Býgingi talqylanyp otyrghan zang jobasy elimizdegi derbes bilim beru úiymdary ýshin qúqyqtyq ortany qalyptastyruymen qatar, daryndy jastardyng bәsekege qabiletti jan-jaqty bilim aluyna tolyq jol ashady. Elbasynyng tikeley bastamasy men qoldauynyng arqasynda 2011 jyly arnayy zang qabyldanyp, onda Ziyatkerlik mektepterdi qúru arqyly bilim beru jýiesinde basqarudyng jana formalaryn engizu, akademiyalyq erkindik, oqytudyng innovasiyalyq baghdarlamalary men ghylymy jobalardy jýzege asyru mindeti túrdy. Búl joba qazir óz dәrejesinde jýzege asyrylyp keledi dep aitugha bolady. Sondyqtan da zang jobasyn tolyq qolday otyryp, bilim beru salasynda әli de bolsa sheshimin tappay kele jatqan mәselelerge ministrding nazaryn audarghym keledi.

         Ministr Aslan Bakenúly ózining bayandamasynda aitqanynday, qazir elimizde 19 «Nazarbaev ziyatkerlik mektepterinde 11714 daryndy oqushylar bilim alyp, oghan 2044 múghalim sabaq beredi, olardyng ortasha ailyghy 250-300 myng tenge, al shetelden shaqyrylghan 283 múghalimning jalaqylary 740-925 myng tenge shamasynda, sonymen qatar olardyng әrqaysysynyng pәter aqylaryna jylyna 2 mln tenge, al óz elderine jylyna eki ret baryp qaytuy ýshin 460 myng tenge kóleminde kómek beriledi. Yaghni, shetelden shaqyrylghan bir múghalimdi ústap túru ýshin jylyna 12 mln tenge kóleminde qarjy júmsalady eken».

         Búl óte qomaqty qarjy. Sondyqtan da kóp qarjyny qajet etetin shetelden mamandardy shaqyrtudy azaytudyng joly Elbasynyng tikeley qoldauymen әlemning ýzdik oqu oryndarynda «Bolashaq» baghdarlamasy arqyly oqyp kelgen bilikti mamandarymyzdy tartudy jedel qolgha alu kerek.

Qazir elimizde 7561 orta bilim beretin mektepterde 2,5 mln oqushy oqidy, olargha 300 myngha juyq múghalimder sabaq beredi. Olardyng ortasha jalaqysy 45-62 myng tenge shamasynda ghana. Múnyng ýstine osy mektepterdegi qaghazbastylyq mәselesi syn kótermeydi. Qazir múghalimderding pәndi tereng bilui, onyng izdenui men sabaqtyng mazmúnyn tereng týsindirip berui basty talapqa jatpaytyn boldy. Kerisinshe sabaq josparynyng jasaluy, bagha qong dәpteri, oqushylardyng sabaqqa keluin tekseru jurnaly, fakulitativ jurnaly, oqushynyng jeke is-paraghy, ÚBT-gha dayyndau basty kórsetkishke ainaldy. Sonymen birge mektepterde tausylmaytyn tekseris, qaptaghan komissiyalargha qarjy jinau orta bilim beru salasyn shyrmap alghan. Últymyzdyng bәsekege qabilettiligi – bilim beru sapasyna tikeley baylanysty. Biraq qaptaghan qaghaz, bitpeytin komissiya túrghanda bilim bәsekege qabiletti bola ala ma?

Bizge tausylmaytyn qaghaz toltyrudan góri, tereng bilimdi, sauatty úrpaq  dayyndau manyzdy bolsa kerek. Demek, orta mektepterge qaghazbastylyq pen tekserulerge shekteu qoyylu kerek.

Biylghy mektep bitirgen oqushylardyng 44-myny ÚBT-ge qatysqan joq, al ÚBT-ge qatysqan 81-myng oqushynyng 15-myny, yaghny әrbir besinshi talapker 50 balldan tómen ball aldy. Demek biylghy oqu jylynda elimizding orta mektepterin bitirgen 125-myng oqushynyng 60-myny, yaghny әrbir ekinshi oqushyny 9-shy synyptan keyin kәsiptik oqu ornyndaryna baghyttay alghanymyzda memleketting 25 mlrd. qarjysyn ýnemdep qalghan bolar edik.

Ministrlik orta bilim beru salasynda jan basyna qaray qarjylandyru jýiesine kóshudi kesheuildetip kele jatqany týsiniksiz nәrse, múny búdan әri soza beruge bolmaydy.

Osydan ýsh jyl búryn Bilim jәne ghylym ministrligi kәsiptik orta oqu oryndaryn bitirushilerdin  jogharghy oqu ornyna týsuleri ýshin olardyng orta mektep baghdarlamasy negizinde test tapsyru turaly asyghys sheshim qabyldady. Óitkeni orta mektepting tolyq baghdarlamasy boyynsha 10-11 synyptarda, yaghny eki oqu jylynda oqityn pәn sabaqtary 9-synyptan keyin  oqugha týsken kolledj oqushylary qysqartylghan týrde, 1 jyl kóleminde ghana oqydy. Mysaly, jogharghy oqu ornyna týsu ýshin keshendi testileu boyynsha mindetti týrde tapsyrugha tiyisti matematika pәni kolledjderde 66,7%(payyz), tarih pәni 38,2%  (payyz) kóleminde ghana oqytylady. Endi kelip kәsiptik orta oqu oryndarynda oqytylmaghan, ótilmegen, týsindirilmegen pәn taqyryptary boyynsha test súraqtaryna olar qalay jauap beredi?

Osyghan dәleldi mysal keltireyik. Elimizde jyl sayyn kәsiptik orta oqu oryndaryn 80-mynday oqushy bitiredi, olardyng basym bóligi jogharghy oqu ornyna keshendi test tapsyrady, songhy ýsh jyl boyy kәsiptik orta oqu oryndaryn bitirip, jogharghy oqu ornyna týskisi kelgenderding 70% (payyzy) keshendi testileuden óte almaghan. Búl óskeleng jas úrpaqqa tәjiriybe jasau siyaqty bolyp kórinedi. Sondyqtan kolledj týlekterin jogharghy oqu ornyna keshendi test tapsyru arqyly qabyldau jýiesin orta mektep baghdarlamasy negizinde emes, kәsiptik orta mektep oqu standarty negizinde engizu kerek edi, bir top deputattar búl mәseleni ýkimet basshysynyng nazaryna jetkizgen de bolatynbyz. Ókinishke oray qúrghaq uәde, syrghytpa jauaptardan ministrlik asa almay kele jatyr.

Jyl sayyn ÚBT-den 50 balldan tómen alghan myndaghan talapker jekemenshik jogharghy oqu ornynyng dizayn, deneshynyqtyru  jәne t.b. tvorchestvalyq mamandyqtaryna qabyldanyp, bir jyldan keyin ekonomika, yurisprudensiya siyaqty mamandyqtargha auysyp jatady. Bilim dengeyi tómen, talapkerler oqu aqysyn tóleydi de qalaghan mamandyqta oquyna jaghday jasalynyp qoyyldy. Múnday kelensizdikti toqtatugha ministrlikting qúzireti jetedi dep oilaymyn.

Qazirgi elimizdegi bakalavr dengeyindegi mamandyqtardyng 61% (payyzy) birin-biri qaytalaydy, yaghny olar ózderining ónirlerine qajetti mamandar dayarlaudy mýldem nazargha almaydy. Joghary bilim aludyng qol jetimdilik prinsipin saqtay otyryp, olargha qoyylatyn talaptardy barynsha kýsheytip jogharghy oqu oryndaryn tek ónirlerding qajettiligine qaray mamandar dayyndaudy ministrlik qolgha aluy tiyis.

 Qazir elimizdegi 127 jogharghy oqu oryndarynyng 82-si uniyversiytet statusyna ie eken. Onyng basym kópshiliginde 2-6 myng aralyghynda ghana studentter oqidy, GZIY-joq, materialdyq-tehnikalyq bazasy tómen,  klassikalyq formadaghy uniyversiytetke sәikes kelmeytin jogharghy oqu oryndarynyng uniyversiytet mәrtebesinen aiyryp, salalyq baghyttaghy institut, ne akademiya statusyn týsiru tetikterin jasau qajet dep esepteymiz.

Ministrding nazaryn alys jәne jaqyn shet elderdegi, sonyng ishinde Ózbekstan, Qytay, Mongholiya syndy memleketterdegi qazaq tilinde bilim berip jatqan mektepterge, atap aitqanda  shet eldegi qandastarymyzdyng balalary oqyp jatqan qazaq mektepterin oqulyqtarmen, әdistemelik qúraldarmen qamtamasyz etuge jәne olardyng materialdyq oqu bazasyn osy zamangha say boluy ýshin naqtyly qoldau men kómek kórsetip otyrugha da audarghym keledi. Búl bizding shet eldik bauyrlarymyzgha jasaghan ýlken bir qoldauymyz bolar edi.

Elbasynyng elimizdegi barlyq dengeydegi bilim beru salasyn bәsekege qabiletti boluy ýshin bergen tapsyrmalaryn Ýkimet, Parlament jәne qogham bolyp birlesip tolyqqandy jýzege asyrugha bolady dep esepteymin.

Rahmet!

02.VII.2015 j.

QR Parlamenti Senatynyng deputaty M.Baqtiyarúlynyn

Palatanyng otyrysynda sóilegen sózi

Abai.kz