بۇگىنگى تالقىلانىپ وتىرعان زاڭ جوباسى ەلىمىزدەگى دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى ءۇشىن قۇقىقتىق ورتانى قالىپتاستىرۋىمەن قاتار، دارىندى جاستاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى جان-جاقتى ءبىلىم الۋىنا تولىق جول اشادى. ەلباسىنىڭ تىكەلەي باستاماسى مەن قولداۋىنىڭ ارقاسىندا 2011 جىلى ارنايى زاڭ قابىلدانىپ، وندا زياتكەرلىك مەكتەپتەردى قۇرۋ ارقىلى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە باسقارۋدىڭ جاڭا فورمالارىن ەنگىزۋ، اكادەميالىق ەركىندىك، وقىتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق باعدارلامالارى مەن عىلىمي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ مىندەتى تۇردى. بۇل جوبا قازىر ءوز دارەجەسىندە جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى دەپ ايتۋعا بولادى. سوندىقتان دا زاڭ جوباسىن تولىق قولداي وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ءالى دە بولسا شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان ماسەلەلەرگە ءمينيستردىڭ نازارىن اۋدارعىم كەلەدى.

         مينيستر اسلان باكەنۇلى ءوزىنىڭ بايانداماسىندا ايتقانىنداي، قازىر ەلىمىزدە 19 «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە 11714 دارىندى وقۋشىلار ءبىلىم الىپ، وعان 2044 مۇعالىم ساباق بەرەدى، ولاردىڭ ورتاشا ايلىعى 250-300 مىڭ تەڭگە، ال شەتەلدەن شاقىرىلعان 283 مۇعالىمنىڭ جالاقىلارى 740-925 مىڭ تەڭگە شاماسىندا، سونىمەن قاتار ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ پاتەر اقىلارىنا جىلىنا 2 ملن تەڭگە، ال ءوز ەلدەرىنە جىلىنا ەكى رەت بارىپ قايتۋى ءۇشىن 460 مىڭ تەڭگە كولەمىندە كومەك بەرىلەدى. ياعني، شەتەلدەن شاقىرىلعان ءبىر مۇعالىمدى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن جىلىنا 12 ملن تەڭگە كولەمىندە قارجى جۇمسالادى ەكەن».

         بۇل وتە قوماقتى قارجى. سوندىقتان دا كوپ قارجىنى قاجەت ەتەتىن شەتەلدەن مامانداردى شاقىرتۋدى ازايتۋدىڭ جولى ەلباسىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن الەمنىڭ ۇزدىك وقۋ ورىندارىندا «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى وقىپ كەلگەن بىلىكتى ماماندارىمىزدى تارتۋدى جەدەل قولعا الۋ كەرەك.

قازىر ەلىمىزدە 7561 ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە 2,5 ملن وقۋشى وقيدى، ولارعا 300 مىڭعا جۋىق مۇعالىمدەر ساباق بەرەدى. ولاردىڭ ورتاشا جالاقىسى 45-62 مىڭ تەڭگە شاماسىندا عانا. مۇنىڭ ۇستىنە وسى مەكتەپتەردەگى قاعازباستىلىق ماسەلەسى سىن كوتەرمەيدى. قازىر مۇعالىمدەردىڭ ءپاندى تەرەڭ ءبىلۋى، ونىڭ ىزدەنۋى مەن ساباقتىڭ مازمۇنىن تەرەڭ ءتۇسىندىرىپ بەرۋى باستى تالاپقا جاتپايتىن بولدى. كەرىسىنشە ساباق جوسپارىنىڭ جاسالۋى، باعا قويۋ داپتەرى، وقۋشىلاردىڭ ساباققا كەلۋىن تەكسەرۋ جۋرنالى، فاكۋلتاتيۆ جۋرنالى، وقۋشىنىڭ جەكە ءىس-پاراعى، ۇبت-عا دايىنداۋ باستى كورسەتكىشكە اينالدى. سونىمەن بىرگە مەكتەپتەردە تاۋسىلمايتىن تەكسەرىس، قاپتاعان كوميسسيالارعا قارجى جيناۋ ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىن شىرماپ العان. ۇلتىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگى – ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنا تىكەلەي بايلانىستى. بىراق قاپتاعان قاعاز، بىتپەيتىن كوميسسيا تۇرعاندا ءبىلىم باسەكەگە قابىلەتتى بولا الا ما؟

بىزگە تاۋسىلمايتىن قاعاز تولتىرۋدان گورى، تەرەڭ ءبىلىمدى، ساۋاتتى ۇرپاق  دايىنداۋ ماڭىزدى بولسا كەرەك. دەمەك، ورتا مەكتەپتەرگە قاعازباستىلىق پەن تەكسەرۋلەرگە شەكتەۋ قويىلۋ كەرەك.

بيىلعى مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشىلاردىڭ 44-مىڭى ۇبت-گە قاتىسقان جوق، ال ۇبت-گە قاتىسقان 81-مىڭ وقۋشىنىڭ 15-مىڭى، ياعني ءاربىر بەسىنشى تالاپكەر 50 باللدان تومەن بالل الدى. دەمەك بيىلعى وقۋ جىلىندا ەلىمىزدىڭ ورتا مەكتەپتەرىن بىتىرگەن 125-مىڭ وقۋشىنىڭ 60-مىڭى، ياعني ءاربىر ەكىنشى وقۋشىنى 9-شى سىنىپتان كەيىن كاسىپتىك وقۋ ورنىندارىنا باعىتتاي العانىمىزدا مەملەكەتتىڭ 25 ملرد. قارجىسىن ۇنەمدەپ قالعان بولار ەدىك.

مينيسترلىك ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جان باسىنا قاراي قارجىلاندىرۋ جۇيەسىنە كوشۋدى كەشەۋىلدەتىپ كەلە جاتقانى تۇسىنىكسىز نارسە، مۇنى بۇدان ءارى سوزا بەرۋگە بولمايدى.

وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى كاسىپتىك ورتا وقۋ ورىندارىن بىتىرۋشىلەردىڭ  جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسۋلەرى ءۇشىن ولاردىڭ ورتا مەكتەپ باعدارلاماسى نەگىزىندە تەست تاپسىرۋ تۋرالى اسىعىس شەشىم قابىلدادى. ويتكەنى ورتا مەكتەپتىڭ تولىق باعدارلاماسى بويىنشا 10-11 سىنىپتاردا، ياعني ەكى وقۋ جىلىندا وقيتىن ءپان ساباقتارى 9-سىنىپتان كەيىن  وقۋعا تۇسكەن كوللەدج وقۋشىلارى قىسقارتىلعان تۇردە، 1 جىل كولەمىندە عانا وقىدى. مىسالى، جوعارعى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن كەشەندى تەستىلەۋ بويىنشا مىندەتتى تۇردە تاپسىرۋعا ءتيىستى ماتەماتيكا ءپانى كوللەدجدەردە 66,7%(پايىز), تاريح ءپانى 38,2%  (پايىز) كولەمىندە عانا وقىتىلادى. ەندى كەلىپ كاسىپتىك ورتا وقۋ ورىندارىندا وقىتىلماعان، وتىلمەگەن، تۇسىندىرىلمەگەن ءپان تاقىرىپتارى بويىنشا تەست سۇراقتارىنا ولار قالاي جاۋاپ بەرەدى؟

وسىعان دالەلدى مىسال كەلتىرەيىك. ەلىمىزدە جىل سايىن كاسىپتىك ورتا وقۋ ورىندارىن 80-مىڭداي وقۋشى بىتىرەدى، ولاردىڭ باسىم بولىگى جوعارعى وقۋ ورنىنا كەشەندى تەست تاپسىرادى، سوڭعى ءۇش جىل بويى كاسىپتىك ورتا وقۋ ورىندارىن ءبىتىرىپ، جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسكىسى كەلگەندەردىڭ 70% (پايىزى) كەشەندى تەستىلەۋدەن وتە الماعان. بۇل وسكەلەڭ جاس ۇرپاققا تاجىريبە جاساۋ سياقتى بولىپ كورىنەدى. سوندىقتان كوللەدج تۇلەكتەرىن جوعارعى وقۋ ورنىنا كەشەندى تەست تاپسىرۋ ارقىلى قابىلداۋ جۇيەسىن ورتا مەكتەپ باعدارلاماسى نەگىزىندە ەمەس، كاسىپتىك ورتا مەكتەپ وقۋ ستاندارتى نەگىزىندە ەنگىزۋ كەرەك ەدى، ءبىر توپ دەپۋتاتتار بۇل ماسەلەنى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ نازارىنا جەتكىزگەن دە بولاتىنبىز. وكىنىشكە وراي قۇرعاق ۋادە، سىرعىتپا جاۋاپتاردان مينيسترلىك اسا الماي كەلە جاتىر.

جىل سايىن ۇبت-دەن 50 باللدان تومەن العان مىڭداعان تالاپكەر جەكەمەنشىك جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ ديزاين، دەنەشىنىقتىرۋ  جانە ت.ب. تۆورچەستۆالىق ماماندىقتارىنا قابىلدانىپ، ءبىر جىلدان كەيىن ەكونوميكا، يۋريسپرۋدەنتسيا سياقتى ماماندىقتارعا اۋىسىپ جاتادى. ءبىلىم دەڭگەيى تومەن، تالاپكەرلەر وقۋ اقىسىن تولەيدى دە قالاعان ماماندىقتا وقۋىنا جاعداي جاسالىنىپ قويىلدى. مۇنداي كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋعا مينيسترلىكتىڭ قۇزىرەتى جەتەدى دەپ ويلايمىن.

قازىرگى ەلىمىزدەگى باكالاۆر دەڭگەيىندەگى ماماندىقتاردىڭ 61% (پايىزى) ءبىرىن-ءبىرى قايتالايدى، ياعني ولار وزدەرىنىڭ وڭىرلەرىنە قاجەتتى ماماندار دايارلاۋدى مۇلدەم نازارعا المايدى. جوعارى ءبىلىم الۋدىڭ قول جەتىمدىلىك ءپرينتسىپىن ساقتاي وتىرىپ، ولارعا قويىلاتىن تالاپتاردى بارىنشا كۇشەيتىپ جوعارعى وقۋ ورىندارىن تەك وڭىرلەردىڭ قاجەتتىلىگىنە قاراي ماماندار دايىنداۋدى مينيسترلىك قولعا الۋى ءتيىس.

 قازىر ەلىمىزدەگى 127 جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ 82-ءسى ۋنيۆەرسيتەت ستاتۋسىنا يە ەكەن. ونىڭ باسىم كوپشىلىگىندە 2-6 مىڭ ارالىعىندا عانا ستۋدەنتتەر وقيدى، گزي-جوق، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى تومەن،  كلاسسيكالىق فورماداعى ۋنيۆەرسيتەتكە سايكەس كەلمەيتىن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ۋنيۆەرسيتەت مارتەبەسىنەن ايىرىپ، سالالىق باعىتتاعى ينستيتۋت، نە اكادەميا ستاتۋسىن ءتۇسىرۋ تەتىكتەرىن جاساۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز.

ءمينيستردىڭ نازارىن الىس جانە جاقىن شەت ەلدەردەگى، سونىڭ ىشىندە وزبەكستان، قىتاي، مونعوليا سىندى مەملەكەتتەردەگى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرىپ جاتقان مەكتەپتەرگە، اتاپ ايتقاندا  شەت ەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ بالالارى وقىپ جاتقان قازاق مەكتەپتەرىن وقۋلىقتارمەن، ادىستەمەلىك قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتۋگە جانە ولاردىڭ ماتەريالدىق وقۋ بازاسىن وسى زامانعا ساي بولۋى ءۇشىن ناقتىلى قولداۋ مەن كومەك كورسەتىپ وتىرۋعا دا اۋدارعىم كەلەدى. بۇل ءبىزدىڭ شەت ەلدىك باۋىرلارىمىزعا جاساعان ۇلكەن ءبىر قولداۋىمىز بولار ەدى.

ەلباسىنىڭ ەلىمىزدەگى بارلىق دەڭگەيدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى ءۇشىن بەرگەن تاپسىرمالارىن ۇكىمەت، پارلامەنت جانە قوعام بولىپ بىرلەسىپ تولىققاندى جۇزەگە اسىرۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.

راحمەت!

02.VII.2015 ج.

قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى م.باقتيارۇلىنىڭ

پالاتانىڭ وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى

Abai.kz