Esterinizge sala ketsek, songhy ailarda Túrghyn ýy qúrylys jinaq banki deputat Túrsynbek Ómirzaqov tarapynan «syn tezine»jii salyndy. Parlament minberinen: «QTQJB-nyng kredit beru talaptarynyng basqa ekinshi dengeyli banktermen salystyrghandaghy aiyrmashylyghy shamaly ghana», — dep mәlimdedi. Deputat ózining esep-qisabyn júrtqa jariyalap, dabyra kóterdi. Oghan sýiensek, memlekettik bankten alynghan ipotekanyng artyq tólemi kommersiyalyq bankpen salystyrghanda bolmashy ghana eken. Mysal retinde «halyq qalaulysy» «Bastau» baghdarlamasy boyynsha «Jenil» aralyq zaemynyng talaptaryn alypty.
Ótken aptada dóngelek ýstel basynda mәselening mәn-jayy anyqtalyp, kýdik-kýmәn birjolata seyildi. «Qazaqstannyng túrghyn ýy qúrylys jinaq banki» AQ (QTQJB) basqarma tóraghasynyng orynbasary Erbol Qarashýkeev sóz alyp, deputattyng qateleskenin, onyng esep-qisaby shyndyqqa janaspaytynyn naqty dәleldermen týsindirip berdi. Keltirgen dәiekteri de túshymdy.
— Siz bizding eng qymbat ónimimizdi alyp qarastyryp otyrsyz, — dedi Qarashýkeev. – tipti, bizding aralyq kreditterimizding ózi kommersiyalyq bankterdegi ipotekadan kem degende 2 ese arzan. Halyq múny jaqsy biledi. Songhy 8 aidyng nәtiyjesi boyynsha elimizde berilgen ipotekalyq kreditterding 70%-y QTQJB enshisine tiyip otyr.
Búl sózderdi mynaday qarapayym mysalmen negizdey keteyik. Aytalyq, satyp alynatyn jyljymaytyn mýlik 18 600 myng tenge túrady dep alayyq. Al satyp alushynyng qolyndaghy qarajat osy túrghyn ýiding qúnynyng 50%-yna teng bolsyn. Sonda, jana qonys iyesi Túrghyn ýy qúrylys jinaq bankine kelip, jinaq shotyna 9 300 myng tenge salyp, 10 jylgha jyldyq 8,5%-ben 18 600 myng tenge alady. Al EDB-ning kómegine jýginse, ol jyljymaytyn mýlikti satushygha bastapqy jarna (50%)tólep, jyldyq 13-15%-ben 9 300 myng tenge kóleminde ipotekalyq zaem rәsimdeydi. 3 jyl ótkennen son, QTQJB-da salymshy túrghyn ýy zaemyna ótedi. Jinaqtau shotyndaghy qarajat zaemdy óteuge audarylady. Al syiaqy mólsherlemesi jyldyq 4,5%-gha deyin azayady. Múny az deseniz, ay sayynghy tólem 2 esege deyin tómendeydi. Nәtiyjesinde, kredit beruding barlyq kezeninde, yaghny 13 jylda EDB-de tólengen syiaqy kólemi 10 mln tengeden asyp jyghylady. Al QTQJB-da 6,8 mln. tenge bolady.
Túrghyn ýy qúrylys jinaq bankinde tabysy ortasha adamnyng da baspanagha qol jetkizuge mýmkindigi bar. Erbol Qarashýkeevting mәlimeti boyynsha, býginde memlekettik bankting jarty millionnan asa kliyentterining tek 20%-y ghana ipoteka alghan, al salymshylardyng 70%-ynan astamy klassikalyq ipoteka alugha qaltasy kótermeytinderge arnalghan túrghyn ýy baghdarlamalaryna qatysqan. Eger jyljymaytyn mýlik naryghyna obektivti týrde qaraytyn bolsaq, QTQJB – býginde orta túrmysty qazaqstandyqtardyng baspanaly boluyna birden-bir mýmkindik. Kommersiyalyq bankter bolsa, múnday kliyentterdi qúshaq jayyp qarsy ala bermeydi.
Beynelep aitqanda, QTQJB – ózara kómek kassasy. Kenestik kezende zauyttarda jәne mekemelerde júmys isteytin adamdardyng ay sayyn jalaqysynyng bir bóligin ortaq jinaq sandyqshasyna salyp, ishikke, tonazytqyshqa, teledidargha aqsha jinaytyny esterinizde bolar. Memlekettik bankte de 12 jyldan beri újymdyq qarajat jinaudyng jәne aqshany bóluding osy taqilettes ynghayly jýiesi júmys istep keledi.
«Túrghyn ýy qúrylys jinaqtary turaly» Zang boyynsha jalaqysy 100 myng tengeden az bolsa da, bizding kez kelgen azamatymyz payshylardyng qataryna qosyla alady. Ol túrghyn ýy baghdarlamasyna qatysyp, bankte shot ashyp, basqa qatysushylardan góri úzaghyraq aqsha jinaytyn bolady. 3 jyldyng nemese 15 jyldyng ishinde túrghyn ýy qúnynyng 50%-yn jinaqtap, QTQJB-dan jenildigi bar payyzben kredit alady. Halyqqa kredit berumen ainalysatyn basqa birde-bir qarjy instituty tabysy az azamattargha qonys toyyn toylaugha múnday mýmkindik bermeydi. Elimizdegi 500 myng adamnyng osy bank arqyly ýili boluy –búghan naqty mysal. Eger QTQJB-nyng әr salymshysynyng artynda ýsh adamnyn, yaghny otbasy mýshelerining túrghanyn eskersek, búl sandar edәuir semiz shyqpaq.
Shyntuaytynda, QTQJB-nyng barlyq salymshygha qoyar bir talaby bar. Kliyentterding bәri shotynda kem degende ýsh jyl qarajat jinaqtauy tiyis. Búl osy jýiening qarjy piramidasyna ainalyp ketpesi jәne túraqtylyghyn saqtauy ýshin qajet. Óitkeni, ózderinizge mәlim, Túrghyn ýy qúrylys jinaq bankinde bolashaq qonys toy iyeleri ózine de jinaq qarajattan kredit alady, ózge kliyentterge sodan kredit beredi. Dóngelek ýstelden keyin Erbol Qarashýkeev aitqanday, QTQJB óz qyzmeti barysynda salymshylargha 400 mlrd.-tan asa nesie bergen. Sonyng 100 mlrd.-tan sәl asatyn tengesi – memleket bólgen qarajat. Al qalghany – «halyqtyq investorlardyn» jinaghy. Júmyla qarajat jinap, bir-birine qarajat beruge múghalimder, dәrigerler, JOO ústazdary, satushylar, salyq inspeksiyasynyng qyzmetkerleri, jas otbasylar jәne taghysyn taghylar bir jennen qol, bir jaghadan bas shygharyp otyr.
– Kliyentterimizding negizgi bóligi jyldar boyy qarajat jinaqtaydy.Ay sayyn 20-40 myng tengeden shotyna salym salady. Sonynda, pәter qúnynyng 50 payyzyn jinaqtap, jyldyq 3-5%-ben kredit rәsimdeydi, – dep týsindirdi top-menedjer. – Bireuler aqsha jinap jatqanda, ekinshileri qarjygha qol jetkizedi. Osylaysha, jýie tengermeli bolady.
Qazir túrghyn ýy qúrylys jinaq ýlgisi týrli formatta Europa elderining basym bóliginde, Qytayda jaqsy júmys istep túr. Postkenestik kenistikte tek Túrghyn ýy qúrylys jinaq banki ghana ayaghynan tik túrghyzdy.
Dóngelek ýstelding qorytyndysyna oralsaq, jyljymaytyn mýlik salasynyng sarapshylary bir auyzdan «býginde QTQJB-ning kómegimen qonys toyyn toylau qazaqstandyqtargha arzangha týsedi» dep baylam jasady. Túrghyn ýy qúrylys jinaq jýiesi –bólip tóleu arqyly pәter satyp aludyng eng qoljetimdi tәsili. Deputat Túrsynbek Ómirzaqov ta QTQJB-ning tiyimdi júmys istep jatqanyn moyyndady. Onyng sózine qaraghanda, memlekettik bankten kredit alugha 1 mln.-gha juyq adam kezekte túr. «Búl Túrghyn ýy qúrylys jinaq bankining tabysty ekenin kórsetedi», – dep oy týidi ol. Osydan keyin ózge halyqtyq kommunister de rayynan qayta bastady.
Tanymal jurnalist әri QTQJB janyndaghy Qoghamdyq kenesting mýshesi Sergey Ponomarevting sózi nanymdy shyqty.
— Bizding kenesimiz eki jyldan beri júmys istep keledi. Osy uaqyt ishinde kóp qalalardy aralyp shyqtyq. QTQJB jelisimen Almaty, Astana, Kókshetau jәne Pavlodar qalalarynda salynyp jatqan nysandardy kózimizben kórdik. Memlekettik bankting túrghyn ýy baghdarlamalaryna qatysushylarmen әngimelestim. Olar – dәrigerler, medbiykeler, múghalimder, jýkshiler. Eng qarapayym adamdar. Olardyng arasynda «QTQJB-ning mólsherlemesi joghary» dep shaghymdanghan birde-bir adam kezdesken emes. Qymbatty deputat-kommunister, túrghyn ýy qúrylys jinaq jýiesin sayasy oiyn alanyna ainaldyrudyng qajeti joq. Salymshylar baspanagha qol jetkizemin dep Túrghyn ýy qúrylys jinaq bankine ýmit artyp otyr. Sizderding joghary minberden jasaghan mәlimdemeleriniz jyldar boyy qarajat jinap jatqan, osy jýiege senetin adamdardy adastyruy mýmkin. Arzan úpay jinaytyn jer búl emes, — dep eskertti Sergey Ponomarev.
Abai.kz
