Men bir jyrdy jyrlayyn,
Jyrlasam neni jyrlayyn?
Ertede ótken Abylay,
Hanymdy jyrlayyn!
Onymenen qoymayyn,
Onyng atysqan jauyn jyrlayyn.
Qosqan malyn jyrlayyn.
Mingende aty ker edi,
Esenqúl men Ersadyr
Qyrghyzda danqy birge shyqqan er edi.
Anau bir Sәdir attandy,
Attandy da baptandy.
Qazaq bir oigha týskende
Tynysh úiyqtap jatpady.
Aqsu menen Kóksuda
Attana kele sartty aldy.
Qarada Quys Shynghyrdan
Semiz nayman shabyldy,
Sonyng ishinde,
Qonyratym jaman jabyldy.
Sayqal terek týbinde,
Múzdy balaq basynda,
Su qaqqan qozy men laq tabyldy.
On bes jasar jas bala
Jaughash bir sonda jylaydy:
«Sen Sәdirge qylmasam,
K... -nen sýrgi salmasam,
Arqadaghy Abylay hanyma barmasam,
Sóitip bir kegim almasam!»
Taghy bir mezgil bolghanda,
Jaughash bir atqa mingen kýn,
Beline sadaq salghan kýn,
Qaraghanda el qolyna
Orta ala qonghan kýn.
Inirde qozyny alghanda,
Týs úiqygha barghanda
Sheshinip jatyp qalghanda,
Tiyip bir jylqy alghan kýn.
Tórt kisini basshy alyp,
Bes kisini qosshy alyp,
Arqadaghy Abylay hangha kelgen kýn.
«Aldiyar» dep bas úrghan kýn.
Han Abylay súraghan kýn:
– Jolyng bolsyn, Jaughash jan!
– Han Abylay, taqsyr han!
Tәniri berse, mol bolsyn.
Qarada Quys Shynghyrdan

Men bir jyrdy jyrlayyn,
Jyrlasam neni jyrlayyn?
Ertede ótken Abylay,
Hanymdy jyrlayyn!
Onymenen qoymayyn,
Onyng atysqan jauyn jyrlayyn.
Qosqan malyn jyrlayyn.
Mingende aty ker edi,
Esenqúl men Ersadyr
Qyrghyzda danqy birge shyqqan er edi.
Anau bir Sәdir attandy,
Attandy da baptandy.
Qazaq bir oigha týskende
Tynysh úiyqtap jatpady.
Aqsu menen Kóksuda
Attana kele sartty aldy.
Qarada Quys Shynghyrdan
Semiz nayman shabyldy,
Sonyng ishinde,
Qonyratym jaman jabyldy.
Sayqal terek týbinde,
Múzdy balaq basynda,
Su qaqqan qozy men laq tabyldy.
On bes jasar jas bala
Jaughash bir sonda jylaydy:
«Sen Sәdirge qylmasam,
K... -nen sýrgi salmasam,
Arqadaghy Abylay hanyma barmasam,
Sóitip bir kegim almasam!»
Taghy bir mezgil bolghanda,
Jaughash bir atqa mingen kýn,
Beline sadaq salghan kýn,
Qaraghanda el qolyna
Orta ala qonghan kýn.
Inirde qozyny alghanda,
Týs úiqygha barghanda
Sheshinip jatyp qalghanda,
Tiyip bir jylqy alghan kýn.
Tórt kisini basshy alyp,
Bes kisini qosshy alyp,
Arqadaghy Abylay hangha kelgen kýn.
«Aldiyar» dep bas úrghan kýn.
Han Abylay súraghan kýn:
– Jolyng bolsyn, Jaughash jan!
– Han Abylay, taqsyr han!
Tәniri berse, mol bolsyn.
Qarada Quys Shynghyrdan
Semiz nayman shabyldy,
Sonyng ishinde menin
Qonyratym jaman shabyldy.
Aqsu menen Kóksuda
Sayqal terek týbinde,
Múzdy balaq basynda
Su qaqqan qozy men laq tabyldy.
Oynap bir jýrgen qúrbysyn,
Jaughashyn jaman saghyndy.
– Áy, Jaughashym, Jaughashym!
Sen bara túr, bara túr.
Sýmbile tusyn jyltiyp,
At semirsin qúntiyp,
Men Sәdirge qylayyn,
Bayaghyday bolayyn,
Pana bergey qúdayym!

* * * *
Taghy bir mezgil bolghanda,
Sýmbile tusyn jyltiyp,
At semirsin qúntiyp.
Jýz qoygha alghan Qúlasha at,
Jylanday bolyp jarady.
Han Abylay, taqsyr han!
Úly bir jýzden qol jidy,
Kishi bir jýzden qol jidy.
Ásirese sonyng ishinde,
Uaq penen Kereyden
Rabaysyz mol jidy.
Kók bóridey jeldi han,
IYtelgidey ildi han,
Qarshyghaday qaqty han,
Túrymtayday qondy han,
Toqal terek týbinde
Aynalyp kenes qúrdy han.
Bәsentiyin úly Barlybay,
Omyraulap sóiledi,
Kisi yrqyna kónbedi:
– Sen kók bóridey jeldin, han,
Toqal terek týbinde
Attanyp kenes qúrdyn, han,
Imandy qolgha túsymyz
Kel qaytalyq, – dedi, han.
Sonda Abylay jylaydy,
Abylay ne dep jylaydy?
– Kerey menen uaqtyng
Nayza ústaghan batyrdyn
Birde-biri joq boldy.
Men nelikten boq boldym.
Jәne tosyp shoq boldym.
Sonda kedeyshilik múndaryn
Sol mezgilde bar eken.
Kereyding úly Túrsynbay:
– Kón sadaqty demesen,
Kópke tiyer sózim bar,
Kók sholaq atty demesen,
Oljada alar jayym bar.
Iman qylyp alamyz,
Kel qaytalyq, – deydi, han.

* * * *
Abylay hanym, jýrushi en,
Qazday bolyp qarqyldap,
Buradayyn búrqyldap,
Say suynday sarqyrap,
Jay tasynday jarqyldap.
Qolgha da toldy solqyldap.
Shabyndynyng ishinde
Qos aidarly úl ketti,
Qos túlymdy qyz ketti.
Sonyng jaman aiy ótti,
Iman qylyp alamyz,
Kel shabalyq, – deydi, han.
Sýieginde bar Abylay
Qart buraday shabyndy.
Jýz qoygha alghan Qúlasha at,
Tórt ayaghyn qaghyndy,
Jau atynday sabyldy.
Sabylghanyn bilgen son,
Abylayday taqsyr han,
Ayyl-túrman taghyndy.
Arghymaghyn ozdyrdy.
Bayau jatqan qyrghyzdy
Sarybelde tozdyrdy,
Qyrghyzdyng belin syndyrdy,
Shapty da qayta Abylay!
Abylay shauyp qaytqan son,
Sәdir bala keledi.
Say suynday sarqyrap,
Jay tasynday jarqyrap,
Abylay hannyng qoryqqany,
Qoryqqany emey nemene?
Tóre bir qaldy titirep,
– Áy, Jaughashym, Jaughashym!
Ong qolymda lashyn,
Sol qolymda Jaughashym,
Izdesem de tabylmas,
Jaughashjan, sendey qúbasha úl.
Mingende aty ker edi,
Esenqúl men er Sәdir,
Qyrghyzda danqy bir shyqqan er edi.
Bar, Sәdirge bara gór,
Elde deyin Sәdirmen,
Talastyng boyy tar jaylau,
Talasa baryp jaylayyq.
Kenesting boyy keng jaylau,
Kenese baryp jaylayyq.
Qazy menen qartany
Qiya kesip shaynayyq.
– Sәdir batyr, túra túr.
Arqadaghy Abylay
Hanym mening jiberdi.
Bar, Sәdirge bara kór,
Mingende aty ker edi.
Esenqúl men er Sәdir
Talastyng boyy tar jaylau,
Talasa baryp jaylayyq.
Kenesting boyy keng jaylau,
Kenese baryp jaylayyq.
Qazy menen qartany
Qiya kesip shaynayyq.

* * * *

– Qoqi, eldespeymin onymen,
Jaulasamyn ol qúlmen.
Talastyng boyy tar jaylau,
Talasa baryp jaylaman.
Kenesting boyy keng jaylau,
Kenese baryp jaylaman.
Qazy menen qartany
Qiya kesip shaynaman, Qoqiy!
Abylay degen kәri qúl,
Ýsh shapty mening ýiimdi,
Onymemen túrmady,
Abylay degen kәri qúl,
Araghyn iship esirdi.
Tastap ketsin jesirimdi,
Bir qylmady, myng qyldy, qoqiy.
Jabaghymdy jýn qyldy,
Bozbalamdy qúl qyldy.
Aq otauym kýng qyldy.
Onymemen tynbady, qoqiy,
Abylay degen kәri qúl,
Endi maghan da qarap qylghandy, qoqiy.
Qan qylmay sheshsin kiyimdi,
Bólek-bólek etermin,
Bózdey jyrtyp ótermin.
Dulyghasyn kiyermin,
Ensesine minermin,
Keudesine siyermin.
Elimdi shapqan sol qúldyng
Sýiegining ýstine
Múnara qylyp ýiermin.

* * * *

Mingende aty ker edi,
Esenqúl men er Sadyr
Qyrghyzda danqy shyqqan er edi.
Elshige barghan, Jaughashjan,
Sadyr batyr ne deydi?
Oy, Abylay degen taqsyr han,
Anau bir túrghan Sadyrdyn
Ýlkensigen sózi bar.
Qúdaydyng bizge berer ebi bar.
Sen kelgensin, kelgensin.
Kelip qyrghyz shapqansyn.
Tegin de olja tapqansyn.
Qoqi, eldespeymin sol qúlmen,
Endi maghan qarap qalghanda.
Sonda Abylay:
Jalanash hajym sen bolsan,
Anau túrghan Sadyrdy túryp atsana,
Qarq oljagha batsana.
Ol Sadyrdy atpasan,
Sadyr seni alady,
At k... - ine salady.
Janghan otqa ózindi
Shyrqyratyp basady.
Alladan ókim kelgen son,
Bir shybynday, kókejan,
Jan qay jaqqa qashady.
Qonyrattyng kóp mergen,
Kýiinde bolghan sol bayghús
Orama qara myltyqty,
Tizege ala otyrdy.
Auzyn bir oqqa toltyrdy.
Attan bir qorghan soghysta,
Oqshantayyn qaghysty!
«Allalap» Abylay shanyshqan kýn,
«Qoqilap» qyrghyz qashqan kýn.
Qazaqty dәulet basqan kýn,
Qyrghyzdan aruaq qashqan kýn.
(«Attym» dep Áteke uys topyraq tastady)
Arghymaghyn ozdyrdy,
Bayau jatqan qyrghyzdy,
Sarybelde tozdyrdy.
Shapty da qayta Abylay.

* * * *

(Sol jyly Áteke jyryqty óltirgen,
sonyng qyzynyng joqtauy).
Mergenning basy million,
Dariyanyng joly seruen.
Myna bir qazaq keluin,
Átekemning óluin,
Sadyr kirdi qamysqa
Átekemning nayzasy
Qyzyl shekpen býrkenip,
Qyzdarmenen búl Sadyr,
Qara shekpen býrkenip,
Qatynmenen bú Sadyr,
Abylay hannyng nayzasy
Qola bir bolyp qayysty,
Átekemning nayzasy
Qaraghay bolyp mayysty.
Qúrym toqym Abylay
Qúrdasyng ba edi, Átekem,
Teri toqym Abylay
Tendesing be edi Áteke-au.
Basyndy qoydy әlekke,
Qanyndy aldy shelekke.
Otynyndy aldy kerekke,
Iship qangha toymady.
Abylay degen has aighyr
Ejelgi әdetin qoymady.

Shoqan Uәlihanov. Kóp tomdyq shygharmalar jinaghy. 1-tom. 224-2231 better