وراي بەرىپتى.
ءبىز جوقتان بار جاساۋعا ەمەس، باردان جوق جاساۋعا بەيىم تۇرامىز. قازاق ءبىر جاڭالىق اشا قالسا، وعان تەزىرەك جول بەرۋدىڭ ورنىنا، «بۇل ءوزى… قالاي بولار ەكەن؟» دەپ، ەسىك-تەرەزەمىزدى جابا باستايمىز. بۇعان تىرلىگىمىزدىڭ بارلىق سالاسىنان كوپتەگەن مىسال كەلتىرۋگە بولادى. سونىڭ ءبىرى – جۇماگەلدى ناجىمەدەنوۆتىڭ قوڭىر ءۇن، ساندىق جۇيە حاقىنداعى عىلىمي نەگىزدى قىزمەتىنە تەرىس كوزقاراستىڭ ۇستەم بولىپ تۇرعانى. بۇل جۇيە بويىنشا، بۇرىن دومبىرا ۇستاپ كورمەگەن قازاقتى ايتپاعاندا، دومبىرانىڭ سۋرەتىن كورگەنى دە ەكىتالاي اعىلشىننىڭ قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، دومبىرا تارتۋدى بىرەر ساعاتتا-اق ۇيرەنىپ العانىن بىلەمىن، كوردىم، ال ءبىزدىڭ قۇزىرلى باسشىلاردىڭ، مامانداردىڭ ول جاڭالىققا قۇلاق تۇرگەنىن بىلمەيمىن، كورگەن جوقپىن. وكىنىشتى مە؟ ارينە!
***
سوڭعى كەزدە ەلەكتر-دومبىرا بولۋى كەرەك دەگەن ءسوزدى دە ەستىپ ءجۇرمىن. ءبىر-ەكى كەشتە كوردىم دە. شاناعىنا سىم سۇعىپ قويعان. سۇمدىق-اي! ىشقىنا شىڭعىرعان شاقار داۋىس. جۇيكەڭدى سيپالامايدى، جۇيكەڭدى جۇلمالايدى. وسىنداي قيسىق-قىڭىر قۇبىلىسقا قارسى قادام جاساپ جۇرگەن دومبىراشى، كۇيشى، ديريجەر جۇماگەلدى ناجىمەدەنوۆتىڭ بايىرعى قازاق دومبىراسىنىڭ ءتىپتى رۋحاني ءمانى مەن ءسانى دەرلىك بايىرعى قوڭىر ءۇنىن ىزدەپ، جوقتاپ شارق ۇرىپ جۇرگەنىنە مەن بىلگەلى ون جىل بولدى. ەت كومبيناتتارىمىزدىڭ بىرىندە دومبىراعا ارناپ ىشەك وڭدەيتىن تسەح بولسا ەكەن دەپ قانشا جۇگىردى؟! تابيعي ىشەك پەن جاساندى ىشەكتى كومپيۋتەرلىك تاسىلمەن سالىستىرىپ، قوي ىشەگىنىڭ ارتىقشىلىعىن دالەلدەپ بەردى. اتتەڭ، قۇلاق قويار باسشى، باستى قازاق تابىلار ەمەس! باسقانى باسقا دەسەك، ەڭ الدىمەن، ەلەڭ ەتۋگە ءتيىس ۇلتتىق كونسەرۆاتوريامىزدىڭ تىزگىن-شىلبىرىن ۇستاپ وتىرعاندار بۇدان بۇرىن دا گازەت ارقىلى جولداعان سالەمىمە سەلت ەتپەدى.
قاپەرگە
«برەند» دەگەندى «نىشان» دەپ الساق، «دومبىرا – قازاقتىڭ ۇلتتىق نىشانى» دەسەك، ءجون بولماي ما؟ «نىشان» – تىلىمىزگە ءسىڭىپ كەتكەن اراب ءسوزى، «ىشكى قۇبىلىستاردىڭ سىرتقى بەلگىسى» دەيدى، ياعني قازاق جانىنىڭ بىردەن-ءبىر جارشىسى، اۋمالى-توكپەلى حال-احۋالىنىڭ حابارشىسى، رۋحاني بەلگىسى ءان مەن كۇي دەسەك، ول – دومبىرانىڭ شاناعىنان شىعىپ، پەرنەلەرىن بويلاپ كەتەتىن قوڭىر ءۇن – ىشەكتىڭ ءتىل-داۋىسى. قازاقتى سىرت جۇرتقا تانىتقان كونە ونەرىنىڭ كوشباسى – دومبىرا. ەندەشە دومبىرا – ۇلتتىق نىشانىمىز!

عابباس قابىشۇلى
«الاش ايناسى» گازەتى 27 مامىر 2009 جىل