Keshe, 15 shildede Últtyq bank dollar baghamynyng jogharghy dәlizin 10 tengege ósirdi. AQSh dollarynyng tengege shaqqandaghy baghamy 188-den 198 tengege biraq shyqty.  Dese de, bas bankir Qayrat Kelimbetov júrtty sabyrlyqqa shaqyryp otyr. Aytuynsha, qazirgi bagham biraz uaqyt saqtalyp, qarjy salasyndaghy ózgerister birtindep iske aspaq. Búghan deyin de bas bankirding múnday uәdesinen talay opyq  jegen júrt tengelerin  qazirden dollargha aiyrbastap әbigerlenude.

Kelimbetov búghan deyin qansha ret mәlimdeme jasasa da dollardyng týbi kóteriletinin, yaghny tengening qúnsyzdanatynyn júrt bilgen edi. Últtyq bank dollar baghamynyng shetki dәlizin taghy keneytip otyr. Sóitip, 188 tenge túratyn dollar aldaghy uaqytta 198 bolyp qúbyluy mýmkin. Bas bankir múnyng qarjy salasyndaghy qajettilikten tuyndaghanyn aitady. Yaghni, túraqtylyqty saqtau tikeley soghan baylanysty eken.

«Osy uaqytqa deyin biz dollar baghamynyng byltyrghy dәlizimen júmys istep keldik. Ol ózining shegine jetip otyr. Yaghny 188 tenge. Osy arqyly byltyr inflyasiyagha jol bergen joqpyz. Endi biyl dollardyng qúbylu dәlizin taghy 10 tengege kóbeytsek qarjy salasyndaghy qiyndyqtardan qútyla alamyz», - deydi Kelimbetov.

Ol sonday-aq, qaytalanyp jatqan devalivasiyalargha qaramastan qazaqstandyqtargha aqsha rezervin últtyq valuta tengemen saqtaudy taghy da nasihattady.

Siz ben bizdi jii әbigerge salyp qoyghan dollar turaly ne bilesiz? Nazarlarynyzgha tómendegi materialdy úsynamyz.

Amerikandyq dollardyng payda bolu tarihy jәne $ belgisi

"Dollar" sózi amerikan últynan búryn payda bolghan, búl valutanyng jasy 500-de eken. AQSh-ta dollary 207 jyl búryn payda bolghan, dollar búrynyraqta buhgalterlik kitaptarda kóp qoldanylyp kelgen. Dәl qazir biz osy valutanyng qaydan payda bolghanyn jәne attary qalay atalghanyn mysaly piastry, taler, dollar boldy ma soghan toqtala keteyik. Biraq biz aldymen "dollar" sózining qaydan payda bolghanyna nazar audaryp kórelik.

 XVI ghasyrlarda Bogemiyanyng soltýstik-batysyndaghy Qasiyetti Ioahimstali tauly alqabyndaghy shahtada kýmis óndiru qolgha alyna bastady. Osy shahta janynan Sankt-Ioahimstali nemis qalashyghy payda boldy.

1519 jyly Rim imperiyasyna arnalyp qasiyetti Ioahimning beynesi beynelengen bir unsiyaly monetalar soghyla bastady. Kele-kele onyng atauy taler dep atalyp ketti. Taler aqshasy Europada óte joghary súranysqa ie boldy. Al Shvesiyada "dalery" monetalaryn 1534 jyly sogha bastady, al Daniyada 1544 jyldary soghyldy. Búrynyraqta Angliyada búl valutany daller dep ataghan, qazir dollar dep atap ketken.

1611 jyly Shekspirding qoyylym premierasy bolyp ótti. Osy premierada "Dollar" turaly kóp aitylady. Sodan bastap Aghylshyn koloniyasyndaghy Soltýstik Amerikanyng barlyq jerlerinde sózge qosyp aitatyn boldy. Ispaniyanyng dәuirlep túrghan zamanynda әlem elderining qúrlyqtarynda jәne tenizderde eng túraqty ispan kýmis realy jәne altyn dublondary túraqty valuta retinde qoldanylyp keldi. Georg  aghylshyn korolining búiryghymen Aghylshyn bankterinde saqtalyp jatqan ispan realdary qaryz jabugha qolayly dep, ony aqsha retinde ainalymgha jiberdi. Sonymen qatar peso da soltýstik amerika koloniyalarynda basqa aqshalar siyaqty dollar dep atalyp ketti. Múndaghy S degen belgi( Spain- degen memleketting atymen bastalady.).

"Taler" sózi amerikan әdebiyetinde 1899 jyldan bastap kýndelikti ómirde qoldanysqa ie boldy. Amerikandyqtar tәuelsizdik alghanna keyin 1785 jyly 6 mausymda Qúrama Shtattar Kongresining sheshimimen jәne Tomas Djeffersonnyng úsynysymen memleketting aqsha atauy dollar bolyp atalsyn degen úigharymgha keldi. Osydan kelip, birinshi ret AQSh memleketinde "dollar" sózi últtyq valuta retinde resmy týrde qabyldandy. 1993 jyly Meksikada aqshasynyng denominasiyasy ótkizildi.

Jana pesonyng baghasynyng belgisi NP$ bolyp belgilendi. Ukrainder de resmy týrde últtyq valuta oilap tapty – ol grivna dep atalady. Búl dollardyng simvoly bolyp sanalady. 1991 jyly qazanda qazirgi zamangha say Sloveniyada últtyq valuta dollar bolyp sanalady. Álemde mynanday dollar týrleri bar olar: avstraliyalyq, singapurlyq, kanadalyq, gonkongtyq, jana zelandiyalyq, fidjiylik, zimbabviyalyq, kaymandyq jәne taghy basqalary.

1792 jyly Filadelifiyalyq moneta shygharu alany qúryldy, búl jerde amerikandyq dollarlar soghyla bastady. Eng birinshi bir dollarlyq banknot 1767 jyly aghylshyn koloniyasyna qaraytyn Soltýstik Amerikadaghy Meriylend qalasynda basylyp shyqty. Al 1875 jyly mausym aiynan bastap Kongresting sheshimimen qaghaz dollarlar basylyp shygha bastady. Dollar barlyq jerde bir belgimen jýrmeydi. Zertteushilerding esepteui boyynsha, búrynyraqta, ispandyqtar amerikan koloniyalarynan S belgisi soghylghan monetalar tauyp alghan. Eng birinshi dollar aqshasyn qoldanghan bay kópes ol 1773 jyly irlandyq-emigrant saudager jәne plantator Oliyver Pollok, birinshi Pensilivaniya qalasynda túryp, sodan keyin Niu-Orlean Luiziangha kóship keldi. Ol kezde ol jerdi amerikandyqtar 1803 jyly satyp alghan bolatyn. Búl saudager ispandyqtardan qaru-jaraq alyp, aghylshyndargha satqan bolatyn. Sonda ol P jәne S belgisi bar aqshalardy qoldanghan. 1797 jyldyng kókek aiynan bastap birinshi ret simvol retinde Ch.Liyding "Amerikanskiy buhgalter" kitabynda basyla bastady, sodan beri sol kýndi dollardyng tughan kýni dep esepteydi. Jalpy qabyldanghan zang boyynsha dollar belgisi sannyng aldynda túru shart.

Derek kózi: megarelax portaly. Avtory: Audarghan: Asqar Kókenayúly.

Abai.kz