ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، سوڭعى ايلاردا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى دەپۋتات تۇرسىنبەك ومىرزاقوۆ تاراپىنان «سىن تەزىنە»جيى سالىندى. پارلامەنت مىنبەرىنەن: «قتقجب-نىڭ كرەديت بەرۋ تالاپتارىنىڭ باسقا ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرمەن سالىستىرعانداعى ايىرماشىلىعى شامالى عانا»، — دەپ مالىمدەدى. دەپۋتات ءوزىنىڭ ەسەپ-قيسابىن جۇرتقا جاريالاپ، دابىرا كوتەردى. وعان سۇيەنسەك، مەملەكەتتىك بانكتەن الىنعان يپوتەكانىڭ ارتىق تولەمى كوممەرتسيالىق بانكپەن سالىستىرعاندا بولماشى عانا ەكەن. مىسال رەتىندە «حالىق قالاۋلىسى» «باستاۋ» باعدارلاماسى بويىنشا «جەڭىل» ارالىق زاەمىنىڭ تالاپتارىن الىپتى.
وتكەن اپتادا دوڭگەلەك ۇستەل باسىندا ماسەلەنىڭ ءمان-جايى انىقتالىپ، كۇدىك-كۇمان ءبىرجولاتا سەيىلدى. «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق (قتقجب) باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ەربول قاراشۇكەەۆ ءسوز الىپ، دەپۋتاتتىڭ قاتەلەسكەنىن، ونىڭ ەسەپ-قيسابى شىندىققا جاناسپايتىنىن ناقتى دالەلدەرمەن ءتۇسىندىرىپ بەردى. كەلتىرگەن دايەكتەرى دە تۇششىمدى.
— ءسىز ءبىزدىڭ ەڭ قىمبات ءونىمىمىزدى الىپ قاراستىرىپ وتىرسىز، — دەدى قاراشۇكەەۆ. – ءتىپتى، ءبىزدىڭ ارالىق كرەديتتەرىمىزدىڭ ءوزى كوممەرتسيالىق بانكتەردەگى يپوتەكادان كەم دەگەندە 2 ەسە ارزان. حالىق مۇنى جاقسى بىلەدى. سوڭعى 8 ايدىڭ ناتيجەسى بويىنشا ەلىمىزدە بەرىلگەن يپوتەكالىق كرەديتتەردىڭ 70%-ى قتقجب ەنشىسىنە ءتيىپ وتىر.
بۇل سوزدەردى مىناداي قاراپايىم مىسالمەن نەگىزدەي كەتەيىك. ايتالىق، ساتىپ الىناتىن جىلجىمايتىن مۇلىك 18 600 مىڭ تەڭگە تۇرادى دەپ الايىق. ال ساتىپ الۋشىنىڭ قولىنداعى قاراجات وسى تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇنىنىڭ 50%-ىنا تەڭ بولسىن. سوندا، جاڭا قونىس يەسى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە كەلىپ، جيناق شوتىنا 9 300 مىڭ تەڭگە سالىپ، 10 جىلعا جىلدىق 8,5%-بەن 18 600 مىڭ تەڭگە الادى. ال ەدب-ءنىڭ كومەگىنە جۇگىنسە، ول جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتۋشىعا باستاپقى جارنا (50%)تولەپ، جىلدىق 13-15%-بەن 9 300 مىڭ تەڭگە كولەمىندە يپوتەكالىق زاەم راسىمدەيدى. 3 جىل وتكەننەن سوڭ، قتقجب-دا سالىمشى تۇرعىن ءۇي زاەمىنا وتەدى. جيناقتاۋ شوتىنداعى قاراجات زاەمدى وتەۋگە اۋدارىلادى. ال سىياقى مولشەرلەمەسى جىلدىق 4,5%-عا دەيىن ازايادى. مۇنى از دەسەڭىز، اي سايىنعى تولەم 2 ەسەگە دەيىن تومەندەيدى. ناتيجەسىندە، كرەديت بەرۋدىڭ بارلىق كەزەڭىندە، ياعني 13 جىلدا ەدب-دە تولەنگەن سىياقى كولەمى 10 ملن تەڭگەدەن اسىپ جىعىلادى. ال قتقجب-دا 6,8 ملن. تەڭگە بولادى.
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىندە تابىسى ورتاشا ادامنىڭ دا باسپاناعا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىگى بار. ەربول قاراشۇكەەۆتىڭ مالىمەتى بويىنشا، بۇگىندە مەملەكەتتىك بانكتىڭ جارتى ميلليوننان اسا كليەنتتەرىنىڭ تەك 20%-ى عانا يپوتەكا العان، ال سالىمشىلاردىڭ 70%-ىنان استامى كلاسسيكالىق يپوتەكا الۋعا قالتاسى كوتەرمەيتىندەرگە ارنالعان تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنا قاتىسقان. ەگەر جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنا وبەكتيۆتى تۇردە قارايتىن بولساق، قتقجب – بۇگىندە ورتا تۇرمىستى قازاقستاندىقتاردىڭ باسپانالى بولۋىنا بىردەن-ءبىر مۇمكىندىك. كوممەرتسيالىق بانكتەر بولسا، مۇنداي كليەنتتەردى قۇشاق جايىپ قارسى الا بەرمەيدى.
بەينەلەپ ايتقاندا، قتقجب – ءوزارا كومەك كاسساسى. كەڭەستىك كەزەڭدە زاۋىتتاردا جانە مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەيتىن ادامداردىڭ اي سايىن جالاقىسىنىڭ ءبىر بولىگىن ورتاق جيناق ساندىقشاسىنا سالىپ، ىشىككە، توڭازىتقىشقا، تەلەديدارعا اقشا جينايتىنى ەستەرىڭىزدە بولار. مەملەكەتتىك بانكتە دە 12 جىلدان بەرى ۇجىمدىق قاراجات جيناۋدىڭ جانە اقشانى ءبولۋدىڭ وسى تاقىلەتتەس ىڭعايلى جۇيەسى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.
«تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناقتارى تۋرالى» زاڭ بويىنشا جالاقىسى 100 مىڭ تەڭگەدەن از بولسا دا، ءبىزدىڭ كەز كەلگەن ازاماتىمىز پايشىلاردىڭ قاتارىنا قوسىلا الادى. ول تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنا قاتىسىپ، بانكتە شوت اشىپ، باسقا قاتىسۋشىلاردان گورى ۇزاعىراق اقشا جينايتىن بولادى. 3 جىلدىڭ نەمەسە 15 جىلدىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ 50%-ىن جيناقتاپ، قتقجب-دان جەڭىلدىگى بار پايىزبەن كرەديت الادى. حالىققا كرەديت بەرۋمەن اينالىساتىن باسقا بىردە-ءبىر قارجى ينستيتۋتى تابىسى از ازاماتتارعا قونىس تويىن تويلاۋعا مۇنداي مۇمكىندىك بەرمەيدى. ەلىمىزدەگى 500 مىڭ ادامنىڭ وسى بانك ارقىلى ءۇيلى بولۋى –بۇعان ناقتى مىسال. ەگەر قتقجب-نىڭ ءار سالىمشىسىنىڭ ارتىندا ءۇش ادامنىڭ، ياعني وتباسى مۇشەلەرىنىڭ تۇرعانىن ەسكەرسەك، بۇل ساندار ەداۋىر سەمىز شىقپاق.
شىنتۋايتىندا، قتقجب-نىڭ بارلىق سالىمشىعا قويار ءبىر تالابى بار. كليەنتتەردىڭ ءبارى شوتىندا كەم دەگەندە ءۇش جىل قاراجات جيناقتاۋى ءتيىس. بۇل وسى جۇيەنىڭ قارجى پيراميداسىنا اينالىپ كەتپەسى جانە تۇراقتىلىعىن ساقتاۋى ءۇشىن قاجەت. ويتكەنى، وزدەرىڭىزگە ءمالىم، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىندە بولاشاق قونىس توي يەلەرى وزىنە دە جيناق قاراجاتتان كرەديت الادى، وزگە كليەنتتەرگە سودان كرەديت بەرەدى. دوڭگەلەك ۇستەلدەن كەيىن ەربول قاراشۇكەەۆ ايتقانداي، قتقجب ءوز قىزمەتى بارىسىندا سالىمشىلارعا 400 ملرد.-تان اسا نەسيە بەرگەن. سونىڭ 100 ملرد.-تان ءسال اساتىن تەڭگەسى – مەملەكەت بولگەن قاراجات. ال قالعانى – «حالىقتىق ينۆەستورلاردىڭ» جيناعى. جۇمىلا قاراجات جيناپ، ءبىر-بىرىنە قاراجات بەرۋگە مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر، جوو ۇستازدارى، ساتۋشىلار، سالىق ينسپەكتسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، جاس وتباسىلار جانە تاعىسىن تاعىلار ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ وتىر.
– كليەنتتەرىمىزدىڭ نەگىزگى بولىگى جىلدار بويى قاراجات جيناقتايدى.اي سايىن 20-40 مىڭ تەڭگەدەن شوتىنا سالىم سالادى. سوڭىندا، پاتەر قۇنىنىڭ 50 پايىزىن جيناقتاپ، جىلدىق 3-5%-بەن كرەديت راسىمدەيدى، – دەپ ءتۇسىندىردى توپ-مەنەدجەر. – بىرەۋلەر اقشا جيناپ جاتقاندا، ەكىنشىلەرى قارجىعا قول جەتكىزەدى. وسىلايشا، جۇيە تەڭگەرمەلى بولادى.
قازىر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق ۇلگىسى ءتۇرلى فورماتتا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ باسىم بولىگىندە، قىتايدا جاقسى جۇمىس ىستەپ تۇر. پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە تەك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى عانا اياعىنان تىك تۇرعىزدى.
دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ قورىتىندىسىنا ورالساق، جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسىنىڭ ساراپشىلارى ءبىر اۋىزدان «بۇگىندە قتقجب-ءنىڭ كومەگىمەن قونىس تويىن تويلاۋ قازاقستاندىقتارعا ارزانعا تۇسەدى» دەپ بايلام جاسادى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسى ء–بولىپ تولەۋ ارقىلى پاتەر ساتىپ الۋدىڭ ەڭ قولجەتىمدى ءتاسىلى. دەپۋتات تۇرسىنبەك ومىرزاقوۆ تا قتقجب-ءنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن مويىندادى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، مەملەكەتتىك بانكتەن كرەديت الۋعا 1 ملن.-عا جۋىق ادام كەزەكتە تۇر. «بۇل تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ تابىستى ەكەنىن كورسەتەدى»، – دەپ وي ءتۇيدى ول. وسىدان كەيىن وزگە حالىقتىق كوممۋنيستەر دە رايىنان قايتا باستادى.
تانىمال جۋرناليست ءارى قتقجب جانىنداعى قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى سەرگەي پونومارەۆتىڭ ءسوزى نانىمدى شىقتى.
— ءبىزدىڭ كەڭەسىمىز ەكى جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە كوپ قالالاردى ارالىپ شىقتىق. قتقجب جەلىسىمەن الماتى، استانا، كوكشەتاۋ جانە پاۆلودار قالالارىندا سالىنىپ جاتقان نىسانداردى كوزىمىزبەن كوردىك. مەملەكەتتىك بانكتىڭ تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنا قاتىسۋشىلارمەن اڭگىمەلەستىم. ولار – دارىگەرلەر، مەدبيكەلەر، مۇعالىمدەر، جۇكشىلەر. ەڭ قاراپايىم ادامدار. ولاردىڭ اراسىندا «قتقجب-ءنىڭ مولشەرلەمەسى جوعارى» دەپ شاعىمدانعان بىردە-ءبىر ادام كەزدەسكەن ەمەس. قىمباتتى دەپۋتات-كوممۋنيستەر، تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسىن ساياسي ويىن الاڭىنا اينالدىرۋدىڭ قاجەتى جوق. سالىمشىلار باسپاناعا قول جەتكىزەمىن دەپ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە ءۇمىت ارتىپ وتىر. سىزدەردىڭ جوعارى مىنبەردەن جاساعان مالىمدەمەلەرىڭىز جىلدار بويى قاراجات جيناپ جاتقان، وسى جۇيەگە سەنەتىن ادامداردى اداستىرۋى مۇمكىن. ارزان ۇپاي جينايتىن جەر بۇل ەمەس، — دەپ ەسكەرتتى سەرگەي پونومارەۆ.

Abai.kz